چرا در جوانی احســــاس پیری می‌کنیم؟

بحران سالمندی، تکراری‌ترین عبارتی است که این روزها می‌شنویم؛ کارشناسان و صاحب‌نظران در این خصوص هشدارهای مستمری می‌دهند. سونامی جمعیت قرار است سال‌های پیش روی ما را با جمعیتی پیر و سالخورده گره بزند که توانایی پیشبرد اهداف جامعه را ندارند اما در کنار سونامی پیری در ایران، یکی دیگر از بحران‌هایی که اخیراً با آن مواجه شده‌ایم و ازنظر مسئولان و کارشناسان مغفول مانده «سونامی احساس پیری در سنین جوانی» است. به عقیده محققان اکثریت افراد بنا به عوامل مختلفی در حدود سن 47 سالگی احساس پیری می‌کنند اما در حال حاضر این سن به 18 سال رسیده و اکثر جوانان ایرانی زودتر ازآنچه سن آن‌هاست، احساس کسالت، ناامیدی و در نهایت پیری می‌کنند. احساس پیری در سنین جوانی موضوعی است که دکتر فرزانه حاجی‌زاده، متخصص روانشناسی و عضو انجمن سازمان روانشناسی ایران به بررسی آن می‌پردازد.

 زنگ خطر احساس پیری در جوانان به صدا درآمده است

طبیعی است افراد در سنین جوانی گاهی اوقات به دلایلی مثل از دست دادن یکی از عزیزانشان احساس ناراحتی می‌کنند. ممکن است برای مدتی حتی در هنگام انجام کارهایی که معمولاً از آن لذت می‌بردند، نتوانند احساس شادی کنند اما گاهی افراد در سنین جوانی به‌طور مداوم، احساس می‌کنند زمان زیادی را ازدست‌داده‌اند و فرصت چندانی برای پیشرفت، ادامه تحصیل، کار کردن، ازدواج، بچه‌دار شدن و... ندارند. دکتر حاجی‌زاده در خصوص احساس پیری در جوانی تصریح می‌کند: «بهتر است به‌جای احساس پیری از واژه احساس ناامیدی استفاده کنیم چون اصطلاح پیری ناخودآگاه این مفهوم را در ذهن تداعی می‌کند که احساس پیری ترسناک و بد است درحالی‌که پیری بخشی از مرحله رشد انسان بوده و ارزشمند است.» این روانشناس احساس ناامیدی در جوانان را زنگ خطری برای جامعه می‌داند و می‌گوید: «با توجه به اینکه در سال‌های اخیر، جامعه بحران‌های متعدد و غیرقابل‌پیش‌بینی مختلفی همچون شیوع بیماری کرونا را تجربه کرده است، جوانان نیز از تیرکش این آسیب‌ها مصون نبودند و عدم توجه به‌سلامت روان، این قشر را آسیب‌پذیرتر نموده است.»

 چرا در جوانی احساس پیری می‌کنیم؟

حاجی‌زاده در رابطه با احساس پیری در جوانی توضیح می‌دهد: «دلایل زیادی در حال حاضر می‌تواند موجب شود که افراد در سنین جوانی احساس پیری و ناامیدی داشته باشند. کاهش روابط اجتماعی، کاهش صمیمیت، رشد تکنولوژی و کاهش تحرکات بدنی، تغییر ساختار خانواده و روی آوردن به تک‌فرزند ازجمله مسائلی است که در شکل‌گیری این احساس در جوانان نقش دارد.»

حاجی‌زاده عدم توجه به‌سلامت روان را از دیگر عوامل ایجاد احساس ناامیدی در جوانان دانست و افزود: «مصرف مواد، سیگار و مشروبات الکلی، عدم تفریحات سالم، تبعیض، طرد شدن، نداشتن اعتمادبه‌نفس و کمال‌گرایی ازجمله مسائلی است که جوانان را در معرض شرایط بد سلامت روان قرار می‌دهد و باید به آن‌ها توجه داشت.»

