وقتی تغییر اقلیم برنامه فصول را بهم می‌ریزد

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : طی چند دهه اخیر هوا، آب، خاک، گونه‌های گیاهی، حیات وحش و هر آنچه که کشور ما را به محیطی برای زیست تبدیل کرده، دچار چالش‌های فراوانی شده و رفع این چالش‌های محیط زیستی نیاز به بازنگری، بازآفرینی و ترمیم دارد تا حیات حفظ شود زیرا حدود 65 درصد از مساحت کشور را اقلیم‌های فراخشک و خشک بیابانی دربر گرفته که بر این اساس میزان بارش کم‌تر از 50 تا 150 میلی‌متر بوده و متوسط درجه حرارت سالانه بسیار زیاد است.

این در حالی است که طبق آخرین آمار منتشر شده، حجم برداشت آب از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی کشور برابر 98.1 میلیارد مترمکعب و برداشت از منابع آب سطحی 44.2 و از آب‌های زیرزمینی 53.9 میلیارد مکعب است و به ترتیب بخش «کشاورزی»، «شرب و بهداشت» و «صنعت و خدمات» درمجموع به ترتیب 87.9، 8.4 و 1.8 میلیارد مترمکعب آب برداشت می‌کنند و سهم آب‌های زیرزمینی شامل چاه‌ها و قنوات در تأمین نیازهای مختلف کشور 54.9 درصد است.

بر این اساس با توجه به بروز بحران در برخی از شهرها همچون شهرکرد، کرمانشاه و همدان در عرصه تأمین آب شرب برآن شدیم تا در این خصوص گفت‌و‌گویی را با رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشک‌سالی در کشور ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

احد وظیفه با بیان اینکه طی روزهای آتی روند کاهش دما را در سطح ملی شاهد خواهیم بود و کم‌کم فصل پاییز در محیط طبیعی رخ‌نمایی می‌کند گفت: آنچه دراین‌بین حائز اهمیت است اینکه تغییر اقلیم و تغییراتی که در الگو‌های جوی در چند دهه گذشته در سطح بین‌المللی به‌ویژه ایران از دهه 60 به وقوع پیوسته روند روزافزون را تجربه می‌کند به‌نحوی‌که اگر این تغییرات (مواردی همچون سرعت گرمایش زمین و جو) نسبت به 100 سال گذشته (آغاز عصر مدرنیته 1850 تا 1900 میلادی) بیش‌ازپیش باشد، به طور متوسط دمای زمین یک درجه و حتی در برخی مناطق همچون خاورمیانه دو درجه سانتی‌گراد افزایش را نشان می‌دهد.

وی با تأکید بر اینکه این تغییرات دمای الگوهای جوی را دستخوش تحول کرده، اذعان کرد: علاوه بر این حتی فصول سال را نیز نیز دچار دگرگونی کرده به طوری که فصل تابستان از نیمه خردادماه آغاز و تا اواسط مهرماه ادامه می‌یابد و به عبارتی طول تابستان از سه ماه به چهارماه رسیده و کم‌کم فصل‌های پاییز و بهار به‌نوعی در زمستان و تابستان گم می‌شوند که البته این امر مطلق نیست بلکه بدین مفهوم است که سال به دو فصل سرد و گرم در اغلب مناطق کشور تقسیم شده که با توجه به تغییرات جوی دیگر شاهد زمستان‌های خیلی سرد نیستیم و این مهم رافع دوره‌های کوتاه‌مدت خیلی سرد بر اثر نفوذ ورود سیستم هوای سرد به‌صورت موردی نیست.

وی با اشاره به اینکه طی سال‌های اخیر در زمستان به طور متوسط شاهد افزایش دو تا پنج درجه‌ای هوا نسبت به دوره طولانی‌مدت بودیم ابراز کرد: این امر به مفهوم کاهش بارش‌های جامد در فصول سرد سال است و اغلب بارش‌ها به شکل باران اتفاق می‌افتد.

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشک‌سالی در کشور با بیان اینکه در واقع گرمایش زمین در کنار عوامل انسان‌ساخت باعث شده که میزان بارندگی به طور کلی بارش‌های تجمعی (بارش‌هایی که در طول فصل و یا ماه می‌توان جمع شود) نیز در کشور کاهش پیدا کند ابراز کرد: در حالی که ایران یک کشور کم‌بارش است این روند کاهشی اثرات سوء خود را در اقتصاد و معیشت مردم به‌ویژه کشاورزان و نیز رفاه و بهداشت مردم به یادگار خواهد گذشت به‌عنوان‌مثال از اواخر مردادماه سال جاری در شهری همچون همدان شاهد کمبود شدید آب بودیم به‌نحوی‌که اغلب مناطق این شهر با تانکر آب‌رسانی شدند، این مهم یکی از اثرات کم‌بارشی و تغییرات اقلیمی است که طی چند دهه اخیر اتفاق افتاده البته نباید همه تقصیر را بر دوش طبیعت و تغییر اقلیم گذاشت بلکه با بررسی این موضوع، در سرمنشأ بازهم شاهد دستکاری انسان در طبیعت هستیم.

وظیفه ادامه داد: مثلاً اصلی‌ترین عامل گرمایش زمین به افزایش گازهای گلخانه‌ای بازمی‌گردد که عامل اصلی این افزایش انسان است.

