بازی رکن اصلی شکوفایی خلاقیت

تمام جنبه‌های رشد تحت تأثیر بازی کودکانه قرار می‌گیرد

از گذشته‌های دور نسبت به بازی نگرش‌های مثبت و منفی وجود داشته است. عده‌ای بازی را صرف بی‌هدف انرژی‌های انباشته‌شده، لذت آنی و رفتارهای زائد و بیهوده تلقی کرده‌اند، درحالی‌که برخی آن را زیباترین و پاک‌ترین فعالیت در جهت شکوفایی و رشد کودک می‌دانند.

بازی یکی از نیازهای اساسی کودکان و مهم‌ترین فعالیت کودک به‌شمار می‌رود که در عین سرگرم کردن وی، کارکردهای مهم دیگری هم دارد که هریک از این کارکردها به جنبه‌ای از زندگی کودک مربوط می‌شوند و او را برای ورود به زندگی بزرگ‌سالی آماده می‌کنند.

میل به بازی فقط مخصوص کودکی است و با آنکه این میل کم‌کم در سنین بالا کاهش پیدا می‌کند و کارهای مهمی جای آن را می‌گیرد، اما به اعتقاد روان‌شناسان تا سال‌های پایانی عمر نیز تمایل به بازی در انسان وجود دارد؛ هرچند شکل، ظاهر و هدف بازی عوض شده باشد، برای درک چگونگی این میل باید در بازی کودکان مشارکت کرد.

بازی انعکاسی از فعالیت‌های درونی کودک و میل به خوشی، آزادی و رضایت است که صفا و آرامش را به ارمغان می‌آورد. روان‌شناسان معتقدند در فعالیت‌های خودجوش، کودک باید آزاد گذاشته شود و دخالت بی‌توقع و نامناسب در فعالیت‌های او، صورت نگیرد تا استقلال و خودمختاری او سلب نشود.

در همین راستا با توجه به موضوع بازی کردن کودکان، با یکی از روان‌شناسان این حوزه به گفت‌وگو نشسته که نتیجه آن را باهم می‌خوانیم:

فاطمه قاسم‌زاده با بیان اینکه بازی تأثیر بسزایی بر چهار جنبه رشد کودک دارد، عنوان کرد: با مروری کوتاه بر انواع آن متوجه می‌شویم که بازی بر تمام هوش هیجانی، عاطفی و غیره تأثیرگذار است.

وی با بیان اینکه بازی می‌تواند نقش بسیار مثبتی در رشد روانی، هیجانی و بهزیستی کودک داشته باشد، عنوان کرد: به طور مثال کنجکاوی شدید کودک می‌تواند از طریق بازی ارضا شود و فرصتی مناسب به او بدهد تا هوش خود را تقویت کرده و موجب رشد و شکوفایی شخصیت کودک گردد.

وی با بیان اینکه بازی تأثیر بسزایی بر تربیت کودکان دارد، ابراز کرد: وقتی که در بازی کردن به کودک یاد می‌دهیم چگونه با دیگران برخورد کند و یا چطور با چالش‌ها و مشکلات زندگی مواجه شود در واقع مصداقی برای تأثیر بازی بر تربیت کودکان است.

این روان‌شناس کودک و نوجوان با بیان اینکه بازی از نیازهای مهم و اساسی‌ترین فعالیت کودک به‌شمار می‌رود که در عین سرگرم کردن وی کارکردهای مهم دیگری را دارد، عنوان کرد: هر یک از این کارکردها به جنبه‌هایی از زندگی کودک مربوط می‌شود که وی را برای ورود به زندگی بزرگ‌سالی آماده می‌سازند. از این لحاظ شرایط بازی، آزادی کودک در بازی، اسباب بازی‌های مورد استفاده او و مدت زمانی که وی به بازی اختصاص می‌دهد، اهمیت شایان توجهی دارد.

