چطورکودکی را که فیلم مبتذل دیده آرام‌ کنیم؟

خشم، عصبانیت و‌تهدید را فراموش کنید!

با اضطراب زیاد و دستان لرزان تلفن را برمی‌دارد و شماره دکتر روانشناس را می‌گیرد. چند بوق می‌خورد و قطع می‌شود. دوباره شماره می‌گیرد، خانم روانشناس اینبار جواب می‌دهد؛بله بفرمایید. بانوی جوان با هراس زیاد بدون سلام و احوالپرسی سریع می‌گوید: «خانم دکتر دستم به دامنتان مشکل بزرگی برایم پیش آمده، باید همین الان راجع به آن با شما صحبت کنم».

روانشناس، خانم جوان را به آرامش دعوت می‌کند و می‌گوید؛ تشریف بیاورید مطب با هم صحبت کنیم، اما خانم دستپاچه می‌گوید انقدر استرس دارم که نمی‌توانم حس و حالم را کنترل کنم. خانم دکتر، باز هم بانو را به آرامش دعوت می‌کند: «اول یک لیوان آب بخورید و بعد تعریف کنید چه شده؟» خانم جوان نفسش را با بغض از سینه خارج می‌کند: «همین الان متوجه شدم پسر کوچکم فیلم‌های غیراخلاقی دیده است» بعد صدایش را پایین می‌آورد و ادامه می‌دهد: «الان هم ممکن است صدایم را بشنود، چون از عکس‌العمل من ترسیده و گوشه اتاقش کز کرده و حرف نمی‌زند!»

دکتر به مادر جوان می‌گوید: آرامش خود را حفظ کنید و بهتر است اصلا عکس‌العملی نشان ندهید، مگر اینکه خودش صحبتی درباره آن کرده باشد، در این صورت می‌توانید به پرسش‌های کودکتان پاسخ دهید.

خانم دکتر به این مادر توصیه می‌کند که اگر باز هم اضطراب دارد، حتما حضوری به مطب بیاید تا با هم صحبت کنند.

این اتفاق هر آن ممکن است برای خانواده و فرزندان ما هم پیش بیاید و محتوای غیراخلاقی فضای مجازی و دسترسی بچه‌ها به آن ( شامل محتوای جنسی موزیک ها، فیلم و تصاویر پورن، خشونت، سایت‌های تروریستی و جعلی شامل قمار، بازی‌های آنلاین مشوق مصرف مواد مخدر، خودکشی و... ) از طریق رایانه ها، لب تاپ و گوشی‌های همراه پیش بیاید.حالا این نگرانی برای خانواده‌ها وجود دارد که بعد از این اتفاق چه کاری باید انجام دهند؟ خیلی از خانواده‌ها در این زمینه حساسیتی به خرج نمی‌دهند و بچه‌ها را آزاد می‌گذارند و بعدها تبعات و آسیب هاگریبانشان را رها نمی کند، اما اکثر خانواده‌ها مراقبت بیشتری می‌کنند تا بچه‌ها دچار آسیب روانی در این زمینه نشوند.

حال با بچه ای که محتوای +18 دیده یا شنیده، چه باید کرد؟ این دغدغه خیلی از والدین به ویژه مادران است. «آذر دخت داوری»،روانشناس بالینی و پژوهشگر حوزه کودک در این زمینه با ما گفتگو می‌کند.

به گفته محققان بخش زیادی از والدین یک بار هم که شده با این موضوع درگیر می‌شوند که بچه هایشان فیلم یا تصاویری غیراخلاقی را می‌بینند که نباید ببینند، دراین باره یا کودکان دچار اضطراب پنهان یا آشکار می‌شوند یا خود والدین اضطراب دارند که بچه هایشان آسیب ببینند. دراین رابطه نوع مواجهه والدین با بچه‌ها خیلی اهمیت دارد که باید بدان توجه کرد.

