می‌توانیم جاهلانه نمیـــریم!

تحریف یکی از ابزار دشمن جهت بی اثر کردن پیامی است که نمی تواند انکارش کند. به عنوان مثال هنگامی که مشاهده می‌کردند تاثیر کلام پیامبر چقدر بر مردم عمیق است و نمی‌‌توانستند این اثر را انکار نمایند، او را متهم به سحر و جادو می‌کردند تا اذهان عمومی را اینگونه از اعجاز کلام حضرت منحرف کنند. مقوله عمیق و ریشه‌دار مهدویت نیز یکی از این مواردی است که از این ترفند دشمن آسیب‌ها دیده است.

 روایتی متواتر از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله

هر کس که اندک آشنایی با مباحث امامت داشته باشد قطعا روایت «من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة» را شنیده و در قطعیت صدور آن تردیدی ندارد. پیامی صریح و روشن که بر اساس آن جریان حق از باطل جدا و منفصل می‌گردد. روایت در نگاهی دقیق، نه زندگی فرد، بلکه مرگ او را جاهلی معرفی می‌کند تا از این طریق کیفیت زندگی ابدی او را نیز به تصویر بکشد. مرگ جاهلی هر چند ما حصل و عصاره زندگی جاهلی است، اما از طرف دیگر آغاز و تولدی است برای حیات اخروی با رنگ و بوی جاهلی. آن کس که در دنیا چشم خود را به روی حقیقت می‌بندد، طبیعی است که در آخرت کور و نابینا محشور شود.

 تحریف روایت

من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة «کسى که بمیرد و امام زمانش را نشناسد، مرگش مرگ جاهلیت است» شیعه می‌گوید، مراد از امام زمان در این دوران، حجت‌بن‌الحسن المهدى علیه‌السلام است ولی عامه می‌گویند: مراد از امام هر سلطان و زمامداری است که بر مردم حکومت کند، چه عادل باشد یا فاسق ولى سخافت و زشتى سخن ایشان بر هیچ خردمندى پوشیده نیست، زیرا شناختن سلطان ظالم چه تأثیرى در ایمان و عقاید دارد تا کسى که او را نشناخت و مرد همانند مردم زمان جاهلیت باشد، چنین تعابیر مغرضانه یا جاهلانه‌ای است که عبدالله بن عمر را شبانه به سوی منزل حجاج می‌کشاند. چون حجاج داخل مکه شد و ابن زبیر را بدار زد عبد الله ابن عمر شبانگاه نزد او آمده گفت: دستت را بده تا براى عبدالملک با تو بیعت نمایم که رسول خدا صلى‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود: من مات ولم یعرف إمام زمانه مات میتة جاهلیة؛ یعنى کسی که بمیرد و امام زمان خود را نشناخته باشد مانند مردن زمان جاهلیت مرده، پس حجاج پایش را دراز کرده گفت بگیر پایم را و بیعت کن زیرا دستم به کار است.

 منظور از جاهلیت چیست؟

با مراجعه به روایات اهل بیت علیهم السلام نکته ای ظریف در باب مفهوم جهل و جهالت بدست می‌دهد که در سایه آن ریشه هر گونه تحریفی از این روایت خشکانده می‌شود. در بیانی دقیق و عمیق جهل در روایات مقابل عقل قرار داده شده و جاهلان فاقدان عقل معرفی شده اند. (مراجعه شود به اصول کافی روایت جنود عقل وجهل) در این تعبیر ممکن است کسی دانش فراوان داشته باشد اما همچنان در زمره جاهلان قرار بگیرد. همچنان که در طول تاریخ شاهد نمونه‌های بسیاری از این دست بوده ایم. به عنوان نمونه رسول اکرم صلی الله علیه واله می‌فرمایند: «خدا به بندگانش چیزی بهتر از عقل نبخشیده است. زیرا خوابیدن عاقل از شب بیداری جاهل بهتر است و در منزل بودن عاقل از مسافرت جاهل-بسوی حج و جهاد- بهتر است. در واقع جاهل کسی است که در سایه عدم بهره مندی از نور عقل، قدرت تشخیص سره از ناسره و درست از نادرست را ندارد. معیار عمل چنین فردی در عرصه‌های مختلف یا گمان خویش است یا عقیده و آرای آبا و اجداد یا رأی و نظر اکثریت. به همین علت است که شب بیداری او دارای ارزشی نیست چون معیار عملش ارزشمند نیست. در واقع عبارت مرگ جاهلی اشاره دارد به زیستنی فاقد معیار و شاخص و حشر و برانگیخته شدنی متناسب با آن.