قاسم‌زاده مطرح کرد: بسیاری از آموزش‌های تربیتی را می‌توان در میان بازی‌ها به کودک نشان داد و حتی از خلال بازی‌ها می‌توان به شرایط عاطفی وی، احساسات، افکار و انگیزه‌های درونی‌اش پی برد. بنابراین بسیار لازم است که مربیان به اهمیت بازی در زندگی کودکان توجه داشته و شرایط مناسب را برای بازی‌های مناسب فراهم سازند.

وی با بیان اینکه به کمک بازی می‌توان مفاهیم و قواعد را به بهترین نحو به کودک ارائه داد، عنوان کرد: در بازی می‌توان مفاهیمی همچون انتظار، صبر، قرار گرفتن در نوبت، مفاهیم علمی و غیره را آموزش داد.

وی با بیان اینکه بازی تحمل و تاب‌آوری کودک را افزایش می‌دهد، تصریح کرد: بازی و در گروه قرار گرفتن کودک باعث رشد اجتماعی او شده و با بازی کردن در گروه‌ها مهارت اجتماعی شدن و برقراری ارتباط با دیگران را یاد می‌گیرد.

این روان‌شناس با بیان اینکه بازی‌درمانی تأثیر بسزایی در رشد شخصیت کودک دارد، عنوان کرد: در این شرایط می‌توان به کودک آموزش‌های مختلف علمی و عملی را یاد داد و در واقع بازی به‌عنوان کار کودک دارای اهمیت است.

قاسم‌زاده با بیان اینکه آموزش‌های رسمی مدارس را هم می‌توان در قالب بازی به کودک آموخت، ابراز کرد: تحقیقات نشان می‌دهد که کشورهایی که بازی‌درمانی را محور اصلی آموزش خود در سنین ابتدایی مدرسه قرار می‌دهند عملکرد بهتر و موفق‌تری نسبت به کشورهای آموزش کتاب‌محور و رسمی داشته‌اند.

وی با بیان اینکه زمانی که کودک را در حرکت و تنوع رفتاری و آموزشی قرار می‌دهیم عملکرد درک آن‌ها افزایش می‌یابد، عنوان کرد: مطالعات نشان می‌دهد که ماندگاری آموزش‌های بازی‌محور در سنین اولیه تدریس و آموزش در کودکان بیشتر است.

وی با بیان اینکه آموزش مفاهیم اولیه زندگی توسط بازی به کودکان باعث می‌شود که در آینده آن را به‌صورت یک سبک زندگی قبول و باور کنند، خاطرنشان کرد: اگر این فرآیند را در آموزش کودکان قرار دهیم بازی به یک عامل و روش مهم در سبک زندگی و آموزش کودکان تبدیل خواهد شد.

روان‌شناس کودک و نوجوان با بیان اینکه بازی کردن نقش مؤثری در پرورش خلاقیت و رفتارهای جدید دارد، اذعان کرد: در بازی می‌توان به کودک آموزش داد که با قوه تخیل و عقل خود با مسائل مختلف رو‌به‌رو شده و خلاقانه بازی و رفتار کند.

قاسم‌زاده با بیان اینکه باید سن کودک را برای انتخاب بازی در نظر بگیریم، عنوان کرد: ما نمی‌توانیم بازی‌ را که برای کودک سه ساله در نظر گرفته‌ایم به کودک هفت ساله هم تعمیم دهیم؛ والدین باید اطلاعات خود در خصوص انتخاب بازی و تأثیر آن بر کودکان را افزایش دهند.

وی ضمن تأکید بر بازی گروهی کودکان، اظهار کرد: بازی‌های گروهی مشارکت و هم‌افزایی در کودکان را افزایش داده و سبب می‌شود که در دوران بزرگ‌سالی هم بتوانند تعامل خوبی با همکاران، همکلاسی و اطرافیان خود داشته باشد.

این روان شناس کودک و نوجوان با بیان اینکه لازم است پدر و مادر هم با کودک بازی کنند، عنوان کرد: در واقع نباید بازی کودکان را منحصر به فضای مهد کودک و مدرسه کرد و پدر ومادر باید با کودکان بازی کنند.

قاسم‌زاده گفت: بازی پدر ومادر با کودک خود تقویت حس شادمانی، اعتماد به‌نفس، عزت نفس و غیره می‌شود و در واقع بازخورد مثبتی در زندگی کودکان دارد.

