استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران:

استفاده از انرژی پاک بستری برای حفاظت از محیط زیست

بر اساس آخرین آمار توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر، میزان برق تولید شده از منابع پاک تا پایان شهریور سال گذشته به 6 هزار و 910 میلیون کیلووات‌ ساعت رسیده است.

این در حالی است که ایران یکی از پرظرفیت‌ترین کشورهای جهان در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر است، پیش‌بینی می‌شود که در کشور حدود 100 هزار مگاوات ظرفیت احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر وجود داشته باشد اما در حال حاضر تنها 903 مگاوات نیروگاه نصب‌شده در کشور داریم که عمدتاً سرمایه‌گذاران آن‌ها خصوصی بوده و دولت برق تولیدی آن‌ها را خریداری می‌کند.

البته ذکر این نکته ضروری است که از سال 1392 تا امروز، ظرفیت نصب‌شده انرژی‌های تجدیدپذیر پنج برابر افزایش داشته، یعنی از 172 مگاوات به 903 مگاوات رسیده‌ایم حال آنکه علت روند نه‌چندان سریع اجرای این طرح‌ها، اتکای کامل وزارت نیرو به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی بوده و شرایط کشور را با توجه به تحریم‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی با اخلال مواجه کرده است.

اما آنچه مسلم است اینکه ظرفیت‌های بالای ایران در این حوزه اجازه توقف فعالیت انرژی‌های پاک را نداده، بر اساس آخرین آمار اعلام‌شده از سوی سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر، آخرین وضعیت توسعه این انرژی در کشور حاکی از آن است که در شهریور گذشته با تولید حدود 172 میلیون کیلووات‌ ساعت انرژی تجدیدپذیر در کشور از انتشار 111 هزار تن گاز گلخانه‌ای و همچنین 0.7 هزار تن آلاینده‌های محلی جلوگیری شده است و این امر یعنی کمک به مانایی حیات و اکوسیستم.

از طرفی در شرایط خشک‌سالی حاکم بر کشور این میزان تولید علاوه بر تولید انرژی پاک منجر به صرفه‌جویی 38 میلیون لیتری آب و 49 میلیون مترمکعبی در سوخت‌های فسیلی شده است.

حال آنکه در سال‌های اخیر گام‌های مؤثر در حوزه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و تابش نور خورشید در استان همدان با حمایت دولت برداشته شده و جهش تولید را به‌دنبال داشته است.

به طوری که همزمان با ایام دهه فجر سال 1395 چراغ نخستین نیروگاه خورشیدی همدان توسط وزیر نیروی وقت روشن شد تا همدان در مدار مستعدترین منطقه برای انتخاب استان نمونه در زمینه احداث نیروگاه‌های خورشیدی کشور قرار گیرد.

براین اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص وضعیت استفاده از این نوع انرژی در استان همدان و نیز اهمیت بهره‌مندی از آن گفت‌وگویی را با حسن مرادی؛ استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران و نیز دژدل؛ مسئول بخش انرژی‌های پاک شرکت توزیع برق استان همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مسئول بخش انرژی‌های پاک شرکت توزیع برق استان همدان با بیان اینکه حمایت وزارت نیرو موجب شد تا سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی در همدان مصمم شده و برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی مجوزهای مربوطه را از وزارت نیرو دریافت کنند گفت: بر این اساس طی چند سال گذشته با انجام موافقت‌نامه‌های مربوطه قرار شد تا 100 مگاوات انرژی خورشیدی در قالب 10 نیروگاه هفت مگاواتی و یک نیروگاه 30 مگاواتی ظرف چند سال به بهره‌برداری برسد.

دژدل ادامه داد: محل اجرای نیروگاه‌های خورشیدی در استان همدان در مناطق قهاوند، شیرین‌‌سو، فامنین، ویان، کبودراهنگ و تویسرکان جانمایی شده است.

