برای حفاظت از محیط زیست، مصرف‌کننده سبز باشیم

روز 28 سپتامبر، روز جهانی مصرف‌کننده سبز می‌تواند زمانی برای تفکر درباره چگونگی مصرف و تأثیر تصمیم‌های خرید ما بر محیط زیست باشد. هرچند تا زمانی که مصرف به هر نوعی وجود دارد، آلودگی نیز وجود خواهد داشت اما می‌توان با در نظر گرفتن گزینه‌های سبز، آن را در حد قابل قبول و مجازی نگه داشت که باعث آلودگی بیش از حد محیط زیست نشود. تأکید روز جهانی مصرف‌کننده سبز بر افزایش آگاهی، اهمیت بازیافت، کاهش مصرف و تولید زباله است.
در این روز فعالان محیط زیست سعی می‌کنند بیش از هر زمان دیگری توجه جامعه جهانی را به استفاده از محصولات سبز، تخریب‌ناپذیر و سازگار با محیط‌ زیست جلب کنند همچنین نسبت به عواقب نادرست مصرف کردن منابع طبیعی و تمام شدنی هشدار دهند.
تولید زباله و پسماند یکی از موضوعاتی است که در رابطه مستقیم با مصرف‌کننده سبز است و در حالی که تولید پسماند در کشور بالاتر از میانگین جهانی است، توجه به راه‌های مدیریت پسماند و پاکسازی زمین از اهمیت زیادی برخوردار است.
آمار و ارقام پسماند ایران چه می‌گویند؟
بر اساس آمار world Population Review (سازمانی که داده‌های آماری جمعیتی به‌روز را درباره تمامی کشورها ارائه می‌دهد) در سال 2021 ایران رتبه 17 در تولید زباله را داشت همچنین به نقل از اطلس کلان‌شهر تهران هر فرد به‌طور متوسط سالانه 6 برابر وزن خود زباله تولید می‌کند. متوسط سرانه زباله تولید شده در تهران 320 کیلوگرم است. از سوی دیگر در حالی که سرانه تولید زباله در جهان حدود 110 کیلوگرم در سال و سرانه روزانه در مقیاس جهانی 250 تا 300 گرم است، این رقم در ایران 600 گرم و در شمال شهر تهران 1200 گرم است.
به گفته مدیرکل دفتر محیط زیست و خدمات شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور روزانه 45 هزار تن زباله در مناطق شهری و 10 هزار تن در مناطق روستایی تولید می‌شود و متوسط سرانه تولید زباله هر نفر در شهر 760 گرم و در روستاها 485 گرم است. 65 درصد از پسماندهای تولیدی تر و 35درصد آن خشک است و 25 درصد از پسماندهای تولیدی پردازش و 75 درصد باقیمانده بدون فرآیند پردازش به‌طور مستقیم دفن و 10 درصد در مبدأ تفکیک می‌شوند.
هر ایرانی روزانه به‌طور میانگین سه کیسه پلاستیکی مصرف می‌کند که متوسط عمر استفاده از هر کیسه تنها ١٢ دقیقه است، در حالی‌که برای حذف هر کدام از این کیسه‌ها از طبیعت زمان قابل توجهی نیاز است. علاوه بر این ظروف یک‌بار مصرف پلاستیکی، سفره‌های پلاستیکی، بسته‌بندی‌های پلاستیکی و غیره در کشور به مقادیر زیاد تولید شده‌اند که به دلیل تغییر سبک زندگی مردم در دهه‌های اخیر بسیار مورد استفاده قرار گرفته و فشاری دوچندان بر محیط‌ زیست وارد کرده است.
همچنین تکثر کیسه‌های پلاستیکی در تفکیک پسماندها و بازیافت آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. بر اساس آمار جهانی، ایران جزو 20 کشور اول دنیا در تولید زباله پلاستیکی است. سالانه چهار میلیون تن زباله پلاستیکی تولید می‌شود که نیم میلیون تن از آن مربوط به کیسه‌های پلاستیکی است. هر ایرانی روزانه به‌طور متوسط سه کیسه پلاستیکی مصرف می‌کند که 96 درصد از آن‌ها مستقیم وارد سطل زباله می‌شود.
  پسماند صفر چیست؟
باتوجه به آمار بالای تولید پسماند در کشور و اثرات مخرب آن بر سلامت انسان و محیط زیست به نظر می‌رسد بازنگری در موضوع مدیریت پسماند دارای اهمیت بسیاری باشد. یکی از راه‌هایی که بسیاری از کشورها برای کاهش تولید زباله و پسماند در پیش گرفته‌اند «پسماند صفر» است که به نوعی از سبک زندگی گفته می‌شود که در آن فرد تصمیم می‌گیرد مسئولیت زباله‌هایی که در طول شبانه‌روز تولید می‌کند را به‌طور کامل بر عهده بگیرد همچنین سعی می‌کند تولید زباله را به نقطه‌ صفر نزدیک کند.
