مدیریت آزمون و خطا تباه کردن سرمایه‌های علمی استان

دین مبین اسلام به‌عنوان کامل‌ترین دین آسمانی و جامع همه آن‌ها، به اشکال مختلف بر علم‌آموزی تأکید کرده و علم و دانش و تفکر و اندیشه را یکی از عوامل و اسباب تعالی انسان و کمال برمی‌شمارد، تا جایی که در ادبیات فاخر سرزمین ما اندیشه انسان می‌شود و انسان اندیشه؛ چنان که مولوی بزرگ می‌گوید «ای برادر تو همه اندیشه‌ای/ مابقی خود استخوان و ریشه‌ای».

در طول تاریخ نیز مسلمانان هرجا که اهمیت علم و دانش را دریافته و به آن توجه درخور کرده‌اند، فروغ دانش افروخته شده و بر تارک دنیا درخشیده‌اند و با هیمنه علمی و اقتدار تمدنی خویش در زمانی که اروپا دوره تاریک قرون وسطی را طی می‌کرد، مرجعیت علمی یافته و پرچمدار علم و دانش، فلسفه و حکمت، طبیعیات و ریاضیات و غیره در جهان شده‌اند و بنا به کلام دلنشین «العلم و سلطان من وجده صال به و من لم یجده صیل علیه»، سلطانی درخور ستایش یافته‌اند.

از این رهگذر و در راستای بنای تمدن نوین اسلامی، مقام معظم رهبری نیز به مناسبت‌های مختلف جایگاه تولید علم و اندیشه و پیشرفت علمی را در نظام جهانی تبیین و همگان به‌ویژه جامعه علمی و فرهیختگان کشور را برای دستیابی به قله‌های دانش تشویق و ترغیب کرده‌اند، چراکه جامعه بهره‌مند از علم و دانش، فناوری و فرهنگ می‌تواند از امنیت، پیشرفت، رفاه و سعادت نیز برخوردار باشد؛ بااین‌حال ضروری است جایگاه علمی کشور در جهان و موقعیت استان همدان در کشور مورد بررسی و بازخوانی قرار گیرد تا با شناخت آسیب‌ها، موانع و چالش‌ها و تلاش همه‌جانبه برای برطرف کردن آن‌ها، در مسیر تولید و گسترش علم، فرهنگ و ترقی و پیشرفت، گام‌های اساسی برداشته و در این حرکت استعدادها و ظرفیت‌های موجود را به فعلیت درآوریم.

تردیدی نیست که در دهه‌های اخیر جایگاه علمی کشور رشد فزاینده‎ای داشته و بخشی از این رشد و پیشرفت سهم دانشگاه‌ها، مراکز علمی، فرهیختگان و پژوهشگران استان همدان بوده که البته بیان کم‌وکیف این مطلب فرصت ویژه می‌طلبد و از حوصله این مقال بیرون است؛ اما آنچه مسلم بوده اینکه با رویکرد تمدن نوین اسلامی و اسناد بالادستی نظام ازجمله بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در مسیر تولید و بهره‌مندی از آثار پُربرکت آن، انتظاری بیش از آنچه رخ داده است از فرهیختگان کشور و به تبع آن از جامعه علمی استان همدان می‌رود، زیرا اندیشمندان بر این باور هستند که آینده جهان و جایگاه هر کشور در آن وابسته به ایجاد ظرفیت بالا در تولید علم و دانش و قدرت حفظ این منابع ارزشمند علمی است؛ بنابراین برای ایجاد چنین ظرفیتی در کشور و نیز در استان همدان باید نیازهای جامعه علمی بررسی، اولویت‌بندی، ارزیابی و آسیب‌شناسی شود تا تصویر درستی از وضع موجود، فرصت‌ها، نیازها و موانع ارائه شود تا فراخور هر مورد مشخصی تدبیر علمی و عملی دقیق و درستی به‌کار گرفته شود و زمینه‌های رشد و تعالی مجامع علمی کشور و استان همدان فراهم شود تا پویایی و نشاط علمی و آثار و برکات چنین حرکتی عیناً در جامعه بروز و ظهور یابد.

استان همدان در ابعاد مختلف ظرفیت‌های کم‌نظیری دارد که اگر با رویکرد علمی به آن‌ها نگریسته شود و در جهت افزایش این فرصت‌ها و بهره‌مندی از آن‌ها تلاش درخور صورت گیرد، قطعاً نتایج و دستاوردهای ارزشمندی برای مردم استان در پی خواهد داشت. ظرفیت‌هایی همچون نیروی انسانی، منابع طبیعی، شرایط اقلیمی، مراکز علمی، پیشینه تاریخی و ده‌ها زمینه پیشرفت در استان همدان فرصت ارزشمندی را فرا روی مدیران استان قرار می‌دهد که اگر از توانمندی‌های علمی دانشگاهی و پژوهشی موجود استان در این راستا کمک گرفته شود، بی‌شک می‌تواند آینده روشن و تابناکی را برای مردم این خطه رقم بزند.

موقعیت جغرافیایی استان همدان، سهولت دسترسی به همسایگان غربی ایران، ظرفیت بالای کشاورزی، امکانات بالقوه توریستی و فرهنگی در کنار دانشگاه‌ها و مراکز علمی این استان و نیز رشته‌های تخصصی موجود، فرصت طلایی برای رشد و تعالی این استان در اختیار مدیران با تدبیر و کاردان قرار می‌دهد که دِین خویش را به بیش از هشت هزار شهید والامقام استان و مردم دارالمؤمنین ادا کنند.

لازمه چنین اقدامی طبیعتاً شناخت جامعه علمی استان و هماهنگی و اعتماد به دانشگاه‌ها، حوزه‌ها، مراکز علمی، پارک‌های فناوری، پژوهشگران و اندیشمندان استان در زمینه‌های مختلف است.

