در بلاتکلیفی تولید قالی در همدان؛

120 نقشه و طرح به کما رفت

تابلوبافی و سرمایه‌گذاری دیگر استان‌ها صنعت فرش همدان را بی‌رونق کرد

شاید به‌جرأت بتوان گفت آنچه مایه حیات و زنده ماندن و جذابیت فرش شده، طرح‌های بدیع و دلفریب آن است که چون ریشه‌ای محکم و استوار در سرتاسر تاریخ موجودیت آن تمامی پیکره‌اش را دربرگرفته و تا به حال در مقابل تمامی مشکلات اقتصادی و اجتماعی همواره سربلند و سرافراز تاریخ قومی و فرهنگی کشورمان را حفظ کرده است.

درواقع لازم به ذکر است که هنر طرح و رنگ فرش دارای ارج و منزلتی والا و جایگاهی رفیع در میان هنرهای دستی ایران است، اما متأسفانه به این هنر دیرینه و سنتی کشورمان بها و شأن کافی داده نشده و از این مهم‌تر غریب ماندن نام خالقان و هنرمندانی است که چراغ دیدگانشان را ارزانی این راه کرده‌اند.

جالب‌تر اینکه علاقه و گرایش مردم به فرش در وهله نخست به رنگ و نقشه فرش است، زیرا طرح و رنگ علاوه‌بر زیبایی‌های ظاهری، خود در بر گیرنده بسیاری از آثار فرهنگی و هنری کشورمان است.

یکی از موارد بسیار مهم در طراحی فرش ایران در زمان حال، مسئله نوآوری و تغییر و تحول در نقشه‌ها است؛ زیرا با توجه به علاقه و سلیقه مشتریان باید به دنبال تحولی مثبت بود. البته این تحول تا جایی قابل قبول است که به اساس و پایه طراحی سنتی فرش ایران لطمه‌ای وارد نیاورد و اصالت و موجودیت آن را به خطر نیفکند. بلکه در یک چهارچوب حساب‌شده این تغییرات و طرح‌های جدید پا به عرصه وجود بگذارند تا علاوه‌بر نوآوری در عین حفظ اصالت فرهنگی، بازارهای خارجی و داخلی را نیز از دست ندهیم. چرا که سنت‌های یک قوم، ریشه‌های عمیق فرهنگی و وجودی آن‌ها است که میراث گذشتگانشان بوده و هر حرکت و تحولی باید آگاهانه و هوشمندانه باشد تا آسیبی به اصل فرهنگی آن قوم وارد نیاید، اما متأسفانه آنچه مسلم است اینکه امروز در اغلب شهرها با اصالت در عرصه هنر صنعت فرش‌ و به‌ویژه همدان شاهد رکود رسته طراحی و نقشه‌کشی قالی هستیم و حتی جزء معدود کارشناسان این حوزه، شاهد حضور فعالانه جوانان در این عرصه نیستیم. پس درباره چرایی و چگونگی این مهم بر آن شدیم تا با محمدرضا صباغ، از نام‌آوران طراحی قالی در همدان گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

این طراح قالی همدانی با اشاره به اینکه 61 ساله است و این هنر به‌صورت پیشه خانوادگی دنبال می‌شود، گفت: تا سه نسل پیش از بنده همگی در حوزه قالی و صنایع و هنرهای وابسته به آن مشغول به کار بوده‌اند.

محمدرضا صباغ با تأکید بر اینکه طراحی و نقشه‌کشی قالی همدان در گذشته سرآمد و پیشرفته بوده است، گفت: ازجمله اساتید این حوزه می‌توان به میرزاشهاب کوثری، عبدالکریم رفیعی، اسحاق ایرانپورو پدر بنده اصغر صباغ اشاره کرد.

وی با بیان اینکه پدر بنده چیزی حدود 27 سال طراح شرکت سهامی فرش در همدان‌ بود، تشریح کرد: قدمت این هنر به زمان تأسیس شرکت سهامی در همدان بازمی‌گردد.

صباغ با تأکید بر اینکه در آن برهه زمانی در شرکت سهامی فرش 27 نفر در همدان نقطه‌چین و هفت طراح و 30 شاگرد در کنار این طراحان نسبت به رنگ‌آمیزی اقدام می‌کرده و آموزش می‌دیدند، افزود: در بیرون از فضای شرکت نیز اساتیدی بودند که دراین زمینه فعالیت می‌کردند.

وی با اشاره به جایگاه طراحی دو تن از اساتید طراحی فرش یعنی میزراشهاب کوثری و پدرشان، اذعان کرد: این دو بزرگوار نسبت به مدل‌کشی برای کل طراحان فرش در کشور اقدام می‌کردند؛ به نحوی که یک قطعه بزرگ از نقشه فرش در ابعاد کوچک طراحی و به مرکز فرستاده می‌شد، اما امروزه متأسفانه شرایط و وضعیت طراحی فرش به‌حدی نزول یافته که تنها چهار نفر طراح فرش در همدان فعالیت محدود دارند.