 حقیقت عقل

عقل از جمله واژگانی است که در لسان آیات و روایت به وفور برای بیان و شرح حال بهشتیان و جهنمیان مورد استفاده قرار گرفته و استفاده یا عدم استفاده از آن به عنوان اصلی مهم تذکر داده شده است. «انّ شرّ الدّوابِّ عندالله الصّمّ البکم الذین لایعقلون» (انفال/22) زیرا در سایه تعقل است که انسان راه را از بیراهه، نور را از ظلمت و هدایت را از ضلالت تشخیص می‌دهد. عقل است که یافته‌های ذهنی ما را با موازین الهی تطبیق داده، درستی و نادرستی آن را کشف و معیارهای صحیح زندگی را بدست می‌دهد. عدم بهره مندی از این ابزار است که انسان را در ظلمت و تاریکی جهل فرو می‌برد. «الامام الصادق علیه السلام فی جواب من قال له: ما العقل؟ قال: ما عبد به الرّحمان و اکتسب به الجنان» امام صادق علیه السلام- در پاسخ این پرسش که «عقل چیست؟» گفت: عقل همان (نور و نیروى باطنى) است که خداپرستان خدا را به وسیله آن [مى شناسند و] مى پرستند و صالحان راه رسیدن به بهشت را به راهنمایى آن مى پیمایند» رمز و راز این هدایت و رهبری به سمت نور در روایتی معروف از علی ابن ابی طالب علیه السلام است که حیا و دین را همراه همیشگی عقل معرفی می‌فرماید. لذا صاحبان عقل، صاحبان دین و حیا خواهند بود.

 کدام امام رها کننده از جهل است؟

باتوجه به نکات ذکر شده جای هیچ گونه توجیه و تحلیلی غیر از این برای روایت متواتر ذکر شده نمی ماند که امام مورد نظر، امامی است که در سایه رهبری و ولایت او دین به تمامه در جامعه احیا شده و بندگان در مسیر عبودیت خود قرار قرار گیرند. أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام: «بِنَا عُبِدَ اللَّهُ، وَبِنَا عُرِفَ اللَّهُ، وَبِنَا وُحِّدَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَتَعَالى» امامی که برای انجام ماموریت بزرگ خویش، تایید شده از جانب خداوند باشد. طبق روایت معروف «اثنی عشر خلیفة» از رسول اکرم صلی الله علیه واله امامان دوازده گانه، کسانی هستند که شناخت یا عدم شناخت نسبت به ایشان تعیین کننده نوع مرگ و آغاز زندگی جاودان خواهد بود و روایت ذکر شده در صدر مقاله مصادیقی جز این بزرگواران نخواهد داشت.

 خلاصه سخن

هر کس که اندک آشنایی با مباحث امامت داشته باشد قطعا روایت «من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة» را شنیده است و در قطعیت صدور آن تردیدی ندارد. با توجه به نکات ذکر شده جای هیچ گونه توجیه و تحلیلی غیر از این برای روایت متواتر ذکر شده نمی ماند که امام مورد نظر، امامی است که در سایه رهبری و ولایت او دین به تمامه در جامعه احیا شده و بندگان در مسیر عبودیت خود قرار گیرند.