این روانشناس می‌گوید مشکلات اقتصادی و اجتماعی به‌عنوان عامل نگران‌کننده، در سلامت روان جوانان تأثیرگذار است: «مشکلات اقتصادی و نگرانی از آینده منجر به ایجاد احساس دلسردی و پیری در جوانان می‌شود؛ آن‌ها اغلب با این احساس که هرچقدر کار کنند به اهدافشان دست نمی‌یابد و نمی‌توانند تشکل خانواده دهند به زندگی ادامه می‌دهند و ادامه این روند منجر به احساس فرسودگی و پیری در جوانان خواهد شد.»

 احساس پیری با پیری مغز مرتبط است

یک مطالعه اخیر نشان داد که احساس پیری در سن جوانی ممکن است منعکس‌کننده پیری مغز باشد. در این مطالعه محققان با استفاده از اسکن مغز MRI دریافتند افراد مسنی که احساس می‌کنند جوان‌تر از سن خود هستند در مقایسه با کسانی که احساس پیری می‌کنند، علائم کمتری از پیری مغز را نشان می‌دهند. حاجی‌زاده در خصوص ارتباط احساس پیری با پیری مغز می‌گوید: «سلامت جسم و روان هردو باهم نشان‌دهنده سلامت یک فرد است و هردو مکمل یکدیگر می‌باشند. ما افرادی راداریم که 29-30 سال سن دارند اما به دلیل مصرف مواد یا مشکلات زندگی چهره پیری دارند لذا زمانی که فردی ازنظر سلامت روان تحت‌الشعاع قرار بگیرد، سلامت جسم نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.»

حاجی‌زاده می‌گوید پیری با عدد سنی دقیقی مشخص نمی‌شود: «هر عاملی مانند بیمارهای جسمی و روانی مزمن یا حاد، به دلیل شرایط سخت و غیرقابل‌تحملی که برای فرد ایجاد می‌کند، می‌تواند تسریع‌کننده روند پیری مغز و درنهایت ایجاد احساس پیری در جوانی باشد.»

 خانواده‌ها در انتقال این حس به جوانان تأثیرگذارند

به گفته حاجی‌زاده ساختار خانواده، میزان صمیمیت بین اعضای خانواده و سبک‌های تربیتی والدین در انتقال این حس مؤثر است. همچنین کاهش دل‌بستگی و تعلق‌خاطر بین اعضای خانواده، تغییر خانواده‌ها از ساختار جمعی به سمت فردی، کاهش تعلق‌خاطر و افزایش حس تنهایی نیز احساس پیری زودرس را تشدید می‌کند. این روانشناس، نداشتن خانواده امن و حمایتگر به دلیل افزایش آمار طلاق، اعتیاد و... را از دیگر عوامل تأثیر خانواده در انتقال حس ناامیدی در جوانان می‌داند.

 چگونه می‌توان احساس کاذب پیر شدن را کنار گذاشت؟

حاجی‌زاده در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. مفهوم پیش‌گیری، بیشتر به معنی کاهش خطر و پیش‌گیری از رویدادها، پیامدها و عوارض احساس پیری است.»

این استاد دانشگاه به‌منظور پیشگیری از احساس پیری، ارتقای بهداشت و سلامت روان را الزامی دانست و افزود: «با تغییر در سبک زندگی جوانان، آموختن مهارت‌های لازم زندگی، افزایش توانمندی و خودباوری در جوانان، هدف‌دار بودن و جهت‌دار کردن زندگی با درک معنای زندگی و از سوی دیگر برنامه‌ریزی و گنجاندن تفریحات سالم، ارتقای بهداشت و سلامت روان در جوانان محقق می‌گردد.»

حاجی‌زاده با اشاره به تأثیر مثبت اندیشی در مدیریت استرس و بهبود سلامت روان می‌گوید: «تفکر مثبت، بخش کلیدی مدیریت مؤثر استرس است که با فواید بسیاری برای سلامت روان همراه است. مثبت اندیشی و تأثیر مستقیم آن بر رو ی سلامت روان کمک می‌کند تا بخشی از عواملی که در ایجاد احساس ناامیدی و پیری در جوانان مؤثر است، کنترل و مدیریت شود.»