در سبک زندگی پسماند صفر، افراد سعی می‌کنند در ابتدای امر تا جایی که ممکن است از مصرف‌گرایی و زندگی تجملاتی بپرهیزند چراکه در ذات مصرف‌گرایی اسراف نهفته است. در مرحله بعد افراد با این سبک زندگی سعی می‌کند تا جایی که ممکن است زباله تولید نکنند. در مواقعی که تولید زباله اجتناب‌ناپذیر است، فردی که پسماند صفر است به‌طور منظم و دقیق به تفکیک صحیح زباله‌ می‌پردازد. افرادی که زندگی آنان بر پایه‌ پسماند صفر تعریف شده، همواره سعی می‌کنند زباله‌های تر خود را خشک و زباله‌های خشک را تا حد امکان بازیافت کنند.
  آیا پسماند صفر در ایران راهکار مناسبی است؟
در ایران نیز تقریباً افراد به‌طور شخصی سعی در انجام اقداماتی در این زمینه داشته‌اند. به‌تازگی این مفهوم در حال وارد شدن به برنامه‌های آموزشی حوزه‌های دولتی است. به‌عنوان نمونه در حوزه دهیاری‌ها، شهرداری‌ها، سازمان محیط زیست یا صداوسیما در برنامه‌های آموزشی به این مفهوم اشاره می‌شود. مفهوم پسماند صفر یک فعالیت و فرآیند کاملاً شخصی و شهروندی و دارای اصول، قواعد و راهکارهایی است.
به گفته محمد الموتی؛ دبیر شبکه‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور 100 درصد صفر شدن میزان پسماندها را مقداری دور از ذهن و واقعیت است اما می‌توان با ترفندها و اصلاح رفتارهایی تولید پسماند را نزدیک به صفر رساند.
درحال‌ حاضر در دنیا هیچ نمونه منحصر به‌فردی نداریم که بتوانیم صفر مطلق پسماند را از آن برداشت کنیم البته به‌صورت مقطعی اقداماتی انجام شده‌ اما برای رسیدن به مرحله پسماند صفر رفتار شهروندی یا تغییر در سبک زندگی شهروندان و روستاییان به‌تنهایی نمی‌تواند کمک‌‌کننده باشد بلکه به مجموعه‌ای از فرآیندها نیاز داریم برای اینکه به پسماند صفر یا پسماند نزدیک به صفر برسیم.
در صورت رعایت سبک زندگی پسماند صفر راهی نداریم جز خودداری از خرید اقلام یا خرید در مدل‌های مختلفی که پسماند نداشته باشد اما در نهایت در جایی نیازمند خرید با بسته‌بندی‌های دارای پسماند خواهیم شد. تولید نیز باید به سمتی برود که بسته‌بندی‌ها، تجدیدپذیر و قابل بازگشت به طبیعت باشند. با این روش مقداری به پسماند صفر نزدیک خواهیم شد.
دبیر شبکه‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور اظهار می‌کند: اگر در سیستم دولتی در حوزه ارائه آموزش‌ها و مشوق‌ها بیشتر کار کنیم، به نتایج بهتری در زمینه کاهش تولید پسماند می‌رسیم اما اگر بعضی از واحدها به‌تنهایی در جهت رعایت اصول سبک زندگی پسماند صفر تلاش کنند، به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید بنابراین لازم است از تولیدکننده تا مصرف‌کننده در این جهت تلاش کنند.
الموتی مهم‌ترین زیرساخت برای سبک‌ زندگی پسماند صفر را وجود زیرساخت فرهنگی می‌داند و می‌گوید: معمولاً افراد اغلب به زیرساخت فیزیکال توجه می‌کنند اما فرهنگ‌یابی دارای اهمیت بالاتری است. فرهنگ‌یابی به معنای پیدا کردن مجموعه‌ها و بسته‌های فرهنگی و هنجاری در میان زندگی مردم ایران یا مردمی درنقاطی از جهان است که توانسته‌اند در این حوزه موفق باشند. پیدا کردن و ترویج چنین فرهنگی مرحله اول است. ابتدا باید بتوانیم در کنار سایر اقدامات و بخش‌های تولید، صنعت و خدمات دولت، شهروند ایرانی را دارای انگیزه کنیم که خود به‌صورت فردی به سمت سبک زندگی پسماند نزدیک به صفر بروند. پس از ایجاد زیرساخت فرهنگی باید تجهیزات خود را به‌روز کنیم.
دولت می‌تواند با هزینه کمتر مشوق‌هایی را در نظر بگیرد که وقتی شهروندی به‌صورت شخصی سبک الگوی زندگی پسماند صفر یا نزدیک به صفر را پیگیری می‌کند، دارای انگیزه شود و این انگیزه را نیز ترویج کند؛ به عبارتی با دریافت امتیاز اجتماعی برای داشتن زندگی سالم، اعتبار اجتماعی نیز دریافت کند. تشویق برای این افراد را لزوما به‌صورت مادی یا پول نیست حتی در ازای تحویل پسماند، دریافت بلیت اتوبوس نوعی تشویق است که در دنیا امری عادی است.
به گزارش ایسنا، به‌نظر می‌رسد ابتدا مسئولان سپس مردم هرکدام در حد توان و اختیاراتی که دارند باید در حوزه مدیریت پسماند اقداماتی انجام دهند. با استفاده از محصولات سبز و تجدیدپذیر که کمترین آسیب را به محیط زیست وارد می‌کنند، می‌توانیم به محیط زیست کشور کمک و از آسیب‌هایی که حجم عظیم پسماند شهری به آن وارد می‌کند، جلوگیری کنیم.