|
پیری جمعیت موضوعی است که در یک دهه اخیر بیش از هر زمان دیگر نام آن را شنیده‌ایم؛ در واقع به‌دلیل تغییر سبک زندگی، افزایش سن ازدواج، عدم تمایل جوانان به فرزندآوری، رعایت بهداشت، تغییر رژیم غذایی و غیره باعث شده که در بیشتر کشورهای دنیا ازجمله ایران با حرکت آسانسوری بالا رفتن سن مردم جامعه و کاهش جمعیت جوان در جامعه مواجه شویم.
یکی از مهم‌ترین تهدیدهای بالقوه نظام سلامت در تمامی کشورهای دنیا پیری جمعیت و شیوع سالمندی است. اهمیت ساختار جمعیت و پویایی آن از این منظر است که محور تمام برنامه‌ریزی‌های اقتصادی و اجتماعی بر پایه همین مؤلفه صورت می‌گیرد. وجود انسان سالم و مولد یکی از اهرم‌های اصلی دستیابی به توسعه پایدار و شکوفایی اقتصادی به‌شمار می‌رود. حال اگر این فاکتور کلیدی دستخوش تغییرات سنی قرار گرفته و شالوده اصلی یک جامعه را افراد سالخورده تشکیل دهند لاجرم تأثیرات فراوانی را بر خرده‌نظام‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نیز فاکتورهای محیطی خواهد گذاشت.
در همین راستا با توجه به تأکید مقام معظم رهبری مبنی بر توجه به مباحث پیری جمعیت با یکی از کارشناسان اجتماعی به گفت‌وگو نشسته و از او خواستیم به شرح پیامد‌های پیری جمعیت در جامعه بپردازد که نتیجه را باهم می‌خوانیم:
امان‌الله قرائی‌مقدم با بیان اینکه بنا بر پیشرفت علم و دانش و دلایل مختلف ازجمله رعایت بهداشت و تغییر سبک زندگی شاهد افزایش طول عمر در دنیا و حرکت جهان به سمت پیری جمعیت هستیم، اذعان کرد: در ایران همانند سایر کشور‌ها این حرکت مشهود است به طوری که متوسط سن مردان از 55 سال در اوایل انقلاب به 75 و در زنان به 78 سال رسیده است.
وی با بیان اینکه سالمندی جمعیت باعث می‌شود که هزینه‌های زیادی به جامعه تحمیل شود، عنوان کرد: در این راستا لازم است که مراکز نگهداری از سالمندان، بیمارستان‌ها و غیره به نسبت افزایش یابد که این امر نیاز به پرداخت هزینه‌های گزاف دارد.
وی در ادامه با بیان اینکه بیشتر این افراد در کهن‌سالی بازنشسته می‌شوند دولت موظف است هزینه‌های آن‌ها را پرداخت کند، تصریح کرد: با توسعه و پیشرفت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، کشور وابسته به گروه سنی 15 تا 64 است، ازآنجایی‌که گروه سنی 65 سال به بالا جزو بازنشستگان محسوب می‌شوند لازم است که گروه جوان به کمک آن‌ها بیاید و این امر درصورتی‌که تعداد افراد بازنشسته در کشور افزایش یابد نگران‌کننده خواهد بود.
این جامعه‌شناس فرهنگی با بیان اینکه وقتی پیری جمعیت در جامعه‌ای رخ می‌دهد باید تمهیدات لازم برای نگهداری و درمان سالمندان درنظر گرفته شود که بدون شک هزینه‌بر است، عنوان کرد: پیری جمعیت باعث می‌شود که درصد بالایی از بودجه کشور به نگهداری و مسائل مربوط به بازنشستگان اختصاص یابد.
قرائی‌مقدم با اشاره به پنجره جمعیتی، مطرح کرد: اگر غالب افراد کشوری را جوانان تشکیل دهند باعث بهره‌وری و پیشرفت کشور در تمام حوزه‌ها ازجمله توسعه و افزایش تولید، اقتصاد و پیشرفت در جامعه خواهد شد.