وی با بیان اینکه همدان در این سال‌ها جهش بسیار خوبی در زمینه تولید انرژی خورشیدی داشته و با اقدامات مؤثر توانست به‌عنوان قطب احداث این نیروگاه قرار بگیرد، ابراز کرد: امضای تفاهم‌نامه همکاری مشترک در زمینه توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک و بهینه‌سازی و ارتقای بهره‌وری برق با استانداری همدان در سفر استانی معاون وزیر نیرو و بهره‌وری انرژی برق انجام شد.

وی افزود: علاوه بر این اول اردیبهشت‌ماه سال جاری نیز همزمان با سفر استانی ریاست سازمان ساتبا به استان همدان، تفاهم‌نامه مشترک در زمینه توسعه زیرساخت‌های لازم در کشور در خصوص تولید برق تجدیدپذیر و پاک و حمایت از مشارکت بخش خصوصی در این حوزه و گسترش فرهنگ مدیریت مصرف انرژی برق از طریق بهینه‌سازی و ارتقای بهره‌وری انرژی در سطح مشترکان برق خانگی‌، اداری و صنعتی استان همدان به امضای آقایان محمود کمانی؛ معاون وزیر نیرو و ریاست سازمان ساتبا و علیرضا قاسمی‌فرزاد استاندار همدان رسید.

مسئول بخش انرژی‌های پاک شرکت توزیع برق استان همدان ادامه داد: هدف از انعقاد این تفاهم‌نامه شناسایی ساختگاه‌های مناسب جهت احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک در استان به‌منظور تسهیل امور و ترغیب سرمایه‌گذاران با هدف تأمین برق پایدار در کشور، ارتقا و افزایش ظرفیت تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر با توسعه زنجیره تولید تجهیزات تجدیدپذیر و همچنین ترویج فرهنگ عمومی بهینه‌سازی و ارتقای بهره‌وری برق از طریق تدوین برنامه‌های راهبردی و انجام اقدامات مشترک در سطح مشترکان برق خانگی، اداری و صنعتی استان است.

دژدل با بیان اینکه در این تفاهم‌نامه آمده است که در راستای عملیاتی نمودن احصای 10 هزار مگاوات برق از منابع تجدیدپذیر، نیروگاه خورشیدی دو مگاواتی با سرمایه بالغ بر 24 میلیارد تومان از طریق قرارداد خرید تضمینی (شرکت آرد سینا) توسط معاون وزیر نیرو و ریاست سازمان ساتبا در استان همدان به بهره‌برداری می‌رسد ابراز کرد: احداث این نیروگاه خورشیدی می‌تواند از مصرف سالیانه 770 لیتر آب، صرفه‌جویی در مصرف معادل یک‌میلیون مترمکعب معادل گاز طبیعی در سال و از انتشار سالانه 2/4 هزار تن آلاینده‌های زیست‌محیطی گلخانه‌ای جلوگیری کند.

استاد حقوق انرژی از دانشگاه تهران نیز در ادامه با بیان اینکه به‌جز کشورهای ایران، افغانستان و یمن دیگر کشورها در خصوص انرژی خورشیدی کار کردند، حتی کشور ترکیه در زمینه‌های انرژی تابشی و فوتوولتاییک (پنل خورشیدی) کارهای مفیدی انجام شده گفت: فوتوولتاییک برای تولید برق و انرژی تابشی به‌منظور تولید گرما استفاده می‌شود، کشور ایران در هیچ زمینه‌‌ای موفق نبوده و به سبب عدم انگیزه، یکی از کمترین رکوردهای بهره‌برداری از انرژی‌های خورشیدی در خاورمیانه را دارد.