فضای تربیتی خانواده باید چگونه باشد؟

موضوع پرداختن به کودکان و فضای مجازی تنها مربوط به کودکان نیست بلکه یک مسئله تربیتی است افرادی که سرپرست خانواده هستند، والدین و به ویژه مادران که در خانه سروکار بیشتری با بچه‌ها دارند، باید به مسائل تربیتی کودکان خیلی توجه کنند. فضای تربیتی خانه همراه با معنویت و رعایت مسائل مذهبی و یا باز و شکننده بودن روابط در خانواده برای سوق دادن بچه‌ها به سمت فضای مجازی و کارهای غیراخلاقی بسیار اثرگذار است.

«آذردخت داوری،روانشناس بالینی و پژوهشگر حوزه کودک» می‌گوید: «فضایی که بچه‌ها در آن بزرگ می‌شوند نباید نسبت به مسائل غیراخلاقی چون طرح مسائل جنسی، دیدن و شنیدن درباره فیلم‌های پورن باز و همه نوع محتوایی در دسترس بچه‌ها باشد.خیلی وقت‌ها خانواده‌ها گوشی‌های موبایل را به راحتی در اختیار بچه‌ها قرار می‌دهند و بچه‌ها هم با این صحنه‌ها در گوشی‌ها روبه رو می‌شوند، من مراجعین زیادی داشتم که مثلا مادر گفته، بچه این تصاویر یا فیلم‌ها را در گوشی پدرش دیده و بعد هم مادر دچار اضطراب زیاد شده و نمی داند چه کند؟»

  پیشگیری بهتر از درمان است

نکته دیگر این است که بدانیم همیشه پیشگیری کردن بهتر از درمان است اینکه ما فضای تربیتی کودکان را محلی امن قرار دهیم و مراقب باشیم تا بچه‌ها با همچنین صحنه‌هایی روبرو نشوند خیلی بهتر از این است که بعد فکر کنیم حال که بچه دیده، باید چه کار کنیم؟ پس گام اول این است که مراقبت کنیم چنین محتواهایی در گوشی‌های همراه یا لب تاپ هایمان نباشد، چون برای بزرگسالان هم آسیب زا است، چه برسد برای کودکان ا!

  مادران آرامش خود را حفظ کنند

داوری همچنین می‌گوید: «در نظر داشته باشید گاهی کودکان هیچ شناختی نسبت به مسائل جنسی و حتی تفاوت‌های جنسیتی ندارند و خیلی مسائل را درک نمی کنند، توصیه به والدین است که اضطراب و تشویش خود را در مواجهه با بچه ای که چنین محتوایی را دیده کنترل کنند چرا که این اضطراب به بچه‌ها منتقل می‌شود و ترس بیشتر و اضطراب بیشتری را آنان تجربه می‌کنند.»

مثلا اگر بچه به طور معمول با گوشی شما بازی می‌کرده یا با لب تاب درس می‌خوانده یک مرتبه با فیلم یا عکسی مواجه شده که غیر اخلاقی است، مادر این را می‌فهمد و با هیاهو و اضطراب شروع به واکنش نشان دادن می‌کند، سراسیمه می‌شود و بچه هم ترس و لرز به بدنش می‌افتد و می‌فهمد که کاری کرده که نباید می‌کرده یا چیزی دیده که نباید می‌دیده و همین هیاهو ترس و اضطراب آسیب بیشتری دارد کما اینکه کودک فضای خانواده را جای امنی نمی بیند. گاهی اوقات بچه‌ها اصلا نمی دانند چیزی که دیده اند، چیست؟ پس نخستین توصیه به والدین و به ویژه مادران این است که آرامش خود را حفظ کنند و اگر با چنین چیزی روبه رو شدند، عکس العملی نشان ندهند چون خود این واکنش، ممکن است آسیب زا باشد.

