جوان کردستانی که با پشتکار به جمع دانشمندان یک درصد برتر دنیا راه یافت

دکتر امید رحمتی عضو هیئت علمی بخش آبخیزداری مرکز تحقیقات کشاورزی، منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان است.
این پژوهشگر جوان سال 1368 در شهرستان سقز به دنیا آمد و سال 1386 دانشجوی کارشناسی در رشته منابع طبیعی با گرایش مرتع و آبخیزداری وارد دانشگاه فردوسی مشهد شد و بعد از آن رتبه اول مقطع کارشناسی ارشد را کسب کرد و وارد دانشگاه تهران شد. او بعد از دو سال در مقطع دکترای حرفه‌ای در دانشگاه لرستان به تحصیل ادامه داد و در سال 1395 توانست در مقطع دکترای علوم و مهندسی آبخیز مدرک دریافت کند.
امسال نام او در بین 12 دانشمند ایرانی که در جمع دانشمندان یک درصد برتر دنیا بودند، می‌درخشید. سال گذشته نیز در میان 18 دانشمند برتر دنیا قرار داشت. همین موفقیت‌ها بهانه‌ای شد تا با او درباره طرح‌های تحقیقاتی و پژوهشی به گفت‌و‌گو بنشینم.
   بفرمایید که تخصص شما در چه زمینه‌ای است؟
مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز پژوهش تخصصی من است و مدل‌سازی مخاطرات طبیعی ازجمله سیل، خشک‌سالی، فرونشست، فرسایش آبی و بادی را انجام داده‌ام که این مخاطرات طبیعی، تهدیدکننده زیست‌بوم استان و کشور است.
در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طرح‌های تحقیقاتی متعددی داریم و در حال حاضر من مجری 9 طرح تحقیقاتی هستم و بر روی موضوعات مختلفی که در بالا عنوان شد به همراه ارزیابی اقدامات آبخیزداری و مخاطرات طبیعی دیگری همچون زمین لغزش کار می‌کنیم.
   درباره موفقیت اخیر و حضورتان در جمع دانشمندان یک درصد برتر دنیا بفرمایید که از سوی چه مؤسسه‌ای انجام گرفته و روند انتخاب آن چگونه است؟
سالانه پایگاه علمی web of science(پایگاه Web Of Science که با نام پایگاه WOS نیز شناخته می‌شود، بزرگ‌ترین و معتبرترین پایگاه استنادی علمی جامع و مهم‌ترین پایگاه مقالات برای دانشجویان سراسر جهان است)، ارجاعات علمی پژوهشگران مختلف را در سطح دنیا بررسی و شمارش می‌کند و با شناسایی موضوعات برجسته و داغ، آثار پژوهشگرانی که بیشترین ارجاعات را از سراسر دنیا داشته‌اند ازجمله تنوع و گستردگی ارجاعات را احصا کرده و بر اساس آن دانشمندان را در عرصه‌های مختلف مشخص و در نهایت در فهرست دانشمندان مشخص شده، افرادی را که در یک درصد بالایی این لیست قرار گرفته اند به عنوان یک درصد برتر جهان معرفی می‌کند.
من در سال 2021 برای نخستین‌بار در بین 18 دانشمند ایرانی این فهرست قرار گرفتم و امسال نیز در بین 12 نفر دانشمند ایرانی و تنها عضو هیئت علمی از سازمان تحقیقات و ترویج و آموزش کشاورزی کشور در این لیست بودم و این در حالی بود که اعضای هیئت علمی برخی دانشگاههای بزرگ کشور از جمله دانشگاه تهران جایی در این فهرست نداشتند.
   از سابقه علمی خود بیشتر بگویید
68 مقاله isi من به زبان انگلیسی در مجلات معتبر جهانی چاپ و 20 مقاله به زبان فارسی در مجلات علمی معتبر منتشر شد و در پنج جلد کتب انگلیسی که انتشارات معتبر بین‌المللی است، مشارکت داشته‌ام که در مجامع علمی مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.
