برداشت گیاهان خوراکی در سایه سخاوتمندی طبیعت بانه

هر شب نصف شب بعد از صرف سحری گروه گروه راهی کوهستان می‌شوند و با زبان روزه تا عصر گیاه می‌کنند و کوله و بقچه‌شان را پر می‌کنند تا عصر در بازار گیاه فروشان آنچه را که جمع کردند بفروشند و نانی بر سفره‌شان ببرند.

این رسم گیاه‌کن‌ها است بعضی وقت‌ها خود در بازار مستقیم کوله‌بارشان را به مشتریان می‌دهند اگر زیاد خسته باشند کوله‌بارشان را با قیمتی کمتر به واسطه‌ها می‌فروشند.

با آغاز فصل بهار کوهستان سفره پر رزق و متنوع خود را برای همه پهن می‌کند کنگر، بنه، ریواس قارچ، لوشه، پیچکه، کنیوال، خوژه و بسیاری دیگر از گیاهان بهاری در فصل بهار توسط گیاه‌کن‌ها وارد بازار می‌شود و با این گیاهان غذاهای‌های متنوع و انواع خورش و ترشی درست می‌کنند و از خواص داروی این گیاهان بهره‌مند می‌شوند.

هر کدام از گیاهان کوهستان خواصی درمانی دارد مردم بانه نیز ازگذشته‌های خیلی دور به دلیل خواص درمانی که گیاهان بهاری دارند به شیوه‌های مختلف مصرف می‌کنند مصرف گیاهان کوهستانی در بانه به دلیل خواص گیاهان و فرهنگ غذایی مردم است.

جمع آوری و استفاده از گیاهان بهاری از اوایل بهار تا خرداد ماه ادامه دارد امسال به دلیل افزایش بارش برف زمستانی سفره رنگین کوهستان بسیار سرسبز و پر رونق شده و هر روز بقچه گیاه کن نیز سنگین‌تر می‌شود.

برای تهیه گزارش از گیاهان خوراکی به بازار گیاهان بهاری بانه که در حاشیه پل 15 خرداد با به اصطلاح محلی (سر پرد) این شهر قرار دارد رفتم.

عصرها در بازار گیاهان بهاری بانه زنان و مردان زیادی حضور دارند که کوله‌بارشان را پهن کردند که گیاهان خود را عرضه می‌کنند و برخی از آنان گیاهان را پاک می‌کنند تا مشتریان بیشتری را جذب و گیاهان خوراکی خود را زودتر بفروشند.

گیاه‌کن‌ها گیاهان خوراکی بهاری را از کوهستان‌های بانه، سقز و مریوان می‌آورند گفته می‌شود برداشت گیاه در برخی از کوهستان‌های بانه به دلیل بارش برف سنگین زمستانی حدود چند روز پیش آغاز شده اما گیاهان کوهستان شهرهای دیگر در اوایل فروردین آغاز شده است.

  نیمه شب راهی کوهستان می‌شویم

در گوشه‌ای از بازار بانه دو مرد که مقدار زیادی ریواس را بر روی خودروی خود قرار دادند و از آن تعریف می‌کنند توجه من را جلب کرد و با آن‌ها گفت‌وگو کردم یکی از آن‌ها گفت: ما هر روز نیمه‌شب راهی کوهستان می‌شویم روزی 100 تا 150 کیلو ریواس می‌آوریم.

کریم ناصری با بیان اینکه بیش از 10 سال است که با آغاز فصل بهار از گیاهان خوراکی ارتزاق می‌کند افزود: ما ریواس از منطقه قول قوله، پیرومران و سرشیو سقز می‌آوریم و هر کیلو ریواس در بازار 10 هزار تومان است.

وی اظهار کرد: گاهی همراه با ریواس گیاهان خوراکی دیگر را نیز می‌آوریم اما بیشتر ریواس می‌آوریم چون زودتر به فروش می‌رسد و میسر را بلد هستیم.

وی ادامه داد: تا جای که امکان داشته باشد از ریشه‌کنی گیاهان جلوگیری می‌کنیم چراکه روزی ما از ریشه این گیاهان است اگر ندانسته ریشه گیاه کنده شد، دوباره می‌کاریم. هر روز تمام محصول را می‌فروشیم هرچه بیشتر باشه سود بیشتری نصیب ما می‌شود.

یکی از زنان هم که در این بازار کنگر می‌فروشد اهل یکی از روستاهای شهر ربط (آذربایجان غربی) است در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: ما یک گروه 10 نفری هستیم که هر شب بعد از خوردن سحری راهی کوهستان هرمه دول، بستان و میشیاو می‌شویم.

رحیمه احم نژاد اضافه کرد: روزی 10 تا 15 کیلو کنگر با بنه می‌آوریم و کیلوی 35 هزار تومان می‌فروشیم.