وی ضمن تأکید بر به‌روز رسانی اطلاعات، آموزش، روش بازی‌ها و غیره توسط والدین گفت: یکی از دلایلی که سبب می‌شود کودک از خانواده دوری کند این است که احساس می‌کند علم و دانش والدین به‌روز نیست و او را درک نمی‌کنند.

این روان‌شناس با بیان اینکه عدم به‌روزرسانی اطلاعات و مهارت والدین باعث می‌شود که کودک آسیب‌های جبران‌ناپذیری را متحمل شود، ابراز کرد: والدین باید بازی‌های بومی و محلی را به کودکان خود بیاموزند و بازی‌های جدید را هم یاد بگیرند.

حال با توجه به آنچه گفته شد، کودک از راه بازی می‌تواند به استعدادها، توانایی‌ها، خواست‌ها، ضعف‌ها و نکات مثبت و منفی‌اش پی ببرد و بنابراین با شناخت ویژگی‌های خود، ساخت شخصیتش را تحکیم بخشد.

رفتار و حرکت کودک همیشه در بازی حقیقی است؛ به‌عنوان نمونه کودک می‌داند که عروسک یک نوع بازیچه است اما مانند موجودی جاندار دوستش دارد. هنگامی که او در بازی نقش بزرگ‌سالان را ایفا می‌کند، این تنها یک تقلید ساده نیست، ابتکار و خلاقیت نیز در آن دیده می‌شود. کودک از تجربیات شخصی خود نیز بهره می‌گیرد، ابتکار و خلاقیت کودکان در آفرینش موضوع بازی و در تجسس وسایل ظاهر می‌شود.

می‌توان فعالیت فردی و خلاقیت کودک را در بازی‌های جمعی که به طرز صحیحی تشکیل یافته باشد، تکامل بخشید.

خانواده یکی از عوامل بسیار مهم در رشد پرورش خلاقیت کودکان محسوب می‌شود که نقش مهمی در خلاقیت‌های کودکان دارد. از آنجا که کودک حساس‌ترین مراحل رشد خلاقیت را در محیط خانه سپری می‌کند، محیط مناسب خانوادگی، شیوه و نگرش‌های صحیح فرزندپروری، در رشد و شکوفایی خلاقیت سهم مهمی ایفا می‌کند.

بازی والدین با کودک نباید او را با هم‌سالان و روابط با دوستانش محروم کند. میزان شناختی که والدین از رشد کودک دارند، می‌تواند در پذیرش تخیل کودک و تعدیل انتظاراتش و درنتیجه لذت‌بخش‌تر شدن بازی کمک کند.

اگر به نوع بازی‌ها در کودکان بنگریم، تنوع و گوناگونی را در آن‌ها مشاهده می‌کنیم. با تغییر سن، نوع بازی‌ها نیز تغییر می‌یابد. برخی بازی‌هایی هستند که در آن‌ها کودک به تمرین روابط و نقش‌های اجتماعی می‌پردازند (میهمان‌بازی)؛ به این ترتیب آنچه را که به‌عنوان الگو پیرامون خود می‌بینند، در بازی‌های خود انجام می‌دهند، الگوهای خود را در این نوع بازی‌ها اغلب از والدین، نزدیکان و یا افرادی که برای کودک مهم هستند، انتخاب می‌کنند.

در برخی دیگر از بازی‌ها کودک به تمرین حرفه و مشاغل مختلف می‌پردازد. برخی دیگر از بازی‌ها خیالی هستند که تحت تأثیر قدرت تخیل کودک شکل می‌گیرند؛ بازی‌های تخیلی به کودک فرصت می‌دهد تا درباره خود و چگونگی اداره امور و حوادث حال و آینده به بینش برسد. درواقع این بازی‌ها آمادگی برای رویارویی با چالش‌های زندگی و تکالیف رشد است، به کمک بازی‌های تخیلی کودک خود و شرایط و موقعیت‌های زندگی را ارزیابی می‌کند.