نما؛ عنصر هویت‌ساز شهر

واژه نما در فرهنگ لغت، نشان‌دهنده این موضوع است که نمای ساختمان چیزی منفک از ساختمان نیست و فارغ از پوششی نهایی برای مقاومت در برابر شرایط جوی، بیان کننده عملکرد ساختمان (انطباق فرم ساختمان با عملکرد آن) منش، کردار و تفکر ساکنان، به مثابه لولایی اجتماعی، فصل مشترک فضاهای عمومی و خصوصی است. نما ارتباط ملموس ساختمان با شهر است که از طریق آن، عناصر طبیعی مانند نور و باد به ساختمان نفوذ می‌کند و ارتباط ساکنان با فضای شهری برقرار می‌شود.

علاوه بر آن نما در شکل‌دهی به سیمای کالبدی شهر، نقش مهمی دارد و فصل مشترک رنگ تعلق داخلی و بیرونی است. سیمای شهر با وجود آنکه نخستین جلوه از شهر است که در ذهن و حافظه شهروندان باقی می‌ماند اما سال‌ها است که از چشم برنامه‌ریزان و مدیران شهری کشور دور مانده است و هنوز برنامه جامعی برای آن وجود ندارد. ناهماهنگی بین ابعاد و ارتفاع ساختمان‌ها، استفاده از الگوهای طراحی و مصالح و رنگ معابر متفاوت و ناهمگون در عناصر دخیل در سیمای شهر، نماهای ساختمان‌های مغشوش و ناهمخوان با یکدیگر، از جمله مصادیق این موضوع هستند که چهره‌ای نازیبا و آشفته به شهر بخشیده است.

امروزه یکی از معضلات بزرگ در بافت شهری، نماهای ساختمان‌های مختلف است که در بیشتر موارد با ترکیبات رنگی و مصالح نامناسب و ناهمگون الگوهای شهری، ایجاد شده است؛ این موضوع علاوه بر اینکه دید نامناسبی در سیمای شهری دارد تأثیرات منفی بر ساکنان شهرها ایجاد می‌کند. نماهای شهری از هویت شهر حکایت نمی‌کند، بلکه هر بنا حاوی پیامی است که زاییده روح معمار بوده و بدون توجه به هویت، باورها و فرهنگ‌های عمومی شهر طراحی شده است.

نماسازی مرحله پایانی و یکی از مهم‌ترین عملیات بنایی در ساخت‌وساز است. نما، علاوه بر زیبایی بخشیدن به ساختمان و دادن جلوه‌ای مقبول به سیمای شهرها، می‌تواند در افزایش دوام و عمر مفید ساختمان مؤثر واقع شود. نمای ساختمان می‌تواند با استفاده از مصالح و پوشش مناسب از آسیب‌های محیطی مانند خردگی و یخبندان و رطوبت جلوگیری کند.

در همین خصوص با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

  نحوه طراحی نما چه تأثیری بر سیمای شهر دارد؟

نمای ساختمان‌ها نقش بسیار مهمی در نمایش چهره و پس‌زمینه شهر دارد. نما یکی از تاثیرگذارترین مؤلفه‌ها در افزایش کیفیت فضاهای شهری است و نقش مؤثری در شکل‌دهی مجموعه شهری دارد. چنانچه به نمای هر ساختمان بدون در نظر گرفتن نمای دیگر بناهای شهر توجه شود، همگونی، پیوستگی و زیبایی منظر شهر از بین می‌رود. شهرهای امروزی به دلیل ساخت‌وسازهای ناهماهنگ، نماهای آشفته و تک‌محور، فرم نازیبایی دارد و سیمای شهری به عرصه‌ای برای تبلیغات تبدیل و دچار بی‌هویتی شده است.

  نقش نما در هویت‌بخشی به فضاهای شهری چیست؟

یکی از مشکلات و دغدغه‌های بزرگ شهرسازان در خصوص بافت شهری، نمای ساختمان‌ها است. منظر شهری به دلیل ماهیت عینی خود به نحوی با حواس انسان درگیر و برای انسان قابل درک است اما در بیشتر موارد رنگ و مصالح نامناسب و ناهمگون در شهرها، الگوی شهری نامتناسب ایجاد کرده است.

بیشتر نمای ساختمان‌ها به صورت انفرادی و براساس سلیقه‌های شخصی، جدای از بستر و زمینه طراحی می‌شود، هرچند طراحان با جزئیات نما آشنا هستند، اما نسبت به ترکیب و چگونگی اثر آن بر سیما و منظر شهر آشنایی چندانی ندارند. شهر دربرگیرنده مجموع ساختمان‌ها است که بر روح و روان انسان‌ها اثر می‌گذارد. امروزه عرصه ساخت‌وساز در شهرها به بازاری برای خودنمایی هرچه بیشتر ذوق و سلیقه طراحان و جذب افراد خاص تبدیل و شهر و سیمای آن به دست فراموشی سپرده شده است؛ درحالی‌که نما رابط درون و بیرون و محیط مصنوع و طبیعی است و سیمای شهر در عین کثرت ساختمان‌ها باید از وحدت برخوردار باشد.

  نمای شهر چه تأثیری بر روحیه شهروندان دارد؟

اقلیم و شرایط مکانی، نقش مهمی در طراحی نماهای شهری دارد. مهم است که در طراحی نما تمام مصالح همگون باشد، در غیر این صورت پیامدهایی به دنبال دارد که یکی از آن‌ها تأثیر منفی بر روح و روان ساکنان شهرها است. لازم است در طراحی نمای ساختمان‌ها اصول و نکات شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری ازجمله سابقه فرهنگی منطقه مورد توجه قرار بگیرد. نمای ساختمان‌ها، بناها و فضاهای شهری علاوه بر داشتن چشم‌نواز مطلوب، باید از استحکام و تاب‌آوری بالایی برخوردار باشد؛ به طور مثال استفاده از آجر در طراحی نما علاوه بر استحکام، موجب القای حس خوشایند در شهروندان می‌شود.