متولی تأمین ایمنی بناهای شهری کیست؟

خانه محل آسایش و امنیت‌خاطر هر فردی است که بعد از گذران یک روز پر از فرازونشیب برای رفع خستگی و کسب آرامش به آن مراجعه می‌کند؛ خانه از اساسی‌ترین نیازهای اولیه هر انسان و ایمنی یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های بناهای یک شهر توسعه‌یافته است.

در بسیاری از ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله، به دلیل رعایت نکردن اصول ایمنی در ساخت‌وساز، خطرات جدی حریق، برق‌گرفتگی، گازگرفتگی، سقوط آسانسور و بسیاری موارد دیگر، جان ساکنان را تهدید می‌کند؛ نبود شفافیت و نقص در قوانین موجود در حوزه ایمنی ساختمان‌ها، خطری است که نیازمند چاره‌اندیشی سریع است.

رعایت بعضی موارد ایمنی به دست دستگاه‌های مختلف و بعضی دیگر به دست سازندگان و فنی‌کاران سپرده شده است. 

یک ساختمان علاوه بر اینکه باید از نظر استحکام بنا ایمن باشد، موارد خطرآفرین دیگری نیز در آن وجود دارد که سلامت ساکنان را تهدید می‌کند و باید به تأیید مهندسان ناظر برسد.

نیما یکی از شهروندان شهرکردی در این‌باره به ایمنا، می‌گوید: چند سال پیش، یک واحد از یک ساختمان نوساز را خریدم؛ این ساختمان مجهز به سیستم گرمایشی پکیج بود و تنها یک بخاری برای مواقع اضطراری در قسمت پذیرایی تعبیه شده بود و در سایر قسمت‌ها امکان قرار دادن بخاری وجود نداشت.

وی ادامه می‌دهد: از همان ابتدا از پکیج استفاده می‌کردم تا اینکه به یک‌مرتبه خراب شد و به دلیل سردی هوا اقدام به استفاده از بخاری کردم؛ در کمال ناباوری مشاهده کردم که لوله بخاری مسدود است.

این شهروند اضافه می‌کند: زمستان سردی بود و چند روزی به دنبال تعمیرکار ماهر بودم زیرا کسی زیاد از پکیج سر در نمی‌آورد، در نهایت به همراه خانواده مجبور به استقرار در شهر دیگر استان اصفهان در منزل یکی از بستگان شدم تا بالاخره پکیج خانه تعمیر شد و پس از چند روز توانستیم به خانه بازگردیم؛ روزهایی که در اصفهان ساکن بودیم شرایط دشواری را تجربه می‌کردیم، زیرا باید هر روز از اصفهان به شهرکرد می‌رفتیم.

نیما تصریح می‌کند: پیگیر مسئله شدم، از مالک قبلی خانه سوال کردم و به سراغ کارشناسان نظام مهندسی ساختمان رفتم. آنان پس از بازدید مسدود بودن لوله بخاری را تأیید کردند، اما پس از آنکه برای گرفتن نامه مکتوب مراجعه کردم، متوجه شدم نگران پیگیری قانونی من از طریق مراجع قضائی هستند و اصلاً حاضر به دادن نامه نیستند.

وی می‌افزاید: پس از پیگیری متوجه شدم دو مهندس ناظر زمان احداث ساختمان با وجود نبود لوله بخاری، ایمنی ساختمان را تأیید کردند. جالب اینکه نظام مهندسی همان دو نفر را برای رسیدگی به درخواست من فرستاد؛ مسلم بود که آنان گزارش غیرواقع ارائه می‌دهند، حتی بعد از این اقدام اعتراض کردم، اما آنان عنوان کردند که قانون همین است.

این شهروند ساکن شهرکرد می‌گوید: زمانی که اصرار کردم دو کارشناس دیگر را فرستادند، اما بازهم با وجود تأیید مشکل مسدودی هیچ گزارشی به صورت مکتوب به من ارائه نشد.

نیما اظهار می‌کند: زمانی که پکیج خانه خراب شد، زمستان بود. تصور نمی‌کردم لوله بخاری مسدود باشد. امکان رفتن به منزل بستگان را نداشتم و قصد داشتم از بخاری استفاده کنم. ساختمان دو طبقه بود، از همسایه طبقه بالا که یکی از سازندگان ساختمان بود سوال کردم، اما ابراز بی‌اطلاعی کرد؛ در نهایت احتیاط کرده و از بخاری استفاده نکردم.

وی می‌گوید: زمانی که از شهرداری سوال کردم، آنان گفتند این مسئله به ما مربوط نمی‌شود و برعهده نظام مهندسی است؛ اگر آن شب من و خانواده‌ام از بخاری استفاده می‌کردیم اکنون دیگر زنده نبودیم، چه کسی جواب این فاجعه را می‌داد؟!

 ضرورت تأمین ایمنی در تمام ابعاد شهری

فرانک باقری، کارشناس شهرسازی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا می‌گوید: یکی از اهداف مهم برنامه‌ریزی شهری، تأمین ایمنی شهر و ساکنان آن است، برای تأمین ایمنی در تعیین کاربری‌ها رعایت همجواری کاربری‌های سازگار حائز اهمیت است.

