متخصص علوم رفتاری:

معنویت سفره افطار جای چشم‌وهم‌چشمی نیست

با آغاز ماه مبارک رمضان و ایام روزه‌داری، افراد جامعه برای مراسم افطار میهمانانی را به منزلشان دعوت می‌کنند تا در کنار هم افطار کنند؛ این جمع‌ها باعث ایجاد محبت و صله رحم می‌شود، هرچه این مراسم‌ها بیشتر برگزار شود، افزایش روابط اجتماعی و یادگیری عملی آداب دینی و اجتماعی در نوجوانان و جوانان را به دنبال خواهد داشت. برای اینکه این مراسم‌ها تداوم یابد و همه بتوانند در آن حضور داشته باشند، باید به دور از تجملات برگزار شود. هرچه سفره افطار ساده‌تر باشد، به آنچه ائمه اطهار سفارش کرده‌اند، نزدیک‌تر خواهد بود. علاوه‌بر این ساده بودن سفره افطار سلامت روزه‌داران را نیز حفظ خواهد کرد.

برای بررسی بیشتر این موضوع با چند مادر خانواده گفت‌وگوهایی را داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

زهرا خانم که مادر دو فرزند است، در رابطه با مراسم افطاری گفت: با توجه به سفارش ائمه به افطاری دادن و ثواب بالای آن، بیشتر نزدیکان و فامیل را دعوت می‌کنم تا با هم دیداری تازه کنیم. برای نیازمندان غیر فامیل هم به‌صورت غیر مستقیم و با تهیه بسته غذایی این امکان را فراهم می‌کنم. همیشه سعی دارم هر آنچه که در توان دارم برای افطار مهیا کنم، اما اسراف نمی‌کنم؛ غذا‌های ساده و زودهضم را تدارک می‌بینم و سعی می‌کنم فضای شاد و مهیجی را تهیه کنم تا همه در منزل ما احساس راحتی کنند.

مریم خانم که خانم خانه‌دار است نیز در این رابطه بیان کرد: با توجه به سفارش‌های زیادی که به افطاری دادن شده است و گفته‌اند هر چقدر که خودت نیازمند باشی هم می‌توان با چند خرما و آب جوش در ثواب افطاری دادن شریک شد، برای افطاری سعی داشته‌ایم جمع خانواده را دور هم جمع کنیم تا صله رحم را به‌جا آوریم، گاهی دوستان و آشنایان را هم دعوت کرده‌ایم و دیداری تازه شده است. برای پذیرایی هم بیشتر خوراکی‌هایی که در ماه مبارک رمضان مورد استفاده قرار می‌گیرد را تهیه می‌کنیم؛ البته من خودم این خوراکی‌ها را درست می‌کنم و غذاهای سبک را درنظر می‌گیرم و به دور از تجمل‌گرایی است تا هم خودمان و هم میهمانان راحت باشند. در جامعه امروز همه دنبال جبران کردن هستند، پس باید سفره ساده‌ای در نظر گرفت که از هدف صله رحم و سنت زیبای افطاری دادن دور نشویم.

خدیجه خانم که یک مادربزرگ است در رابطه با این موضوع گفت: در گذشته بیشتر سفره‌ها ساده و بدون تجمل‌گرایی بود؛ هر خانواده با هرآنچه که برایش مهیا بود، سفره‌ای را تهیه می‌کرد؛ در مراسمات قدیم همه بزرگ‌تر‌ها، نوجوانان و بچه‌ها دور هم جمع می‌شدند و با پذیرایی‌های سالم و ساده افطار می‌کردند؛ همچنین در این میهمانی‌ها گاهی بزرگ‌تر‌ها داستان‌های پندآموزی را برای کوچک‌تر‌ها تعریف می‌کردند. در گذشته بیشتر کنار هم بودن اهمیت داشت و رقابتی برای تهیه غذاها و برخی تجملات امروزی نبود.