حسن مرادی با اشاره به اینکه متأسفانه برخی شرکت‌های خصوصی با ورود به عرصه تولید انرژی‌های پاک سیستم‌های ناکارآمدی را در سطح شهر و روستا با هزینه بالا پیاده کردند که این نمونه از تجربه بد این شرکت‌ها باعث نگرش منفی برخی از مراکز دولتی به انرژی خورشیدی شد اذعان کرد: در مورد کشورهای منطقه، اخیراً کشورهای عربستان، کویت، عراق، قطر در این رابطه قراردادهای خوبی به انضا رساندند، تنهای جای امیدی قرارداد اخیر ایران با انگلیس که 900 میلیون یورو (قرارداد ساخت چهارمین نیروگاه خورشیدی جهان در کویر مرکزی ایران هست) که این می‌تواند بارقه امید و نقطه عطفی برای بهره‌برداری از انرژی خورشیدی در ایران باشد؛ اما سایر موارد اجراشده بیشتر سطحی و نیروگاه‌های کوچک که وزارت نیرو تأسیس کرده در عین مفید بودن اما کارساز نبودند و در شأن ایران باعنوان یک کشور آفتاب‌خیز جهان (دارای 300 روز آفتابی در اکثر نقاط کشور) نبوده است.

وی در پاسخ به این سؤال که با توجه به وضعیت کنونی (در حوزه‌‌های سیاسی، اقتصادی و راهبردی)، دلایل توجه کشورهای جهان و منطقه به انرژی خورشیدی چه می‌تواند باشد؟ خاطرنشان کرد: به‌دلیل تجدیدناپذیر بودن منابع انرژی‌های فسیلی نمی‌توان به بقای آن دل بست و بسیار هزینه‌بر هستند، نیروگاه‌های برقی و گازی بسیار با هزینه بالا کار می‌کنند به طوری که برای راه‌اندازی یک موتور ژنراتور گازی باید هزینه بالایی پرداخت درحالی‌که در انرژی خورشیدی فقط سرمایه اولیه نیاز است و درعین‌حال تعمیرات و نگهداری آن بسیار کم‌هزینه است، انرژی مصرف‌شده از خورشید تأمین می‌شود و سوختی مصرف نمی‌کند به دیگر سخن اگر دقیق بیاندیشیم متوجه خواهیم شد که یکی از بهترین، پردرآمدترین و بی‌ضررترین نیروگاه‌ها، نیروگاه‌های خورشیدی هست.

وی در واکنش به سؤال دیگری در خصوص سایر ابعاد اهمیت انرژی خورشیدی ابراز کرد: ابعاد دیگری از انرژی خورشیدی در پایداری و تجدیدپذیری آن وجود دارد، مسائل تورم و نوساناتی که در سایر منابع هست را ندارد، شاید سدی دچار خشک‌سالی و کم‌آبی شود و آب‌رسانی به سد ممکن نباشد یا در مورد نفت، گازوئیل و نیروگاه‌های گازی دچار کمبود گاز شوند، اما انرژی خورشیدی لایزال و پایان‌ناپذیر بوده و قابل مقایسه با سایر منابع انرژی نیست.

استاد حقوق انرژی از دانشگاه تهران افزود: باتوجه به شرایط کنونی انرژی خورشید در منطقه، توجه کشورهای منطقه در خاورمیانه به انرژی خورشیدی ابعاد و پیامدهای خاصی خواهد داشت و این امر می‌تواند این کشورها را از سایر منابع انرژی بی‌نیاز کند، در خاورمیانه کشورهایی همچون ایران، قطر، امارات، عربستان، کویت و عراق صاحب نفت هستند اما در بعضی از کشورها همچون افغانستان، پاکستان و ترکیه، تاحدودی وضعیت نفت بسیار ضعیف است حتی در آذربایجان و بعضی از جمهوری‌های آسیای مرکزی به اندازه کافی نفت و سایر منابع انرژی تجدیدناپذیر ندارند.

مرادی ادامه داد: بنابراین این کشورها به‌صورت جدی به انرژی‌ خورشیدی نیاز دارند و در صورت عدم روی آوری به آن قطعاً به هر میزان قصور در میزان توجه به این مسئله بازنده آینده خواهند بود.

