جامعه‌شناس شهری؛

اعتماد به مدیریت شهری لازمه تحقق همگرایی در شهر

سیستم شهری یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های دنیا است، این پیچیدگی با گذشت زمان و پیشرفت بشر در دستیابی به فناوری‌های جدید، بیشتر شده و در واقع دوران معاصر و تاریخچه علوم شهری سرشار از رویکردها و تضادهای مختلف است که هریک در برهه‌ای از زمان مورد توجه متخصصان و برنامه‌ریزان قرار گرفته است که در صورت عملیاتی شدن، می‌تواند شهرها را از بحران‌های زیادی نجات دهد.

اما مسئله این است که طی دو دهه اخیر شهرها نسبت به قبل پرجمعیت‌تر شده‌اند، رشد سریع شهرنشینی و تغییر سبک زندگی، شهرهای امروزی به‌خصوص در کشوری همچون ایران را با چالش‌های جدیدی مواجه کرده که تا پیش از این یا وجود نداشت یا تا به این حد بحرانی نبود؛ در چنین شرایطی رویکردهای مختلفی بنا بر شرایط موجود در حوزه علوم مرتبط با شهر مطرح شده که سعی در بهبود شرایط دارد؛ شهر همگرا و داشتن شهروندان هم‌افزا یکی از این رویکردها است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این خصوص گفت‌وگویی را با یک جامعه‌شناس شهری ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

اسدالله نقدی بیان کرد: بحث در خصوص همگرایی، هم‌افزایی و تحقق شهر فراگیر و همگرا در جوامع شهری به‌ویژه شهرهای قرن بیست و یکم که گاهی شهری با چند ده میلیون سکنه را شاهد هستیم در مقایسه با شهرهای کلاسیک امری مهم و شایان توجه است.

وی ادامه داد: هم در سطح جهانی و هم در مقیاس ملی با اکوسیستم‌های پیچیده شهری روبرو هستیم وقتی ما در کشور، شهرهای با جمعیت بیش از یک میلیون نفر (10 شهر) و شهرهای با جمعیت بیش از 500 هزار نفر (حدود 20 شهر) آن‌هم با این حجم تنوع و تکثر داریم ایجاد همگرایی یکی از نیازها و اولویت‌ها است.

این استاد جامعه‌شناسی شهری و توسعه در ادامه گفت: در واقع جوامع شهری پس از انقلاب صنعتی شهرها، به تنوع و عدم تجانس فرهنگی و اجتماعی شناخته و شهره شدند.

نقدی افزود: این بدان معناست که در حال حاضر در جوامع شهری برخلاف جوامع روستایی با انواعی از سلایق فرهنگی و به تعبیر یکی از جامعه‌شناسان با «موزائیک‌های شهری» مواجهیم پس طبیعی است با دارا بودن چند شاخص در شهرهای کنونی یعنی مقیاس و اندازه جمعیت، وسعت فیزیکی فراخ‌تر، تکثر، تنوع فرهنگی و اجتماعی، تغییرات مداوم و گسترده شهرها در کنار رفتارها و شرایط اقتصادی و غیره، توجه به انسجام و موضوع زندگی اجتماعی مبتنی بر یکسری توافقات اجتماعی و قراردادهای اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود.

وی با بیان اینکه در دنیای امروز هنر مدیران شهری و حکمرانان سیاسی و اجتماعی این است که چنین مجموعه‌هایی بزرگ و متکثری را بتواند حول یکسری المان، نمادها و هنجارهای مشترک به‌هم متصل کنند، اذعان کرد: ما در جوامع شهری جدید برای اینکه سرمایه اجتماعی و اعتماد نهادی ایجاد و تقویت شود به یکسری عناصر انسجام‌بخش و نیز عناصری که مورد قبول اکثریت شهروندان باشد نیاز داریم زیرا اداره کردن شهر هزاره سومی و شهرهای بزرگ مانند مرکز استان‌ها و کلان‌شهرهای چندمیلیونی بسیار دشوار است.

این جامعه‌شناس شهری با بیان اینکه دراین‌بین مسئله مهم، تعلق شهری و شهروندی است ابراز کرد: هرچقدر شهروندان تعلق و دل‌بستگی بیشتری به شهر و میراث شهری و دل‌بستگی به فضاها، اماکن، امکانات و داشته‌های مادی و معنوی آن شهر همچون میراث فرهنگی، محیط طبیعی و زیست‌بوم داشته باشند؛ مدیران شهری، مردم را بیشتر متعلق به شهر قلمداد می‌کنند.

نقدی ادامه داد: ممکن است میراث فرهنگی و اجتماعی، هویت ملی و دینی، خاطرات جمعی، مشاهیر و شخصیت‌های برجسته فرهنگی، ادبی و ورزشی یک شهر بتواند به ایجاد این انسجام و «حس تعلق» کمک کند.