هرچند دانشگاه‌ها، حوزه‌ها، مؤسسات علمی، مراکز پژوهشی و پژوهشگران استان هرکدام به فراخور مأموریت و حوزه عملکرد و توانمندی‌هایی که دارا هستند، نیازهای خاص خود را دارند که طبیعتاً بخشی از آن نیازها جز با رویکرد ملی، برنامه‌ریزی کلان و اهتمام مسئولان بالای کشور برآورده نخواهد شد و حتماً هر دستگاه علمی و تحقیقاتی طی مناسبات و مراودات علمی اداری خود با حوزه بالادستش چنین نیازهایی را منتقل کرده، اما به نظر می‌رسد مهم‌ترین نیاز مراکز علمی و یا جامعه علمی کشور و استان، استفاده از توانمندی‌ها و ظرفیت‌ها و به دستاوردهای علمی این مراکز و مدیریت کشور و استان باشد؛ نیازی که شاید بیشتر در راستای رسالت جامعه علمی و کمتر مورد عنایت مدیران اجرایی کشور و استان بوده است.

امروزه مدیریت موفق هر بخش کوچکی از جامعه در حوزه صنعت، اقتصاد، فرهنگ، محیط زیست، بهداشت و غیره بدون اتکا و اعتنا به یافته‌های علمی مراکز پژوهشی، نیازسنجی‌ها، آمایش سرزمین، آینده‌پژوهی و اموری از این‌دست، تقریباً امری غیر ممکن و نشدنی است و مدیریت از راه آزمون و خطا پیامدی جز تباه کردن سرمایه‌های مادی و معنوی جامعه به‌دنبال نخواهد داشت.

عدم اهتمام به دستاورد علمی پژوهشگران و جامعه علمی در مدیریت بخش‌های مختلف جامعه و استان علاوه‌بر اتلاف سرمایه‌های مادی و فرصت‌های زودگذر و غیر قابل جبران، موجب ایجاد یأس و ناامیدی و گسترش فاصله و شکاف بین مراکز علمی با بخش‌های مختلف از قبیل تجارت، فرهنگ، بهداشت، محیط زیست و غیره خواهد شد و عدم استفاده و به‌کارگیری دیدگاه‌های دانش‌آموختگان و جامعه علمی موجبات بی‌اعتمادی ایشان به استان و کشور شده و زمینه‌های مهاجرت بی‌رویه آنان را فراهم خواهد کرد.

مشکلات و موانع در مسیر تحقیق و پژوهش از قبیل کمبود تجهیزات آزمایشگاهی و مواد اولیه با کیفیت، عدم دسترسی به بانک‌های اطلاعاتی، ضعف در اجرای پژوهش‌های کاربردی، توسعه‌ای و هدفمند، عدم نیازسنجی و تعیین اولویت‌های کشور و استان، بخشی‌نگری و اهتمام به اهداف خُرد به‌جای اهداف کلان، نگرانی‌های پسماند و محیط زیست، دغدغه معیشت پژوهشگران و مسائلی از این‌دست قابل تعامل و نیازمند پیگیری است، اما جامعه علمی بیش از آنکه چیزی برای خود بخواهد، علاقه‌مند بوده آنچه در چنته دارد، در طبق اخلاص گذاشته و به مدیران جامعه بدهد و انتظار دارد که آن را از وی بپذیرند و در مدیریت استان به‌کار گیرند که عدم توجه به چنین خواسته‌ای، قطعاً دردناک‌تر از بی‌توجهی به نیازهای از قبیل بودجه و امکانات تحقیقاتی این مراکز خواهد بود؛ چونان که به قول جبران خلیل جبران، «اگر دست تهی به سوی مردمانی ثروتمند دراز کردی و از آنان چیزی خواستی، اما درنهایت دستت را خالی و ناامید به سوی خود برگرداندی دردمندی نیست! دردمندی و بیچارگی آن است که دستانی پُر از عطایا به سوی مردم نیازمند بگشایی و از آن‌ها خواهش کنی که چیزی بر گیرند، اما درنهایت دستت را با همان عطایا به سوی خود برگردانی» این حکایت نیاز جامعه علمی استان و دردمندی پژوهشگران آن است که دستاورد پژوهشی و ثمره تحقیقاتی که حاصل عمری تلاش بی‌وقفه علمی آن را فراهم آورده، برای خدمت به جامعه و پیشبرد آن به مدیران پیشکش می‌شود، اما آنکه باید بپذیرد، روی بر می‌تابد تا در گذر شتابان زمان، تاریخ یافته‌ها و تحقیقات منقضی شوند و بهره‌ای از آن گرفته نمی‌شود.

شاید بیشترین درد جامعه علمی امروز از این‌دست باشد که ارتباط میان دانشگاه و صنعت، مراکز مدیریتی و بخش‌های مختلف جامعه آن‌گونه که شایسته و برازنده نظام اسلامی بوده و علم دارای منزلت رفیع در آن است، به‌درستی برقرار نشده؛ هرکدام از جامعه علمی و ارکان اجرایی استان و کشور جز در موارد معدود، راه خود را جداگانه و به‌تنهایی طی می‌کنند که طبیعتاً روش مذکور آثار نامطلوب خود را در آینده به‌جا خواهد گذاشت. امید است حال که اراده‌ای بر این ادعا اعلام شده، این آرزو جامه عمل بپوشد و با یافتن حلقه واسط میان پژوهشگران و بخش اجرایی استان، شاهد تحولات چشمگیری در همه عرصه‌ها برای مردم دارالمؤمنین استان همدان باشیم، انشاالله.