  مهم‌ترین طرح پژوهشی که در حال حاضر در دست دارید، چیست؟
طرح مهم در دست اجرا مدل‌سازی و پیش‌بینی مناطق مستعد خطر سیل است. سالانه هزینه‌های هنگفتی بابت خرابی‌های ناشی از سیل متحمل می‌شویم؛ به‌عنوان نمونه در سال 1398 یک سیل ویرانگر در استان داشتیم که بر اساس گزارش جهاد کشاورزی 108 میلیارد تومان خسارت وارد کرد.
این میزان خسارت سالانه تکرار می‌شود و صدمات زیادی به استان وارد می‌کند، بنابراین در این طرح بررسی کرده‌ایم که مناطق مستعد سیل شناسایی شود و دستگاه‌های اجرایی ازجمله اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، شرکت آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی و ستاد مدیریت بحران استان، برنامه‌ها و اقدامات اجرایی خود را به این مناطق معطوف کنند.
این طرح علاوه بر حساس کردن تمرکز بر مناطق مستعد سیل، در هزینه کرد و بودجه هم باعث صرفه جویی و هزینه گذاری بهینه می‌شود. مزیت دیگر این طرح تحقیقاتی این است که اگر بتوانیم نتایج حاصل از آن را از لحاظ خصوصیات محیطی و اقلیمی که مستعد وقوع سیل است، شناسایی کنیم، جوامع محلی مطلع و اقدامات مناسبی انجام می‌دهند.
   چرا این پژوهش برای استان حائز اهمیت است؟
در حال حاضر وضعیت پوشش گیاهی در استان مطلوب نیست و به شدت رو به تخریب است و در نتیجه میزان رواناب تولیدی در عرصه‌های طبیعی بسیار بالاست و دست به دست دادن این رواناب‌های طبیعی خود به خود منجر به افزایش دبی جریان در رودخانه شده و در نهایت سیل اتفاق می‌افتد که خسارت مالی و تلفات جانی با خود به همراه دارد و اگر سیستم هماهنگی داشته باشیم، می‌توانیم با این خسارات مقابله کنیم.
   پژوهش وقتی کاربردی و قابل توجه است که از حالت کتابخانه ای خارج شده و در عرصه عمل، مردم شاهد ثمرات آن باشند؛ طرح شما چقدر قابلیت عملی شدن دارد و مسوولان چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
در واقع برای طرح‌های قبلی استقبالی از سوی دستگاه‌های اجرایی دیده نمی شد اما در خصوص خطر سیل با توجه به اینکه نیاز اساسی استان است، حمایت مالی این طرح را اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بر عهده گرفته تا در راستای حل چالش‌های آبخیزداری این تحقیق را انجام دهیم. با توجه به اینکه خودشان این طرح را به مرکز تحقیقات سفارش داده‌اند، امیدواریم که نتایج آن در عمل استفاده شود.
موضوع خطر سیل، خشک‌سالی و مخاطرات دیگر هم فرقی ندارد و مقوله فرابخشی است که تنها به یک اداره منحصر نمی ‌شود و ادارات دیگری ازجمله شرکت آب منطقه‌ای، ستاد مدیریت بحران و حتی راهداری و حمل و نقل جاده‌ای و جمعیت هلال احمر را نیز شامل می‌شود که نیاز است با هماهنگی یکپارچه به عملی شدن نتایج این تحقیقات جامه عمل بپوشانند.
موضوع خطر سیل، خشک‌سالی و مخاطرات دیگر هم فرقی ندارد و مقوله فرابخشی است که تنها به یک اداره منحصر نمی ‌شود و ادارات دیگری از جمله شرکت آب منطقه‌ای، ستاد مدیریت بحران و حتی راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای و جمعیت هلال احمر را نیز شامل می‌شود که نیاز است با هماهنگی یکپارچه به عملی شدن نتایج این تحقیقات جامه عمل بپوشانند.