به گفته روانشناسان خیلی از والدین اتفاقات مربوط به بلوغ جنسی یا کنجکاوی بچه‌ها در این زمینه را یک مسئله تابو یا غیرمنتظره می‌دانند که نباید درباره آن صحبت بشود درحالیکه این هم چون از شیر گرفتن، از پوشک گرفتن، چهاردست و پا و خیلی چیزهای دیگر امری طبیعی است اینکه بچه‌ها نسبت به بدنشان کنجکاوی پیدا می‌کنند، حتی ممکن است تمایل داشته باشند که بدن همدیگر را ببینند یا لمس کنند همه اینها جزئی از فرایند رشدشان است که والدین می‌بایست با هوشیاری و آگاهی زمینه‌های لازم برای شناخت آنها نسبت به اندام‌های خودشان را فراهم کنند پس اگر والدینی متوجه این کنجکاوی‌ها شد نباید واکنش منفی نشان دهد.

از خیلی والدین شنیده می‌شود که می‌گویند: «بچه من اهل این چیزها نبود! نمی دونم چه کسی از راه بدرش کرد؟» یا «این چه بلایی بود سرمون اومد!»، «حالا چه خاکی تو سرمون کنیم از راه بدر شد» و...والدین نباید خود را سرزنش کنند حتی اگر کودکی کنجکاوی اش باعث شد که به جستجوی اینترنتی و دیدن یک محتوای نامناسب دست زد نباید باعث ناراحتی، خشم و تهدید از سوی بزرگترها شود.

آذردخت داوری دراین باره می‌گوید: «رفتارهایی با شتاب زدگی، عصبانیت و خشم گرفتن نسبت به بچه ها، دعوا، درگیری، بحث و مشاجره و در نهایت تهدید و تحقیر فقط بچه‌ها را آسیب پذیرتر می‌کند چرا که آنها گناهی ندارند بلکه این والدین هستند که می‌بایست مراقبت بیشتری از بچه هایشان داشته باشند.»

*اقتضای سنی کودک را در نظر بگیرید

مسئله دیگر توجه به سن بچه‌ها است. بچه‌ها در سنین مدرسه عموما مسائل را بهتر درک می‌کنند و حساسیت‌ها و کنجکاوی‌های بیشتری دارند، ضمن اینکه ممکن است همسالانشان نیز مسائلی را با آنها درمیان بگذارند. داوری درباره تجربیات مشاوره اش می‌گوید: «من مراجعی داشتم که خانواده خیلی مراقب و حساس بودند اما فرزندشان در مدرسه چیزهایی یاد گرفته بود و در اینترنت جستجو و صحنه‌هایی غیراخلاقی هم دیده بود. ابتدا به این خانواده گفتم که باید آرامششان را حفظ کنند و سپس به طور منطقی با فرزندشان درباره مسائل مختلف صحبت کنند که البته در حد و اندازه سن بچه باشد.»

  تربیت جنسی چطور و چگونه؟

تربیت جنسی یعنی ما به کودکانمان تفاوت‌های جنسیتی و مسائل مختلف مربوط به کارکردهای جنسی را بنا به سن و سال و درکش توضیح دهیم. قرار نیست یک بچه سه ـ چهار ساله درباره نحوه بارداری و مسائل مربوط بدان چیزی بداند. تنها کافی است که تفاوت‌های جنسیتی بین مرد و زن را برایش توضیح دهید و قسمت‌های مختلف بدنش را بتواند بشناسند چرا که بچه‌ها در این سن و سال نسبت به اعضای بدنشان با دست زدن یا نگاه کردن کنجکاوی نشان می‌دهند و این یک امر طبیعی است و مادران نباید نگران و مضطرب باشند، به جای نگرانی می‌توانند او را با اندام‌های بدنش آشنا کنند و به او آگاهی‌های لازم را در ارتباط با کارکردهای مختلف اعضای بدن بدهند.

در حال حاضر کتاب‌های زیادی در زمینه پاسخ به سوالات جنسی و آشنایی با اندام‌های بدن برای کودکان منتشر شده که به کمک والدین می‌آیند.