وی می‌افزاید: ایمنی مفهومی پرکاربرد است که به عنوان شاخه‌ای از علم، زمینه‌های ایجاد خطر در حوزه‌های مرتبط با انسان را تجزیه و تحلیل و راهکارهایی برای کنترل و کاهش آن ارائه می‌کند؛ به عبارتی، ایمنی میزان درجه دوری از خطر است و خطر در تعاریف علمی شرایطی است که پتانسیل آسیب دیدن افراد، تجهیزات و ساختمان‌ها را دارا است.

این کارشناس شهرسازی خاطرنشان می‌کند: ایمنی را حالتی تعریف کرده‌اند که احتمال خطر، آسیب (به اشخاص) یا خسارت مادی به میزان قابل قبولی محدود شده باشد.

باقری تصریح می‌کند: در این میان، شهرها به عنوان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های متراکم انسانی نیازمند ایمنی در تمام ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است؛ بنابراین ضروری است براساس حوزه‌های تأثیر بحران و نوع بحران در شهرها، فرایندهای ایجاد ایمنی تعریف و شناخته شوند.

وی تاکید می‌کند: مقوله حفاظت از جان شهروندان، متعلقات، بناها و فضاهای شهری در مقابل حوادث طبیعی و انسانی از اهمیت بالایی برخوردار است تاآنجا که یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی شهری به حساب می‌آید.

این کارشناس شهرسازی ادامه می‌دهد: یک شهر امن، ایمنی را برای تمام افراد ازجمله ساکنان، گردشگران و در مجموع برای تمام کسانی که در محیط فیزیکی شهر حضور دارند، فراهم می‌کند، در این میان مقوله ایمنی ساختمان‌ها و بناها از مهم‌ترین مؤلفه‌های ایمنی شهری محسوب می‌شود.

 مقاوم‌سازی به معنای ایمن‌سازی نیست

باقری اظهار می‌کند: در مباحث مرتبط با موضوع ایمنی ساختمان، بعضاً مفهوم مقاوم‌سازی ساختمان‌ها مترادف با ایمن‌سازی تلقی می‌شود، به گونه‌ای که در اذهان عمومی مقاوم بودن ساختمان در برابر زلزله‌های احتمالی به عنوان شرط کافی برای ایمنی ساختمان‌ها در نظر گرفته می‌شود، درحالی‌که در بسیاری از ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله، به دلیل رعایت نکردن اصول ایمنی در ساخت و ساز، خطرات جدی حریق، برق‌گرفتگی، گازگرفتگی، سقوط آسانسور و بسیاری از موارد دیگر، جان ساکنان را تهدید می‌کند.

وی می‌افزاید: لزوم ایجاد نگرشی که مقاوم‌سازی را تنها یکی از مؤلفه‌های ایمنی ساختمان‌ها می‌داند ضروری است؛ آنچه روشن است در کشور ما این درجه از اهمیت در سطح بسیار پایینی قرار دارد چراکه هرگونه بلای طبیعی یا غیرطبیعی در هر نقطه از کشور زیان جانی و مالی چشمگیری از خود برجای می‌گذارد. درحال‌حاضر، آئین‌نامه‌های مربوط به تعیین ناایمن بودن ساختمان موجود هستند اما باید قانونی، مصوب کند که براساس کدام آئین‌نامه باید عمل کرد؛ به عنوان مثال در حادثه آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو، برداشت‌های قانونی متفاوتی از مسئولیت مجموعه مدیریت شهری درخصوص ایمنی ساختمان‌ها مطرح شد.

این کارشناس شهرسازی تصریح می‌کند: بعضی کارشناسان و مسئولان با اشاره به بند 14 ماده 55 قانون شهرداری‌ها، این مجموعه را متولی نظارت بر ایمنی ساختمان‌ها می‌دانند درحالی‌که در تفسیری دیگر این‌گونه بیان شده است که شهرداری‌ها در زمینه تخلفات ساختمانی بنا بر آرای کمیسیون ماده 100 و درمورد تخلفات ناشی از مزاحمت بنا بر آرا کمیسیون‌های بند 20 ماده 55، اختیار قانونی برای مقابله با تخلفات ساختمانی را دارد.

باقری ادامه می‌دهد: شهرداری در موضوع حریق صرفاً می‌توان نسبت به اخطار رفع خطر و تذکر اقدام کند و نمی‌تواند به عنوان ضابط قضائی وارد عمل شود؛ به هر حال آنچه مشهود است نبود شفافیت و نقص در قوانین موجود در حوزه ایمنی ساختمان‌ها، خطری جدی و نیازمند چاره‌اندیشی سریع است.

وی می‌گوید: پس از تشخیص ناایمنی، باید یک قدرت اجرایی برای ممانعت جدی از استفاده مالک تا زمان رفع خطر وجود داشته باشد. این قانون در حوزه گودبرداری‌های خطرناک وجود دارد و چنان‌چه شهرداری و سازمان نظام مهندسی تشخیص بدهند که گود در حال ریزش است، شهرداری می‌تواند وارد عمل شود، مالک را از ادامه انجام عملیات ساختمانی خلع ید کند و مقاوم‌سازی را بر عهده بگیرد؛ سپس هزینه آن را دریافت کند.