جور جنگل بر گردن خورشید

سال‌ها حکم بزرگشان را داشت، هم میوه داشت و هم از درختان با ارزش منطقه به‌شمار می‌رفت و کمتر کسی به آن چشم طمع داشت ولی آن طرف‌تر، درختان بلوط که گرمایشان بیشتر است، ابتدا قطع و بعد هیزم آتش خانه‌های روستاییان می‌شد، روستاییان هم تقصیری نداشتند، زمستان سرد و سخت کردستان آن‌ها را وادار به بریدن درختان می‌کرد تا خانه و کاشانه خود را گرم کنند.

40 کیلومتر دورتر از مریوان به روستای دوپلوره میرسی، روستایی که 42 خانوار جمعیت دارد و جغرافیای سخت و خشن آن باعث شده است تا چند سالی با آبادانی و گاز طبیعی فاصله داشته باشد. سوخت‌رسانی به این روستا، به‌خاطر دوری از مرکز شهرستان به سختی انجام می‌گیرد و همین باعث شده است تا مردم همچنان از هیزم برای مصارف خانگی استفاده کنند. سوخت مایع هم در اختیار دارند ولی در زمستان‌هایی مثل زمستان امسال که برف و یخبندان است، روستاییان برای مصرف احتیاط می‌کنند.

آقا کریم که از قدیمی‌ها و بزرگان روستا است، روزگاری هیزم‌شکن بود و اجاق خانه مردم را گرم می‌کرد، از روزهایی می‌گوید که یک حمام عمومی کوچک در روستا داشتند و برای استفاده مردم نوبت بندی بود، صبح‌ها که مردها سرکار بودند، حمام به خانم‌ها اختصاص داشت.

می‌گوید: مثل الآن نبود که هرکسی در خانه‌اش حمام داشته باشد، گاهی زن‌ها، بچه‌هایشان را در پستوی خانه شست و شو می‌دادند ولی آن‌طورکه باید تمیز نمی‌شدند، چون گرم کردن آب حوصله و وقت زیادی می‌خواست و زن روستایی هم که آنقدر سرش کار می‌ریخت که فرصتی برایش نمی‌ماند.

او از اینکه سال‌ها مجبور بوده درختان کهن و جوان را قطع کند پشیمان است، چون حالا دارد می‌بیند که زاگرس هر روز دارد آب می‌رود و درختانش طعمه طمع سودجویان می‌شود. می‌گوید اگر به گذشته برگردم علاوه بر همه نهال‌هایی که کاشته‌ام دیگر دست به تبر هم نمی‌شوم، چه برسد به اینکه بخواهم درختی را از هم پا در بیاورم.

پیرمرد انگار می‌داند که این پشیمانی دیگر سودی ندارد، حالا که در زمستان آب گرم دم دستش است و خانه‌اش گرم شده، نگران تابستان‌هایی است که خودش یا نسل‌های آینده‌اش باید در به در، دنبال سایه درختی باشند تا زیر آن استراحت کنند.

پیرمرد 85 ساله مریوانی نگاه حسرت‌باری به بلوط‌هایی دارد که برای سبز شدنشان باید پنج‌بار به دنیا بیاید و هر بار 100 سال عمر کند تا یک نهال بلوط به بار بنشیند، چیزی که برایش محال است.

  زاگرس و بلوط

جنگل‌های زاگرس بیش از پنج میلیون هکتار وسعت دارد و یکی از مهم‌ترین رویشگاه‌ها و عرصه‌های کلیدی ایران محسوب می‌شود، جنگل‌های این خطه را به نام جنگل‌های بلوط زاگرس می‌شناسند و به جرأت می‌شود گفت زاگرس نام و شهرت خود را از بلوط دارد.

تأمین 40 درصد آب کشور، تنوع زیستی جانوری و گیاهی بالا، اهمیت در تعدیل آب‌وهوا و اثرات اقلیمی، حفظ منابع خاک و جلوگیری از فرسایش ازجمله کارکردهای این جنگل‌ها است.

مطالعات نشان می‌دهد 10 تا 30 درصد معیشت خانوارهای روستایی در زاگرس به این جنگل‌ها وابسته است و گاهی هم آنان با نابودی زاگرس تیشه به ریشه معیشت خود و آیندگانشان می‌زنند.

بلوط یکی از مهم‌ترین گونه‌های درختی و درختچه‌ای زاگرس با عمری طولانی حدود 500 سال (گاهی حتی تا دو هزار سال) است و در 11 استان کشور امتداد دارد که در نوع خود از بی‌نظیرترین جنگل‌های جهان به‌شمار می‌رود و حالا چشم طمع زغال‌گیران به‌دنبال درختانی است که هم خاک از آنان نفس می‌گیرد و هم هوا از آن سیراب می‌شود.