  والدین دسترسی بچه‌ها به فضای مجازی و اینترنت را محدود کنند

طبق تحقیقات محققان، بچه‌ها عموما به طور خودانگیخته دست به جستجوی محتوای خاصی در اینترنت نمی زنند مگر اینکه چیزی دیده یا شنیده باشند و حساسیتشان تحریک شده باشد. داوری دراین باره می‌گوید: «بهترین حالت این است که شما گوشی‌های همراه و سرچ لب تاپ و رایانه خود را محدود کنید و اگر سوالی برای بچه‌ها پیش آمد خودتان پاسخگو باشید. در همه جای دنیا والدین برای دسترسی فرزندانشان به اینترنت محدودیت قائل می‌شوند. کودکی که می‌ترسد از والدینش سوال بپرسد، به سراغ جستجوی اینترنتی و یا پرسش از همسالانش می‌رود تا کنجکاوی هایش را ارضا کند. مادر اگر بتواند ارتباط موثر و صمیمی بدون سوگیری، ارزیابی، عصبانیت، ناراحتی و قضاوت با بچه داشته باشد، سوالات فرزندش هم در یک محیط صمیمی پاسخ داده می‌شود و دنبال کارهای پنهانی هم نمی رود.»

  با بچه ای که مضطرب شده چه کنیم؟

همین چند وقت پیش بود که یک نوجوان در سنین مدرسه به دلیل دسترسی آزاد به اینترنت توانسته بود با یک خانم که در فضای مجازی دست به ارتباطات غیراخلاقی می‌زد، ارتباط برقرار و صحبت کند، او در گفت وگویش با این خانم مطرح می‌کرد که چقدر به راحتی می‌تواند هر کاری که دوست دارد در فضای مجازی بدون اطلاع والدینش انجام دهد اما به وضوح مشخص بود که این پسربچه چقدر اضطراب و استرس را تحمل می‌کند.

اضطراب یکی از مهمترین مشکلات روانشناختی است. بنابراین باید مراقب باشید که بچه‌ها در سنین مختلف دچار اضطراب نشوند، گاه ممکن است بچه دست به کاری زده یا چیزی دیده باشد که از نگاه والدین مخفی باشد و همین باعث اضطرابش بشود که البته باز هم بین بچه‌ها در این زمینه تفاوت وجود دارد و والدین می‌بایست مراقب حرکات و رفتارهای متفاوت فرزندانشان باشند تا متوجه مسائل بشوند.

داوری مطرح می‌کند؛ بچه ای که مدام در ارتباط و دسترسی با محتواهای غیراخلاقی باشد، قطعا دچار آسیب و اضطراب می‌شود و اگرکودک برای اولین بار با این صحنه مواجهه شود،ممکن است دچار ترس و اضطراب شود چرا که درک و آگاهی از آن ندارد.

والدین در صورتی که احساس کردند فرزندشان در این زمینه دچار مشکل و اضطراب شده می‌توانند به روان شناس کودک مراجعه کنند و از او کمک بخواهند چرا که مداومت این اضطراب و ترس‌ها قطعا آسیب زا و باعث رفتارهای تکانشی، آسیب‌های ناشی از اختلالات جنسی و اعتیادی می‌شود.

کلام آخر اینکه فضای مجازی، رایانه و موبایل‌ها الان در خانه‌های همه وجود دارد. بازی ها، برنامه‌ها و اطلاعات بیشمار که باید تحت نظر والدین در اختیار بچه‌ها قرار بگیرد تا خدایی نکرده تبدیل به اعتیاد به فضای مجازی، تماشای برنامه‌های مستهجن و غیراخلاقی و آسیب دیدن بچه‌ها نشود. والدین می‌توانند اینترنت را تبدیل به یک فضای امن همراه با محتوای شاد، آموزشی و کاربردی برای بچه‌ها کنند.

چقدر برای شما به عنوان والدین پیش آمده که فرزندتان دچار این مشکلات ارتباط با فضاهای نامطمئن و غیراخلاقی شده و شما چه واکنش‌هایی نشان داده اید؟ آیا توانستید با فرزندتان صمیمانه صحبت کنید و یا اینکه با یک روانشناس کودک دراین باره صحبت کنید؟ نقطه نظراتتان را با ما درمیان بگذارید.