وی با اشاره به اینکه لازمه این مهم اعتماد مردم به مدیریت شهری است تصریح کرد: درواقع مردم باید اطمینان داشته باشند که آن‌ها در مسیر تحقق زیست‌پذیر کردن شهر و بهبود کیفیت زندگی برای همه فارغ از تفاوت‌ها و وابستگی‌ها حرکت می‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر در شهری همچون همدان به لحاظ همگرایی اجتماعی باید سه بعد همگرایی مردم با مردم، همگرایی شهروندان و اداره‌کنندگان شهر، متن و حاشیه توجه کرد؛ در مورد نخست، وضعیت موجود را می‌توان قابل قبول ترسیم کرد هرچند عاری از مسئله نیست گفت: متأسفانه در عرصه مدیریت شهری و مشارکت شهروندان در حوزه‌های گوناگون، مدیریت شهر بر مبنای مشارکت و «حکمرانی خوب شهری» شاخص‌ها و نماگرها با وضع مطلوب بسیار فاصله دارند به طوری که تحقیقات میدانی نیز مؤید آن است که یک نوع بی‌اعتمادی در بین مردم نسبت به مدیریت شهری و برعکس حکم‌فرماست.

این جامعه‌شناس شهری اذعان کرد: پس در کل سه نوع همگرایی (در نقطه مقابل واگرایی) در هر شهری قابل تشخیص است؛ مردم با مردم، مردم با مدیران شهری و واگرایی متن و حاشیه.

نقدی با بیان اینکه رسیدن به همگرایی در شهر یک فرایند طولانی و بلندمدت است ابراز کرد: دراین‌بین بهبود دسترسی مردم به «شهر قابل سکونت»، توزیع عادلانه‌تر منابع و خدمات شهری، جلب مشارکت در هر نوع مداخله در شهر، اجرای طرح و پروژه، دخیل کردن مردم در مدیریت شهری از طرق گوناگون و فراتر از صرفاً شرکت در انتخاب شوراهای شهر و تشکل‌های مردمی مربوط به اجتماعات محلی از اهمیت بالایی برخوردار است. فاصله گرفتن از خاص‌گرایی، تعمیق وفاق جمعی و تلاش برای کم کردن شکاف و فاصله بین مناطق مختلف شهر به‌ویژه مناطق کم‌برخوردار و حاشیه با متن و مرکز شهر به تقویت این هم‌گرایی شهری مدد خواهد رسانید.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد همه‌شمولی به معنای اینکه هیچ‌کس نادیده گرفته نشود در عرصه شهر همگرا نخستین شاخصه است، یعنی شهردار در تنظیم برنامه‌های خود باید به فکر تمام اقشار اعم از زنان بی‌سرپرست، کودکان کار و خانواده‌های کم‌درآمد باشد.

نکته مهم اینکه یکپارچگی، برنامه‌ریزی و شهرسازی برای همگان نه‌فقط سرمایه‌داران، ایجاد یک شبکه همکاری فعال، با مردم برنامه‌ریزی کردن، تقویت مشارکت‌های محلی از شاخصه‌های دیگر شهر همگرا محسوب می‌شود.

موضوع این است که مردم در اداره امور شهر باید ورود کنند، البته آن‌ها جایی ورود خواهند کرد که خود درباره آن تصمیم گرفته باشند، ایجاد فضاهای شهری با کمک عموم مردم شهر، ساماندهی رودخانه‌ها، رشد همه‌جانبه و ایجاد ارتباطات چندسویه از دیگر شاخصه‌های شهر همگرا است.

درواقع ما شهردارانی در این عرصه جدید می‌خواهیم که رهبران شهر باشند نه‌فقط شهردار، متأسفانه در برخی اوقات اعضای شورا رهبران شهری هستند، حل اختلافات و دور ماندن از برهم خوردن نظم شهری، رفع مشکلات شهری، کسب اعتماد شهروندان، گفت‌وگو با مدیران کلان کشوری برای توسعه شهری از شاخصه‌های یک شهردار در کسوتِ رهبر شهری است که دراین‌بین برقراری میزهای تخصصی، هماهنگی و همکاری و همراهی بین مدیران شهری منجر به شهر همگرا می‌شود، شهر باید پروفایل روزانه داشته باشد و اطلاعات اقتصادی و فرهنگی همچون تعداد کارمندان شهرداری، جمعیت شهری و دیگر اطلاعات آزادانه و شفاف اعلام و به اشتراک عموم گذاشته شود؛ بنابراین طبق نظر کارشناس رویکرد شهر همگرا در درجه نخست به ذی‌نفعانی می‌پردازد که در توسعه پایدار شهری در سطح مقامات محلی فعالیت دارند.

بر این اساس انتظار می‌رود مدیریت شهری برای نیل به اهداف تعیین‌شده در مسیر همگرایی نسبت به تبیین منظومه فکری مدیریت شهری به‌عنوان نخستین گام از مدیریت شهری همگرا مبتنی بر شهر ایرانی-اسلامی، حمایت از توسعه و بهسازی زیرساخت اجتماع‌محور با توجه به اینکه در گذشته جایگاه شهر همدان در عرصه بازار و مساجد از مصادیق زیرساخت اجتماع‌محور بسیار قوی بوده و باید امروزه بازیابی شود، اقدام کند. علاوه بر اینکه، بسترسازی برای مشارکت عملی شهروندان در فرآیند توسعه شهری، شایسته‌گزینی، جذب و نگهداشت نخبگان، تقویت جایگاه و حضور فعال همدان، بومی‌سازی مفاهیم و دستور کارهای بین‌المللی، نوآوری اقتصادی مکان‌محور، یکپارچه‌سازی، نوآوری شهری و اقتصاد محلی در طرح‌ریزی و استقرار نظام حکمروایی و مدیریت یکپارچه از مهم‌ترین توصیه‌ها برای حرکت به‌سوی تحقق نقشه مدیریت شهر همگرا در همدان از اهمیت بالایی برخوردار است.