در این راستا برای بررسی دقیق‌تر موضوع با مجید ابهری، متخصص علوم رفتاری، آسیب‌شناس اجتماعی، استاد دانشگاه و رئیس شورای اندیشه‌ورز در سازمان فرهنگی و هنری نیز به گفت‌گو نشستیم که در ادامه نتیجه را می‌خوانید:

متخصص علوم رفتاری گفت: براساس باورهای پیروان هر مکتب و عقیده، روزها و ایام معتبر و مقدسی در دین مبین اسلام وجود دارند؛ ماه مبارک رمضان فصل احسان، نیکوکاری و اطاعت است، روزه‌داری فقط آن نیست که دهان خود را بر خوراکی‌ها ببندیم، باید مغز خود را نیز از زشتی‌ها و پلشتی‌ها پاک کرده و گناهان را ممنوع‌الورود به پیکر خود کنیم. در ماه مبارک رمضان بسیاری از مؤمنان روزه‌دار اطعام به نیازمندان و حتی اقوام را یک وظیفه واجب و اخلاقی برای خود قلمداد کرده و با پهن کردن سفره افطار یا سحر از آن‌ها پذیرایی می‌کنند؛ بعضی از افراد خیر و نیکوکار با دعوت از اقوام و نزدیکان برای صرف افطار یا سحری، نیکوکاری را به نمایش می‌گذارند و علاوه‌بر صله رحم، تغذیه اقوام در ماه مبارک رمضان را نیز دنبال می‌کنند؛ از نگاه رفتارشناسی باید به یک نکته توجه کنیم که پهن کردن سفره افطار نباید به مسابقه تشریفات بدل شده و از باورهای اصیل اسلامی دور شود، یعنی همان سفره افطاری که مولا امیرالمؤمنین (ع) یا وجود نازنین رسول اکرم (ص) برای میهمانان پهن می‌کردند را درنظر بگیریم.

مجید ابهری با بیان اینکه در باورهای دینی ما تأکیدات مکرری بر میهمان کردن روزه‌داران شده است، گفت: بعضی از افراد سفره‌های افطار را آنچنان رنگارنگ و تشریفاتی می‌کنند که دیگران از اجرای رفتار مشابه آن ناتوان می‌شوند؛ هر چقدر سفره افطار ساده‌تر باشد، به باور‌های دینی، بی‌آلایشی و پرهیزکاری نزدیک‌تر می‌شود. دعوت از اقوام یا نیازمندان برای صرف افطار یا سحری رفتار بسیار پسندیده‌ای بوده، چراکه غذا دادن به روزه‌دار برابر غذا دادن به 70 نفر در ایام غیر از ماه مبارک رمضان است. با توجه به تأکیدات مکرر در اطعام روزه‌داران در ماه مبارک رمضان، این اطعام چه به همسایگان و نیازمندان باشد و چه به اقوام و نزدیکان، دارای حسنات فراوان بوده و علاوه‌بر تقویت و پُررنگ کردن روابط عاطفی در جامعه، باعث محکم‌تر شدن رشته‌های دوستی و مودت و مهربانی در جامعه می‌شود.

وی با بیان اینکه معنویت سفره افطار جای چشم‌وهم‌چشمی نیست، افزود: متأسفانه بعضی از افراد فلسفه افطاری و سحری دادن را فراموش کرده و آن را تبدیل به مسابقه ژست گرفتن و پُز دادن و تشریفات کرده‌اند که از باورهای دینی ما دور است؛ ازنظر باورهای دینی افطار دادن به نیازمندان مخصوصاً در شرایط حاضر که 70 درصد از جامعه ما زیر خط فقر بوده و از این آمار نزدیک به 40 درصد زیر خط فقر مطلق هستند، دارای پاداش فراوانی است، چراکه آنان شاید در طول روز یک وعده غذا میل می‌کنند؛ بنابراین در ماه مبارک رمضان باید به فکر این‌گونه افراد نیز باشیم، هرچند اگر از اقوام ما باشند، بهتر است.

