سیگاری هستید؟ سیاه‌دانه را فراموش نکنید!

نیکوتین به‌عنوان یکی از اجزای اصلی گیاه تنباکو، نوعی ماده آلکالوئید اعتیادآور است که عروق قلبی و مغزی را درگیر می‌کند و ریخت و شیمی سلول‌های مغز را تغییر می‌دهد. نیکوتین با اثر بر گیرنده‌هایی به نام استیل کولین بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد. اثرات سمی نیکوتین به دلیل افزایش کلسیم داخل سلولی اتفاق می‌افتد که منجر به شروع مرگ سلولی برنامه‌ریزی‌شده یا اصطلاحاً آپوپتوز در سلول‌های عصبی می‌شود. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نیکوتین ممکن است منجر به افزایش ماده‌ای به نام CYP2E در سلول‌های مغز شود که عامل مهمی در تولید استرس اکسیداتیو است.

برای رفع تاثیرات منفی این ماده مضر، روش‌های متفاوتی وجود دارد، ولی یکی از مهم‌ترین این روش‌ها، استفاده از گیاهان دارویی است. در این میان، توجه محققان به یک گیاه دارویی مهم در این خصوص جلب شده است. این گیاه با نام عمومی سیاه‌دانه و نام علمی «نایجلا ساتیوا» دارای پتانسیل درمانی بالایی است و برای درمان برخی از اختلالات مانند فشارخون بالا، اختلالات گوارشی، آسم و اختلالات پوستی از قدیم در منطقه خاورمیانه کاربرد داشته است. مطالعات قبلی نشان داده‌اند که سیاه‌دانه حاوی سطح بالایی از اسیدهای چرب غیر اشباع است و مهم‌ترین جزء آن، تیموکینون نام دارد.

به‌منظور بررسی تاثیرات این گیاه دارویی بر جلوگیری از مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول‌های عصبی توسط ماده شیمیایی نیکوتین، محققانی از دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه با همکاری موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی جهاد دانشگاهی این شهر تحقیقی را انجام داده‌اند که نتایج آن اخیراً منتشر شده است.

آن‌ها در این پژوهش، تأثیر روغن سیاه‌دانه را بر بقای سلول‌های بافت عصبی بدن و جلوگیری از قطعه‌قطعه شدن DNA و آپوپتوز سلولی مورد ارزیابی علمی قرار داده‌اند.

نتایج این مطالعه ما نشان داد که روغن سیاه‌دانه، می‌تواند جلوی مرگ سلولی ناشی از نیکوتین را در سلول‌های شبه نورون مغز بگیرد و این کار را از طریق مهار تولید NO و سنتز سیتوکین‌های التهابی انجام می‌دهد.

به گفته حسین ژاله، محقق مرکز تحقیقات پیشگیری سوءمصرف مواد دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه و همکارانش، «نتایج ما نشان داد که غلظت 100 میلی‌مولار نیکوتین موجب کاهش زنده ماندن سلولی و افزایش سمیت سلولی، تولید NO، غلظت سیتوکین‌های التهابی و تکه‌تکه شدن DNA می‌شود. اما روغن سیاه‌دانه این اثرات سمی را مهار کرده و منجر به افزایش زنده ماندن سلول‌ها و کاهش سمیت سلولی می‌شود».

آن‌ها می‌گویند: «در قرن‌های گذشته سیاه‌دانه در خاورمیانه و هند به‌عنوان یک داروی گیاهی مهم میان مردم استفاده می‌شد. در طب سنتی، ذکر شده است که سیاه‌دانه در درمان آسم، روماتیسم، برونشیت و بیماری‌های التهابی مؤثر است».

همچنین بر اساس اطلاعات این تحقیق، بررسی‌های علمی نشان داده‌اند که گیاه دارویی سیاه‌دانه دارای خواص فارماکولوژیک زیادی مانند خواص ضد باکتری، ضد قارچ، آنتی‌اکسیدان، ضد دیابت، تعدیل‌کننده یونی و فعالیت‌های ضدالتهابی است.

این یافته‌های علمی پژوهشی را فصل‌نامه «دانش و تندرستی در علوم پایه پزشکی» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شاهرود منتشر کرده است.