وی با اشاره به افزایش بهره‌گیری از انرژی خورشیدی در چشم‌انداز کوتاه یا میان‌مدت بازار انرژی گاز و نفت گفت: دنیا به سمت گسستن از وابستگی‌ها به انرژی تجدیدناپذیر می‌رود و روز به‌روز از این اتکا کاسته می‌شود، اکنون در چین علی‌رغم وجود وفور منابع انرژی، قوانینی وضع شده که اتومبیل‌های گازوئیلی یا بنزین‌سوز در بلندمدت حذف شوند و یا اینکه در کشورهای اروپایی رویکرد حذف سوخت‌‌های گازی و نفتی در اتومبیل‌ها و روی آوری به اتومبیل‌های برقی است.

وی افزود: بنابراین ما هم باید توجه داشته باشیم که اتومبیل‌های برقی یا پیلی (پیل سوختی) که با پیل سوختی یا با باتری کار می‌کنند آینده را می‌سازند و به همین نسبت اگر ایران به این شیوه عمل کند، موفق خواهد بود در غیر اینصورت از قافله عقب می‌ماند.

استاد حقوق انرژی از دانشگاه تهران علت عدم استقبال از این سرمایه‌گذاری را عدم انجام تعهدات دولتی در پرداخت پیول برق تولید سرمایه‌گذاران دانست و گفت: یکی از پیامدهای عدم توجه به این مهم ضرر اقتصادی و آلودگی گسترده است زیرا اکنون دلیل بخش عظیمی از آلودگی فعلی ما عدم حذف اتومبیل‌، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های کهنه و قدیمی است که بزرگ‌ترین زیان‌های فعلی زیست‌محیطی را به بشر و شهروندان وارد می‌کند و زیان‌های جبران‌ناپذیری دارد. چه ضرری بالاتر از به خطر انداختن محیط‌زیست شهروندان و آینده نسل جدید وجود دارد؟

مرادی اذعان کرد: بنابراین اولین منفعت انرژی خورشیدی شامل محیط زیست شده و صرفه اقتصادی را به‌دنبال دارد؛ از سوی دیگر آینده‌نگری یکی از موضوعاتی است که در فناوری این سوخت به آن پرداخته می‌شود‌.

وی مطرح کرد: حتی می‌توانیم آسفالت‌ها را به‌گونه‌ای طراحی کنیم که هزینه کمتری داشته که جاده‌های باریک‌تر، ساماندهی پارکینگ‌های کم‌عریض برای اتومبیل‌‌های کوچک و برقی، سوددهی بیشتر و غیره را به دنبال دارد.

وی ادامه داد: علاوه بر دلایلی همچون پیچیدگی نسبی فناوری و هزینه بالا، شاید بتوان فراوانی منابعی همچون نفت و گاز و ارزانی نسبی سوخت‌های فسیلی را از اصلی‌ترین عللی دانست که موجب شده است انرژی‌های نو ازجمله انرژی خورشیدی به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار نگیرند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بالا بودن هزینه‌های اولیه پنل خورشیدی، بالا بودن هزینه سرمایه‌گذاری نسبت به سایر انرژی‌ها، رقابت‌پذیر بودن سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی نسبت به سایر انرژی‌ها و زمان‌بر بودن بازدهی پنل‌های خورشیدی مهم‌ترین عواملی هستند که بر عدم توسعه این نوع از انرژی تجدیدپذیر در ایران تأثیر گذاشته است خاطرنشان کرد: در همین ارتباط نیز باید توجه شود که قیمت تجهیزات مورد استفاده در نیروگاه‌های خورشیدی فتوولتاییک در جهان به‌دلیل رشد سرمایه‌گذاری در این حوزه و توسعه فناوری به‌طور چشمگیری در 10 سال اخیر کاهش یافته؛ به‌طوری‌که در حال حاضر هزینه هم‌ترازشده انرژی نیروگاه‌های خورشیدی فتوولتاییک (LCOE) در رقابت با نیروگاه‌های فسیلی قرار دارد.