در ایران ماده 46 تا 50 قانون اساسی بر حفاظت و صیانت از منابع طبیعی، جنگل‌ها و محیط زیست تاکید دارد و تحقق این اصل بسیار مهم و حیاتی است از سوی دیگر در ماده 48 قانون اساسی، حفاظت و بهره‌برداری از منابع طبیعی تصریح شده است و در خصوص از بین بردن منابع طبیعی ازجمله جنگل‌ها جرم انگاری شده است.

  گازرسانی به 90درصد روستاهای مرزی

از 220 روستای مرزی کردستان بیش از 90درصد روستاها گازرسانی شده است، این را مدیرعامل شرکت گاز کردستان می‌گوید: تنها حدود 15 روستای مرزی داریم که هنوز از نعمت گاز بهره‌مند نشده‌اند و شامل سه مجتمع در شهرستان‌های بانه و مریوان است.

احمد فعله‌گری افزود: بخشی از خانوارهای محروم از گاز، کوخ‌نشین هستند (در تقسیمات کشوری ساختار و اسمی به نام کوخ وجود ندارد اما در شهرستان بانه استان کردستان، مناطقی مسکونی با این عنوان وجود دارد، به این شیوه که چند خانوار (از دو تا 10 خانوار) که اغلب قوم و خویش هستند در منطقه‌ای متمرکز شده و در کنار هم زندگی می‌کنند) که گازرسانی به این روستاها و مناطق هم به مناقصه گذاشته است.

  وقتی گاز نیست

در شرایطی که برخی روستاهای دورافتاده مرزی برای رسیدن به گاز طبیعی، در نوبت هستند، جوری که در قدیم جنگل می‌کشید حالا به گردن خورشید افتاده است.

اداره کل منابع طبیعی کردستان سال‌ها است استفاده از آبگرمکن خورشیدی را در روستاها جا انداخته و آب را برای روستاییان بدون هیچ هزینه‌ای گرم می‌کند.

مدیرکل منابع طبیعی کردستان می‌گوید: تغییر الگوی مصرف و جایگزینی سوخت‌های مناسب به جای هیزم و بوته با اولویت مناطق جنگلی به‌منظور تأمین گرمایش مصارف روستایی بصورت رایگان تامین شده است.

سعدی نقشبندی افزود: در حال حاضر 400 خانوار که از نعمت گاز بی‌بهره هستند زیر پوشش این طرح قرار دارند.

آبگرمکن خورشیدی سیستمی است که از انرژی خورشیدی (یا انرژی حاصل از نور خورشید) برای گرم کردن آب استفاده می‌کند. این سیستم‌ها بر روی یک سقف یا فضای باز نصب می‌شوند که می‌تواند بدون وقفه نور خورشید را دریافت کند و سپس از انرژی خورشید برای گرم کردن آب و ذخیره آن در یک مخزن عایق استفاده می‌شود.

اکثر آبگرمکن‌های خورشیدی می‌توانند در یک روز آفتابی بدون ابر، آب گرم را تا 68 درجه سانتی‌گراد تحویل دهند، آبگرمکن‌های خورشیدی از نور خورشید در طول روز برای گرم کردن آب و ذخیره آن در یک مخزن ذخیره استفاده می‌کنند، در مناطق تپه‌ای که دمای روز بسیار کم است، از این آب گرم می‌توان برای گرم کردن اتاق نیز استفاده کرد.

  جور جنگل بر گردن خورشید

در روزهایی که شرکت گاز کردستان سعی دارد تا لوله‌های گاز طبیعی را تا لب مرز برساند، این خورشید است که در زاگرس جور جنگل را به دوش می‌کشد تا درختان هزار ساله آن برای گرم کردن خانه و کاشانه روستاییان طعمه آتش نشود.

البته این درختان تنها قربانی گرما بخشی به خانه‌ها نبوده و نیستند و بیشترشان را قاچاقچیانی به یغما می‌برند که در طرح تنفس جنگل‌های شمال، به جان زاگرس افتاده اند.

از مجموع 81 هزار بهره‌بردار عرصه‌های منابع طبیعی در کردستان، 67 هزار خانوار بهره‌بردار بخش مراتع و 14 هزار دیگر هم بهره بردار عرصه جنگلی کردستان است.

از مساحت دو میلیون و 937 هزار هکتاری استان کردستان، بیش از 374 هزار هکتار آن را جنگل تشکیل می‌دهد، جنگل‌های این استان که جزو جنگل‌های زاگرس شمالی به حساب می‌آید، در طول بیش از 50 هزار سال گذشته تشکیل شده و به لحاظ محافظت از منابع آب و خاک، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی، مصارف درمانی، توانایی‌های اکوتوریستی و ارزش‌های زندگی، دارای اهمیت زیادی است.