وی یکی از مهم‌ترین وظایف تأمین اجتماعی را نگهداری از سالمندان و فراهم کردن امکانات رفاهی برای آن‌ها عنوان کرد و افزود: در واقع دولت برای تأمین اجتماعی و رفاه مردم جامعه به‌وجود آمده است.
این جامعه‌شناس فرهنگی ضمن تأکید بر لزوم برنامه‌ریزی تأمین اجتماعی برای نگهداری و سلامت سالمندان در آینده ابراز کرد: در اصل تأمین اجتماعی به‌دلیل نگهداری از سالمندان و مراقبت از آن‌ها به‌وجود آمده است و می‌بایست برای تحقق اهداف آن برنامه‌ریزی کند.
قرائی‌مقدم لزوم وجود نیروی جوان برای اقتصاد کشور را همچون هوا برای تنفس انسان دانست و افزود: اگر کشوری از نیروی جوان و متخصص محروم باشد داشتن یک اقتصاد پویا، خیالی باطل است.
وی با بیان اینکه پیری جمعیت باعث از بین رفتن بسیاری از مشاغل، کاهش سرعت بروز اتفاقات در جامعه و درنهایت افزایش وابستگی به کشورهای دیگر خواهد شد، مطرح کرد: پیری جمعیت فشار‌های وحشتناک اقتصادی، بهداشتی و تکلفی را بر جامعه، ارگان‌های مربوطه و مردم وارد می‌کند و افزایش هزینه‌ها، باری روی دوش کشور می‌گذارد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر بیش از 10 در صد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند، اظهار کرد: درواقع هم‌اکنون در مرحله گذر از جوانی هستیم.
این جامعه‌شناس فرهنگی با اشاره به پیامد‌های ناشی از کاهش رشد و پیری جمعیت مطرح کرد: زمانی که کشوری وارد مرحله فوق‌سالمندی می‌شود با کاهش چشمگیر نیروی کار روبه‌رو خواهد شد و برای تأمین نیروی کار خود نیازمند نیروی کار خارجی می‌شود که در صورت ورود آن‌ها به داخل کشور شاهد مشکلاتی در حوزه فرهنگی، امنیتی و غیره خواهیم بود.
قرائی‌مقدم با اشاره به کشورهایی که تجربه پیر شدن جمعیت را تجربه کرده‌اند، اظهار کرد: تحقیقات نشان می‌دهد که فشار‌های اجتماعی بر روی سالمندان بسیار زیاد است به‌طوری‌که پدیده سالمندان رهاشده در این کشور‌ها به‌وفور دیده می‌شود.
وی افزود: این سالمندان به دلیل اینکه هیچ‌گونه فرزندی برای نگهداری ندارند و از طرفی هیچ بیمه و ارگانی مسئولیت آن‌ها را به عهده نمی‌گیرد از جامعه طرد می‌شوند.
این پژوهشگر اجتماعی با اشاره مشکلات امنیتی در کشور فوق سالمندان، خاطرنشان کرد: کشوری که بیش از یک‌سوم جمعیتش را افراد سالخورده و میان‌سال تشکیل می‌دهد طبیعی است که نتواند امنیت خود را تأمین کند.
قرائی‌مقدم با اشاره به اینکه تمام کشورهای جهان تلاش خود را برای اینکه دیرتر به سن سالمندی برسند به کار گرفته و به‌منظور آمادگی برای مقابله با این معضل برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام داده‌ند، تصریح کرد: این در حالی است که در حال حاضر در ایران رکورد رسیدن به سن میان‌سالی را ثبت می‌کنیم و نظام برنامه‌ای کشور هم هیچ‌گونه برنامه‌ریزی برای آمادگی با این بحران ندارد.