وی با تأکید بر اینکه تغییرات محیطی و اقلیم جدا از فعالیت انسانی نیست، اظهار کرد: عواملی همچون تغییر کاربری اراضی، از بین بردن پوشش گیاهی، سدسازی، مصرف بی‌رویه آب موجود در طبیعت در مصارف کشاورزی و صنعتی ازجمله عوامل انسان‌ساخت است که بعدها اثرات سوء خود را بر زندگی ما نمایان می‌کند.

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشک‌سالی در کشور با بیان اینکه در پی عوامل فوق، مسائل و معضلاتی همچون افزایش جمعیت نیز میزان آب قابل دسترس سرانه را کاهش و میزان تبخیر آب را افزایش می‌دهد، بیان کرد: در نظر بگیرید در کنار این مباحث اگر شاهد فعالیت صنعتی و کشاورزی نیز باشیم، خود تشدیدکننده تغییرات اقلیمی خواهد بود.

وظیفه با اشاره به اینکه مدیریت منابع آبی به‌صورت درست می‌تواند تا حدی از کاهش منابع آب در دسترس جلوگیری کند گفت: متأسفانه در کشور ما این مهم به‌درستی انجام نمی‌شود؛ به طور مثال در اغلب مناطق در سرمنشأ روددره‌ها شاهد ساخت ویلاها و تبدیل چشمه‌ها به کانال آب مختص باغات و ویلاها هستیم و یا اینکه در برخی نقاط کشور بدون توجه به شرایط منابع آبی، اقدام به استقرار صنایع آب‌بر همچون فولاد، پایشگاه بدون مطالعات علمی و بیش تحقیقاتی می‌کنیم که همدان نیز ازجمله آن‌هاست

وی در ادامه تصریح کرد: در حال حاضر نیروگاه آبی واقع در دشت کبودراهنگ خود در کاهش آب‌های زیرزمینی و تخریب سرزمینی تأثیر بسزایی داشته و حتی این تخریب به حدی رسیده که شاهد شرایط بحرانی فرونشست و در پی آن تخریب آبخوان هستیم که البته ازاین‌دست بحران‌های زیست‌محیطی در دیگر شهرها همچون تهران، البرز، اصفهان و شیراز نیز قابل مشاهده است.

وی با بیان اینکه راهکار اصلی پیش رو بازگشت به عقلانیت در بهره‌برداری محیط زیست است، گفت: باید بین انسان و محیط زیست طبیعی شاهد تعاملی دوسویه بود و امکان پالایش و احیا را به محیط زیست داد؛ مثلاً در بخش کشاورزی نسبت به کشت محصولات کم‌آب‌بر اقدام و کشت گلخانه‌ای را جایگزین کشت سنتی کرد؛ در بخش‌های مختلف به‌ویژه استقرار صنایع آب در نقاط مختلف، برای جلوگیری از چالش‌های زیست‌محیطی و در پی آن در آینده تنش‌های اقتصادی و اجتماعی که خود منجر به ایجاد پویش‌هایی از سوی ‌دوستداران محیط زیست می‌شود نیز نسبت به اجرای برنامه آمایش سرزمینی تدوین‌شده توسط سازمان برنامه هرچند با اشکال و ایراد، خود را مقید بدانیم.

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشک‌سالی در کشور با بیان اینکه عمل به برنامه آمایش سرزمینی نیازمند اختصاص بودجه از سوی دولت از طریق گنجانده شدن این مباحث در فضای فعالیت دولت‌ها است ابراز کرد: متأسفانه این مهم در دولت‌ها همواره مغفول بود و حتی در برخی موارد بدون مطالعه شاهد ارائه طرح‌ها در تضاد این برنامه بودیم به‌عنوان مثال در یک دوره قرار شد بدون داشتن مطالعه و ارزیابی زیست‌محیطی در بخش‌های مختلف در همه استان‌ها شاهد ایجاد صنایع پتروشیمی باشیم حال‌آنکه این مهم زیست‌پذیری جامعه را در آینده دچار چالش کرد، در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته حتی در عرصه ساخت ویلا در روستاها با طبیعت خود با احتیاط عمل کرده تا روددره‌ها و چشمه‌هایشان به کانال‌های آب و در پی آن فاضلابی بدل نشود.

مع‌الوصف آمایش سرزمین علم و دانش سازمان‌دهی منطق و عقلانی جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی حفاظت و توسعه محیط زیست است بنابراین الگوی نامناسب استفاده از سرزمین و تغییرات شدید در کاربری زمین باعث پیدایش بحران‌های زیست‌محیطی شده که با خروج از مدار توسعه پایدار، فعالیت‌های تولیدی نه‌تنها نسل‌های آینده بلکه نسل فعلی را نیز به دشت تحت تأثیر قرار خواهد داد، حال‌آنکه هدف اساسی آمایش سرزمین حداقل تا آنجا که به مدیریت محیط زیست مربوط می‌شود توسعه مناطق و روابط متقابل درونی و برونی آن‌ها استفاده معقول از منابع ارزشمندسازی میراث انسان‌ساخت (محیط زیست انسانی) و غیرساخته (محیط زیست طبیعی)، ترمیم و تقویت محیط زیست با استفاده از روش‌ها و فن‌های مناسب است بنابراین تدوین ضوابط ملی آمایش سرزمین و سند ملی آمایش سرزمین نقاط عطفی در برنامه‌ریزی ملی هستند که می‌توانند مدیریت محیط زیست را تحت تأثیر قرار دهند بر این اساس راهکار اصلی، توجه به آمایش سرزمینی است.