این هنرمند صنعت فرش در همدان یکی از دلایل مغفول ماندن این هنر را رواج تابلوبافی در همدان دانست و گفت: این مهم باعث رکود تولید فرش زیرانداز در همدان شد.

وی افزود: علاوه‌بر این ملزومات این نوع فروش (تابلو) به‌صورت یک بسته در اختیار بافنده قرار می‌گیرد و نقشه به‌صورت صفحه‌ای از اعداد در داخل آن وجود دارد؛ پس بافنده دیگر نقشه‌ای نمی‌بیند و فقط عدد می‌بیند.

صباغ با اشاره به دلیل دیگر کم‌رونقی هنر طراحی فرش طی سال‌های اخیر در همدان، افزود: سرمایه‌گذاری تولیدکنندگان فرش از دیگر استان در همدان و شهرستان‌های آن یکی از معضلات پیش رو است؛ به‌طوری که این قبیل تولیدکنندگان خود تعیین‌کننده نوع فرش و نقشه آن هستند.

وی با تأکید بر اینکه درحال حاضر در شهرستان رزن این قمی‌ها هستند که نسبت به سرمایه‌گذاری در تولید فرش ورود کرده‌اند، تشریح کرد: تبریزی‌ها هم از نقاط مختلف نسبت به سرمایه‌گذاری دراین بستر اقدام کرده و براساس طرح نقشه و سبک خود فرش تولید می‌کنند.

این طراح در پاسخ به این سؤال که چرا نسبت به تربیت طراحان جوان اقدام نمی‌کنند؟ گفت: حال تولید فرش در همدان خوب نیست، بنابراین بستر و مجالی برای فعالیت طراحان جدید فراهم نمی‌شود؛ به‌طوری که بنده شخصاً خودم طی سال‌های گذشته با همکاری شرکت فرش نسبت به برگزاری کلاس اقدام کرده‌ام، اما برای این عزیزان بستر کار و فعالیت فراهم نشد.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا شرکت سهامی فرش حمایت لازم را در جهت احیای این هنرصنعت و بازگشت جایگاه به طراحان قالی در همدان داشته است؟ گفت: گویا طبق شنیده‌ها سهام این شرکت به بخش خصوصی یعنی یکی از بانک‌ها فروخته شده، بنابراین این شرکت نیز براساس خواسته سهام‌دار اصلی خود فعالیت دارد.

این طراح با تأکید بر اینکه اصلی‌ترین مشکل فرش همدان بلاتکلیفی تولید فرش همدان است، ابراز کرد: همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، حال قالی همدان مناسب نیست؛ به‌طوری که تولید محدودی هم که انجام می‌پذیرد، هدف خاصی را دنبال نمی‌کند. بنابراین بارها در جلسات مختلف خواهان چاره‌جویی برای این مشکل از طریق استقرار اتاق فکری با حضور متخصصان این عرصه شدم، چراکه امروز نیاز بازار تغییر کرده و باید متناسب با نیاز روز تولید کرد.

وی با اشاره به اینکه در همدان برخلاف استانی همچون تبریز که شاید تعداد نقشه‌های مخصوص به آن به تعداد انگشتان دو دست هم نرسد بیش از 120 طرح و نقشه قالی خاص چه در مرکز استان همدان و چه شهرستان‌ها وجود دارد، گفت: خوشبختانه سال گذشته با هماهنگی شرکت شهرک‌ها به‌منظور استفاده از این طرح‌ها در خوشه فرش 40 مورد از آن‌ها را بنده احیا و طراحی کردم؛ امسال نیز 60 مورد دیگر را دستور کار دارم.

این طراح با اشاره به نقشه‌های مطرح قالی در همدان، اذعان کرد: از مهم‌ترین این طرح‌ها می‌توان به حاج‌خانومی، پر طاووسی، لچک، ترنج، خاتم و غیره اشاره کرد.

رئیس انجمن طراحان فرش در همدان با بیان اینکه بلاتکلیفی مشکل اساسی فرش همدان است‌، اظهار کرد: طی ماه‌های اخیر چندین جلسه با حضور فعالان این عرصه برگزار کرده‌ایم تا شاید بتوانیم در این مسیر تحول و تحرکی دوباره ایجاد کنیم.

مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، گویی امروز بستر موجود قالی‌بافی در استان همدان مصداق بازر از ضرب‌المثل «به نام من، به کام تو یا دیگران» است؛ زیرا چنان که گفته شد، این‌روزها بافندگان فرش به خدمت تولیدکنندگان دیگر استان‌ها درآمده و طبق سلیقه، طرح و سبک سرمایه‌گذار بیگانه در استان قالی تولید می‌کنند و دیگر تکیه بر هنر طراحی فرش در همدان ندارند و همین مهم هنرهایی همچون نقشه‌کشی و طراحی فرش را به کما برده‌ و یا اینکه امروز دیگر بافنده‌های قالی با ترویج تابلو‌های کامپیوتری، هنرمند نیستند و همچون ربات به خدمت شرکت‌های تولیدکننده این قبیل فرش‌ها درآمده‌اند.