وی با بیان اینکه تشویق به باروری و ازدواج جوانان همراه با پرداخت تسهیلات و امتیازات مختلف می‌تواند تأثیر بسزایی بر جوانی جمعیت داشته باشد، عنوان کرد: در حال حاضر به دلیل تغییر سبک زندگی و تفکر جوانان میزان باروری به میزان چشمگیری کاهش یافته و مهم‌ترین کاری که دولت می‌تواند در این برهه از زمان انجام دهد تغییر نگرش و تفکر جوانان به‌خصوص دختران نسبت به فرزندآوری و زندگی است.
این جامعه‌شناس فرهنگی با بیان اینکه برخی از کشورهای توسعه‌یافته که به سن میان‌سالی رسیده‌اند دچار افول اقتصادی شده‌اند، اذعان کرد: متأسفانه در ایران از 30 سال پنجره جوانی، تقریباً 15 سال آن را به‌طور کامل از دست داده‌ایم.
حال با توجه به آنچه گفته شد شاخص سالخوردگی از مهم‌ترین شاخص‌های مرتبط با تحولات جمعیتی است که از طریق نسبت سالمندان بالای 65 سال به کودکان زیر 15 سال محاسبه می‌شود و چنانچه این نسبت روند صعودی را در پیش گیرد، جامعه با انفجار سالمندی و کاهش شدید عرضه نیروی کار سالم مواجه شده و در شرایط بحرانی ناگزیر به واردات نیروی کار از کشورهای دیگر خواهد شد که این موضوع خود چالش‌های فرهنگی و امنیتی فراوانی را به‌دنبال خواهد داشت.
یکی دیگر از پدیده‌های پیری جمعیت بیماری سالمندان و افزایش هزینه‌های نگهداری از آن‌هاست. در واقع جامعه کهن‌سال همواره با انواع بیماری‌های مرتبط با سن و تهدیدات سلامتی ناشی از پیری جمعیت مواجه خواهد بود. توسعه بیماری‌های مزمن، هزینه ارائه خدمات را افزایش داده و اکثر منابع نظام سلامت صرف درمان بیماران نیازمند به دریافت خدمات اعم از درمان‌های سرپایی، بستری و خدمات توان‌بخشی می‌گردد و به‌مثابه یک کالای هزینه‌ای عمل خواهد کرد که هیچ‌گونه بازگشت سودی در پی نخواهد داشت.
در طول سالیان گذشته بارها مسئله برنامه‌ریزی بر روی سیاست‌های افزایش جمعیت از جانب رهبری به مسئولان گوشزد شده اما متأسفانه تاکنون هیچ‌گونه مداخله صحیحی صورت نگرفته و روند افزایش سالمندی و کاهش نرخ باروری کماکان بر قوت خود باقی است. مسئله افزایش جمعیت نیازمند همراهی مؤلفه‌های گوناگونی است تا نتیجه‌ای کارآمد ایجاد شود. این مؤلفه‌ها شامل وضعیت اقتصادی و ثبات ملی در کشور، فرهنگ‌سازی در کانون خانواده، حمایت‌های همه‌جانبه دولت از فرزندآوری نه‌فقط در حرف و سخن بلکه در مقام عمل و اجرا، مدیریت مهاجرت جوانان به کشورهای دیگر، ارتقای سلامت جامعه و تولید روزافزون سرمایه سلامتی در جامعه و در نهایت توسعه سبک زندگی ایرانی-اسلامی است.
بحران کووید 19 در ایران و میزان آسیب‌پذیری اکثریت جامعه و افزایش میزان مرگ‌ومیر نمایانگر سالمندی جمعیت و در معرض خطر بودن افراد نسبت به بحران حاضر است که ماحصل آن افزایش هزینه‌های سلامتی و بار بیماری بر ارائه‌دهندگان خدمات سلامت و جامعه است. جامعه ایرانی نیازمند افزایش جمعیت و توسعه پویایی، نشاط و ارتقای نعمت سلامتی در تمامی انسان‌های مولد است که جز با افزایش فرزندآوری و تدوین برنامه‌هایی بومی و کارآمد و در نهایت همکاری جامعه میسر نخواهد شد.
|
