برخورد عاطفی با دین چه ضرری دارد؟

رویکردها و نگرش‌ها به دین متفاوت است. گاهی برخی نگرش‌ها به دین با فاصله گرفتن از اساس دینداری راه‌ را به جایی می‌برند که عقلانیت از آن سلب می‌شود. محمد اسفندیاری در کتاب حقیقت و مدارا به این موضوع طی یادداشتی پرداخته است.

  عقل گوهر دین و انسان است

با گوهر عقل است که انسان برتر از دیگر جانداران شمرده می‌شود. دین نیز با همه قداستش باید به محک عقل بخورد تا پذیرفته شود. عقل حاکمی است که هرگز معزول نمی‌شود و در دین نیز حکومت دارد. علی‌رغم نظر بعضی، پیامبران نه به قصد بستن باب عقل یا قربانی کردنش به پای دین، بلکه برای فعال کردن آتشفشان عقل و اثاره آن برانگیخته شده‌اند: «و یثیروا لهم دفائن العقول»؛ خدای متعال پیغمبران را فرستاد تا گنجینه‌هاى خرد را در میان انسان‌ها برانگیزانند.

  رویکرد مقبول به دین رویکرد عقلی است، نه رویکرد عاطفی

رویکرد مقبول به دین رویکرد عقلی است، نه رویکرد عاطفی. دین را باید زیر چراغ عقل مطالعه کرد، نه در سایه احساسات و عواطف. رویکرد عاطفی، نگاه ذوقی و احساسی و استحسانی به دین است و هدفش برانگیختن احساسات و عواطف مردم و به شور و هیجان آوردنشان. این رویکرد، عقل را عاطل می‌گذارد و احساسات و خیال‌پردازی را میدان می‌دهد و قاعده‌مند نیست. نگاهی شاعرانه و رمانتیک به دین است،نه عقلی و منطقی. کسانی که احساساتی‌اند و روحیّه شاعرانگی دارند با نگاه عاطفی به دین می‌نگرند. «شاتوبریان» از پیشگامان رمانتیسم، مسیحیت را نه به این دلیل که بهترین دین بود، بلکه برای این‌که شاعرانه‌ترین دین بود، دوست می‌داشت.

در رویکرد عقلی به دین هدف این است که طبق ضوابطی منطقی، دین را درست بشناسیم و بشناسانیم، ولی در رویکرد عاطفی قصد این است که با درون‌بینی، احساسات خود را بیان کنیم و دین را آنطور که می‌پسندیم و می‌پسندند، عرضه بداریم. این رویکرد به عالمان یا عامّه مردم اختصاص ندارد، بلکه هرکه از عقلانیت فاصله بگیرد و اندیشه خود را تابع احساساتش کند، گرفتار آن می‌شود.

  عامه مرد رویکرد عاطفی به دین دارند

عامه مرد رویکرد عاطفی به دین دارند وعالمانی هم که مخاطبشان عامه مردمنددر معرض آنند که چنین مواجهه‌ای با دین داشته باشند. همچنین کسانی که در پی تبلیغ دینند، مایلند تا مردم رویکرد عاطفی به دین داشته باشند؛ باشد که بتوانند احساساتشان را برانگیزند و مطالبشان را به آنان بقبولانند. هدف مبلغان، ترویج دین از طریق تحریک عاطفه است و تثبیت اعتقادات با برانگیختن احساسات.

عاطفه‌گرایان گذشته از روحیه شاعرانگی و رمانتیک، در این ویژگی با هم شریکند که که مشتشان از مطالب علمی خالی است. چون نمی‌توانند دامن‌دامن‌و مشت‌مشت مطلب ارائه کنند، به احساسات طرف مقابلشان توسل می‌شوند. ایشان بیش و پیش از آنکه‌بدانیم، می‌خواهند باورکنیم. نمی‌خواهندچیزی را تجزیه و سپس تحلیل کنیم و آنگاه به داوری بپردازیم، بلکه می‌خواهندحلاجی نکنیم و باورکنیم.

  دین‌سرایی چیست؟

عاطفه گرایان دین شناس نیستند، دین‌سرا هستند. از سطح دین تا به عمق آن نمی‌روند بلکه در همان سطح باقی می‌مانند و با توسل به خطابه و نثر ادبی سخن پراکنی می‌کنند. خطابه‌های دلنشین و کتاب‌هایی دندانگیر دارند، ولی فاقد عمق. تصویری زیبا از دین ارائه می‌دهند ولی هیچ معلوم نیست که درست باشد. این که در جامعه ما بیش از اندازه برای عزاداری تاکید می‌شود و چندان که مردم از مصائب پیشوایان دین می‌شنوند، از مسائل اعتقادی و اخلاقی نمی‌شنوند از همین رویکرد عاطفی است.