ابهری با اشاره به اینکه ماه رمضان ماه فضیلت و نزدیکی به خدا است، اذعان کرد: همان‌گونه که روح و ذهن خود را از زنگار گناهان پاک می‌کنیم، باید جسم خود را نیز پالایش کنیم؛ گوشت‌های حرامی که در بدن ما شکل گرفته، باید با گرفتن روزه از بدنمان پالایش شود. در این ماه باید براساس فلسفه رمضان به فکر گرسنگان و نیازمندان باشیم که امروز در جامعه ما کم هم نیستند؛ بعضی‌ها فکر می‌کنند که در ماه رمضان باید در افطار و سحر آنچنان بخورند که تا چندین ساعت گرسنه نشوند، در افطار و سحر و در روزهای رمضان فقط یک وعده غذای معمولی ما کم می‌شود! به‌جای صبحانه سحری می‌خوریم و به‌جای ناهار افطار، منتها با چند ساعت تقدم و تأخر، بنابراین آن یک وعده غذایی که صرفه‌جویی کرده و میل نمی‌کنیم، باید نصیب گرسنگان و فقرا شود. اینکه بعضی‌ها فکر می‌کنند باید آنچنان غذا بخورند که حتی گاهی تا دو روز گرسنه نشوند، با فلسفه روزه‌داری بسیار فاصله دارد. صله ارحام، شفقت بر نیازمندان و رحم بر گرسنگان از پایه‌های رفتاری ماه مبارک رمضان بوده و همسو با عبادت و انجام فرایض و قرائت قرآن و همچنین زدودن زنگار و پلشتی‌های روح و روان است.

رئیس شورای اندیشه‌ورز در سازمان فرهنگی و هنری افزود: برای پیدا کردن شباهت رفتاری به ائمه معصومین و بزرگان دینی و عارفان صاحب‌نظر باید به این تفکر برسیم که ساده‌اندیشی و ساده‌زیستی اساس تفکر شیعی بوده و ائمه و بزرگان دینی ما همواره در این مسیر حرکت کرده‌اند. تقوا یعنی وارستگی از وابستگی‌ها که این وابستگی‌ها می‌توانند غذایی، پوشاک، خانه و اقلام زندگی باشند؛ برای اینکه شباهت رفتاری و دینی به ائمه اطهار پیدا کنیم، باید هرچه بیشتر پایبند بودن به تشریفات زندگی و میهمانی‌های پُرزرق‌وبرق را از خود دور کنیم.

وی با اشاره به اینکه سفره هرچه ساده‌تر علوی‌تر و غذا هرچه ساده‌تر به رفتار ائمه نزدیک‌تر است، گفت: در رفتار بزرگان دین و آیات اعظام مثلاً آیت‌الله بروجردی و حضرت امام (ره) بارها دیده می‌شود این بزرگواران ساده‌زیستی را در تمام ابعاد زندگی خود الگو قرار داده بودند؛ در ماه مبارک رمضان به افطار‌های ساده اکتفا می‌کردند، بعضی‌ها را وقتی سر سفره افطار می‌بینیم، می‌ترسیم که مبادا منفجر شود با این مقدار غذا خوردن، این روش هیچ شباهتی به سیره ائمه ندارد. بنابراین باید تلاش کنیم که رفتار ما در تمام ابعاد از عبادت، اطاعت، تغذیه و فروع دین شباهت بیشتری به رهبران دینی و بزرگان مکتب شیعه داشته باشد.

موضوع افطاری دادن به روزه‌داران و تقدیر از این افراد صالح، از سنت‌های دیرینه اسلامی بوده که در بین مسلمانان رایج است. روزه‌داران با غلبه بر هوای نفس، قلب‌هایشان را از هرگونه آلودگی پاک می‌کنند، در روایات داریم که هرکه روزه‌داری را افطار دهد، همچون پاداش آن روزه‌دار برایش خواهد بود، بی‌آنکه از پاداش خود روزه‌دار چیزی کاسته شود. سفارش‌هایی که به افطاری دادن شده، نشان از اهمیت این موضوع دارد، سفره افطار باید به‌گونه‌ای باشد که علاوه‌بر حفظ سلامت فردی، به دور از تجملات نیز باشد. هرچه این سفره از سادگی فاصله بگیرد، باعث ایجاد مشکل هم برای میزبان و هم برای میهمانان می‌شود. ساده‌زیستی، پاسخ انسان‌های دانا به زندگی ناپایدار دنیا است که در پرتو آن، آرامش درون و برون حاصل می‌شود.