مرادی افزود: علی‌رغم این کاهش قیمت، به‌دلیل کاهش شدید ارزش پول ملی، هزینه سرمایه‌گذاری در سامانه‌های خورشیدی در ایران افزایش قابل‌توجهی داشته است و اکنون شاهد افزایش قیمت تجهیزات به میزان دو برابر در مقایسه با سال 98 هستیم.

وی در خصوص نقش انرژی‌های پاک در ساختار شهری نیز گفت: یکی از مهم‌ترین آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از سوخت‌های فسیلی در جهان به خصوص در کشور ما ایران در صنعت ساختمان و فعالیت‌های عمرانی است؛ انرژی‌های پاک نقش عمده‌ای در کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و اثرات نامطلوب محیط زیست دارند و همچنین طراحان و معماران با استفاده از فنون و با آشنایی از مباحث پایداری گسترده که در معماری امروزی نیز رسوخ پیدا کرده و با داشتن اطلاعات بروز این مباحث می‌توانند خدمت بسیار شایانی به حفظ محیط زیست کنند.

وی ادامه داد: گسترش شهرهای سبز یا پایدار که با توجه به تأثیرات زیست‌محیطی آن طراحی شده و به طور خاص، به معنای ایجاد کمترین اثرات زیست‌محیطی، تولید کمترین میزان آلودگی، استفاده از زمین و مواد به‌صورت مؤثر، تشویق به تنوع زیستی با حفظ زیستگاه طبیعی و غیره است.

استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران با بیان اینکه امروز در شهرداری‌ها به‌عنوان یک نهاد محلی در سیاست‌گذاری شهری می‌توانند با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به جای سوخت‌های فسیلی علاوه بر تأمین نیاز خود، فرهنگ‌سازی و استفاده مردمی از این انرژی‌های پاک را در شهرها فراگیر کنند تشریح کرد: طبق بررسی‌های انجام‌شده شهرداری کلان‌شهر‌ها سالانه هزاران مگاوات برق برای سیستم‌های آب‌رسانی، آب‌نماها و نورپردازی مصرف می‌کنند، در صورتی که انرژی این چراغ‌ها از انرژی خورشیدی تأمین شود در کاهش آلودگی هوا و کاهش هزینه‌ها تأثیر بسزایی خواهد داشت.

مرادی افزود: همچنین در صورتی که شهرداری‌ها ناوگان حمل‌و‌نقل درون‌شهری را با وسایل نقلیه برقی جایگزین و بستر عمومی استفاده شهروندان به‌منظور بهره‌مندی از این تجهیزات را فراهم کنند، بدون شک آلودگی‌های شهری کاهش چشمگیری پیدا خواهد کرد.

وی با اشاره به اینکه استفاده از انرژی خورشیدی به‌منظور تأمین برق چراغ‌های راهنمایی و رانندگی یا ساخت ایستگاه‌های شارژ و حتی تأمین برق دوربین‌های کنترل ترافیک ازجمله مواردی است که به‌راحتی می‌تواند در دستور کار شهرداری‌ها قرار گیرد گفت: افزایش نیروگاه‌های خورشیدی علاوه بر کاهش آلاینده‌ها در بلندمدت نیاز به ساخت نیروگاه‌های فسیلی دارد و از سوی دیگر در بخش پدافند غیرعامل هم در زمان قطع جریان برق، می‌توان از این ظرفیت برای تأمین انرژی بهره برد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه در خصوص بهره‌مندی از انرژی پاک در ساختار شهری عنوان شد به‌نظر می‌رسد شهرداری همدان از این قافله بسیار عقب است حال آنکه می‌تواند در بخش‌های مختلف همچون گرمایش آب مصرفی در سرویس‌های بهداشتی، نورپردازی شهری و همچنین در طراحی مبلمان شهری و المان‌ها از انرژی پاک استفاده کند. علاوه بر این انتظار می‌رود دیگر بخش‌های مرتبط با حوزه انرژی و به‌عنوان بهره‌بردار نیز در این فضا ورود جدی داشته و بستر را برای حضور و جذب سرمایه‌گذار مهیا کند.