   آیا طرح‌های شما در سطح ملی نیز قابلیت اجرا و استفاده دارد؟
دقیقاً طرح‌ها را با این چشم انداز انجام می‌دهیم که بتوانیم نتایج آن را به استان‌های دیگر تعمیم دهیم و در سطح ملی نیز اجرایی شود.
مثلاً یکی از مهم‌ترین طرح‌های تحقیقاتی من استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی است که قبلا فقط در زمینه‌های علمی مانند برق، الکترونیک و مخابرات استفاده می‌شد اما برای نخستین‌بار در زمینه علوم طبیعی و مدل‌سازی مخاطرات طبیعی توانستم آن را به کار ببندم که این مدل‌ها توانست به پیش بینی مخاطرات طبیعی کمک کند.
از مدل‌ها و الگوریتم‌های این طرح در صورت اتمام در کردستان، می‌توان در سطح کشور نیز استفاده کرد و مناطق مستعد سیل در کشور شناسایی و مدیریت شود. این کار مشابه ملی ندارد و طرح منسجمی درباره مدل سازی خطر سیل طبیعی با استفاده از الگوریتم هوش مصنوعی نداشته‌ایم.
   انگیزه‌ای که این حرکت رو به پیشرفت و موفقیت را در شما تقویت کرده، چیست؟
ما در استانی زندگی می‌کنیم که بخش اعظم آن به عرصه‌های طبیعی و تنها درصد کمی به کشاورزی اختصاص دارد و از آنجا که رشته من هم در زمینه عرصه‌های طبیعی و در مرتبه پایین تر در زمینه عرصه‌های کشاورزی است، وقتی وضعیت رو به تخریب عرصه‌های طبیعی را می‌بینیم که زنگ خطر آن سال‌هاست به صدا در آمده و زیست‌بوم ما در حال عقبگرد و تنزل کیفیت است، احساس خطر می‌کنم و این انگیزه‌ای می‌دهد تا به سرعت کارهای بیشتری انجام دهم تا زیست‌بوم استانی که به آن تعلق داریم، احیا شود.
گله‌ای که از دستگاه‌های اجرایی دارم این است که مقداری هماهنگی بین این دستگاه‌ها با بخش تحقیقات ضعیف است ولی جای امیدواری دارد که با بکار بستن یافته‌های تحقیقاتی در زمینه اجرا و بهره‌برداران جوامع محلی بخشی از این مشکلات را برطرف کنیم.
   به‌عنوان سوال پایانی چه توصیه‌ای به جوانانی دارید که از ناامیدی دم می‌زنند و بیکاری را مانع پیشرفت می‌دانند؟
با توجه به اینکه فارغ‌التحصیلان بخش کشاورزی بیکار هستند، انگیزه کمی برای ورود به حل مشکلات منابع طبیعی و کشاورزی دارند ولی واقعیت این است که من بعد از اخذ مدرک دکترا 2 سال و نیم بیکار بودم اما دلسرد نشدم چون می‌دانستم استان مشکلات بسیاری در این عرصه‌ها پیش رو دارد، پس کارم را ادامه دادم و روی یافته‌های پژوهشی مقطع دکترای خود بیشتر کار کردم و توانستم الگوریتم‌های بیشتری از هوش مصنوعی را گسترش دهم و استفاده کنم.
همه ما دینی به استان خود داریم که باید ادا کنیم چرا که زمانی که منابع و کشاورزی به جایی برسد که عملکردی نداشته باشد، خود جامعه‌ای که در این استان زندگی می‌کند، لطمه می‌بیند.
نمونه واضح این ضرر اجتماعی منابع آب است که اگر تمام شود و یا کیفیت خود را از دست بدهد، با مشکل مواجه می‌شویم؛ بنابراین باید انگیزه ذاتی داشته باشیم تا به استان خود خدمت کنیم و از مسئولان هم می‌خواهم از جوانانمان حمایت کنند.
جذب نیرو در مرکز تحقیقات و دیگر دستگاه‌های اجرایی بسیار کم است و این جای نگرانی دارد و با توجه به موج عظیم بازنشستگی در بین کارشناسان این بخش نیاز به جذب نیروی جوان و کارآمد دارد.