وی اظهار کرد: در این مدت شب‌ها در خانه یکی از فامیل‌هایم می‌مانم در بانه گیاهان بهاری مشتری بیشتری دارند و مردم این علاقه زیادی به خوردن این گیاهان دارند من نیز هر سال یک ماه نیم اینجا می‌مانم و نصف شب به کوهستان می‌روم و عصر در بازار کوله‌بارم را می‌فروشم.

یکی از مشتریان بازار گیاه‌فروشان بانه گفت: مصرف گیاهان بهاری از گذشته‌های خیلی دور در بانه رواج دارم و مردم این گیاهان را به روش‌های مختلف مصرف می‌کنند.

ریبوار صالحی افزود: این گیاهان علاوه به ایجاد تنوع غذایی خواص درمانی نیز دارند بسیاری از مردم به خاطر خواص درمانی این گیاهان را مصرف می‌کنند.

وی اظهار کرد: گاهی به تعدادی از دوستان به کوه می‌رویم که علاوه برای تفریح و ورزش هم گیاه جمع‌آوری می‌کنیم.

نکته قابل تأملی که در تهیه این گزارش مشاهده کردم اینکه بعضی از گیاه‌کن‌ها ناآگاهانه ریشه گیاهان را نیز می‌کنند که این مهم نشان از عدم آگاهی آن‌هاست و نیاز به آموزش و آگاهی‌بخشی دارند در این میان کارشناسان مناطبع طبیعی وظیفه دارند که به این افراد آموزش دهند.

کندن گیاهان با ریشه باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و نابودی منابع طبیعی و خدادادی می‌شود این مسئله طرفداران محیط زیست و فعالان مدنی را نیز نگران کرده است.

  وجود 75 گونه گیاهان خوراکی در بانه

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری بانه اظهار کرد: 75 گونه گیاهان خوراکی در این شهرستان شناسایی‌شده که همه این گیاهان خواص داروی دارند.

عثمان افتخاری اضافه کرد: مردم منطقه از گیاهان به روش‌های مختلف استفاده می‌کنند و بسیاری از خانواده‌ها گیاهان خوراکی را برای فصول دیگر سال فریز می‌کنند و انواع ترشی و دمنوش درست می‌کنند.

وی با بیان اینکه در استان کردستان بیش از 450 گونه گیاهی خوراکی که خواص درمانی دارند وجود دارد گفت: یکی از دغدغه‌های اداره منابع طبیعی و آبخیزداری حفظ گونه‌های گیاهی است بر همین اساس در بسیاری از مناطق کوهستانی اقدام به تهیه طرح مرتع داری شده که در این طرح نحوه برداشت هم تعریف شده که به تأیید مسئول فنی شهرستان می‌رسد و به شورای عالی جنگل و مرتع منتقل می‌شود.

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری بانه اضافه کرد: در راستای اجرای این طرح و حفظ گونه‌های گیاهی در برخی از مناطق عملیات قرق و در برخی از مناطق نیز با گونه‌های بومی عملیات بذرپاشی و بذرکاری انجام می‌شود.

افتخاری اظهار کرد: علارغم اهمیت گونه‌های گیاهی برخی افراد یکی از گونه‌ها با نام لاله‌های واژگون و با نام محلی (هه لاله برایمه) را با ریشه و پیازچه برداشت می‌کنند که با این افراد برخورد قانونی می‌شود.

وی با اشاره به اقدامام برخی افراد سودجو و منفعت‌طلب گفت: برخی از افراد گل و گیاه هه لاله برایمه را برای کشت در آرامستان‌ها برداشت می‌کنند در حالی که آسیب زیادی به ژنتیک گیاهان منطقه وارد می‌کنند.

وی ادامه داد: در مناطقی که مرتع حالت پسرفت دارد عملیات ذخیره نزولات، تراس‌بندی و قرق انجام می‌شود.

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری بانه اظهار کرد: دوره‌های آموزشی در روستاها به‌صورت حضوری با هدف حفاظت از گیاهان طبیعی برگزار می‌شود اما ما با پدیده حاشیه شهرها در این زمینه مواجه هستیم و افراد حاشیه‌نشین که از این موضوع آگاهی ندارند اقدام به ریشه‌کنی گیاهان می‌کنند که باعث از بین رفتن بسیاری از گونه‌های ارزشمند گیاهی می‌شود.

افتخاری افزود: همه گیاهان کوهستانی و داروی قابلیت کشت دارند اما تاکنون برای کشت و تکثیر گیاهان متقاضی نداشتیم چراکه برخی از کشت برخی از گیاهان درآمدزایی چندانی ندارند و در سال تنها یک دوره می‌توان از آن‌ها برداشت کرد.

وی گفت: سالانه به طور متوسط 600 هکتار از اراضی طبیعی قرق می‌شود و سال گذشته نیز 10 هکتار از اراضی ملی و طبیعی شهرستان کوپه کاری شد امسال نیز حداقل 80 هکتار از اراضی شهرستان کوپه کاری می‌شود.

شهرستان مرزی بانه با 158 نفر در 270 کیلومتری غرب سنندج مرکز استان واقع شده است