قربانیان یک هیجان

خشم احساسی پیچیده است که به‌صورت جسمانی و هیجانی ابراز می‌شود. خشم واکنش طبیعی بدن نسبت به شرایط و موقعیت‌هایی است که در آن دچار ناکامی می‌شویم، احساس تهدید می‌کنیم یا اعتقاد داریم که صدمه خواهیم دید.

این احساس می‌تواند یک حس خفیف ناخوشایند باشد یا احساسی شدید که عصبانیت را برانگیزاند و با هیجاناتی مانند عصبانیت، خصومت، کینه‌توزی، غضب، تنفر، حساسیت، تحقیر یا رنجش همراه شود.

طبق اطلاعات موجود، خاورمیانه خشمگین‌ترین و عصبانی‌ترین منطقه دنیا است. براساس آخرین آمارهای مربوط به خشونت در کشور، میزان خشونت خانگی و خانوادگی در ایران طی سال 99 نسبت به سال 97، حدود 26 درصد رشد داشته است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در جامعه کنونی ما، پدیده «خشم پنهان» و «تمایل به خشونت» در دختران بیش از پسران وجود دارد و به شدت نیز در حال افزایش است، آلودگی‌های محیطی مانند آلودگی صوتی و آلاینده‌های بصری و نحوه معماری شهری نیز از منظر یافته‌های جرم‌شناسی، در بروز و افزایش میزان خشونت مؤثر است و به همین منظور، یافته‌های جرم‌شناسی باید در موضوعاتی مانند مدیریت ترافیک شهری و شهرسازی مورد توجه قرار گیرد.

وجود استرس‌های درازمدت، انباشته شدن فشارهای روانی به شکل مزمن و مشغولیت‌های ذهنی افراد، منجر به کاهش انرژی روانی و به دنبال آن، کاهش آستانه تحمل افراد در جامعه می‌شود و همراهی کاهش آستانه تحمل با نبود آموزش کنترل هیجانات و عواطف، هنگام بروز خشم تبعات جبران‌ناپذیری خواهد داشت. به طور کلی، بالا رفتن خشونت در جامعه دلایل متعددی دارد و یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش آمار قتل و جرایم است.

**تشدید خشونت با بروز رفتارهای نادرست

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران اظهار می‌کند: اعمال رفتار خشونت‌آمیز که می‌تواند در یک رابطه دو نفره، یک گروه یا یک جامعه باشد، یکی از ویژگی‌های رفتاری است که هنگام پاسخ نگرفتن از خواسته‌ها و مطالبات یا فراهم نشدن فرصتی برای بیان مطالبات، بروز می‌کند.

سیدحسن موسوی‌چلک، با بیان اینکه گاهی رفتارهای خشونت‌آمیز در تقابل با فرد یا گروهی دیگر بروز می‌کند و گاهی برای پاسخ به خشونت دیده می‌شود، می‌افزاید: نوع واکنش‌ها و پاسخ‌ها در برابر مطالبات و خواسته‌ها می‌تواند زمینه‌ساز خشونت در افراد یا جامعه شود و هنگامی که یک فرد در روابط فردی، گروهی یا اجتماعی تحقیر می‌شود، واکنش‌هایی نشان می‌دهد که خشونت یکی از آن‌ها است.

وی با بیان اینکه خشونت می‌تواند یک واکنش در برابر دریافت نکردن پاسخ قانع‌کننده باشد، تصریح می‌کند: به طور طبیعی خشونت به دلیل نبود عدالت، برابری و رفاه اجتماعی بروز می‌کند. لازم است بپذیریم که در بعضی موارد، نیازمند اصلاح هستیم و ناکارآمدی‌ها باید رفع شود.

وی با بیان اینکه بروز رفتارهای نادرست منجر به تشدید خشونت می‌شود، خاطرنشان می‌کند: اگر فضای مطالبه‌گری پیش‌بینی و راه‌های رسمی مطالبه‌گری دنبال شود، شاهد کاهش خشم و خشونت در افراد خواهیم بود.

**نوجوانی و جوانی؛ دوران بروز ناگهانی هیجانات

روان‌شناس اجتماعی با بیان اینکه دوران نوجوانی و جوانی، دوران بروز ناگهانی هیجانات و شکل‌گیری آن‌ها است، اظهار می‌کند: موضوع حائز اهمیت، آموزش مدیریت هیجانات به جوانان و نوجوانان است که به درستی انجام نمی‌شود.

احسان کاظمی، با اشاره به نبود یک مؤسسه یا نهاد دارای فعالیت اختصاصی در حوزه مدیریت و کنترل هیجانات قشر نوجوان و جوان، می‌افزاید: نوجوان با طوفانی از هیجانات مواجه می‌شود و به‌دنبال بهانه‌ای است تا خشم خود را به گونه‌ای که گویا در حال تجربه است، تخلیه کند.

وی با بیان اینکه پشت خشم یک نوجوان ممکن است بینش اجتماعی یا سیاسی، حرف‌های ناگفته، نیازهای سرکوب شده یا احساسات سرخورده‌ای قرار داشته باشد، تصریح می‌کند: در خانواده‌ها، مدارس، جامعه و رسانه‌ها، آموزش نحوه صحیح انتقاد و اعتراض به نوجوانان و جوانان منتقل نمی‌شود.

  نبود آموزش سبک زندگی سالم در رسانه و سینما

این روان‌شناس اجتماعی با بیان اینکه یکی از دلایل نشان دادن خشم به روش‌های نامعقول، بی‌تجربگی و بی‌مهارتی افراد است، اضافه می‌کند: الگوهای جدید بروز خشم در نوجوانان و جوانان امروز، ترسناک است و برای فردی که با آن مواجه می‌شود، ایجاد احساس ترس می‌کند.

کاظمی می‌گوید: در رسانه و سینما، صحنه‌های خشونت، درگیری و مسائل پرتنش بسیاری دیده می‌شود، اما محبت، اعتراض مسالمت‌آمیز و سبک زندگی سالم در رسانه‌ها جایی ندارد. در خانواده‌ها الگوهای ناسالم روابط والدین بر فرزندان تأثیرگذار است. گاهی نیز در جامعه افراد شاهد جایگاه بهتر افرادی هستند که وقیحانه رفتار می‌کنند.

وی با بیان اینکه نوجوان یا جوانی که به بروز خشم می‌پردازد در نهایت با تنبیهات قانونی مواجه می‌شود، ادامه می‌دهد: مکانی وجود ندارد که در آن به گونه‌ای هیجانات یک نوجوان یا جوان بروز داده و جهت‌دهی شود، همچنین مدیریت خشم نیز آن طور که باید آموزش داده نشده است.

  تأثیر هم‌سالان در بروز خشم نوجوانان و جوانان

این روان‌شناس اجتماعی با بیان اینکه نمی‌توان احساس خشم را در افراد از بین برد یا به احساسی دیگر تبدیل کرد، اظهار می‌کند: خشم سرکوب شده به اضطراب، اضطراب سرکوب شده به ترس و ترس سرکوب شده به نفرت تبدیل می‌شود و هر چه پیش برویم، وقیحانه‌تر و هنجارشکنانه‌تر بروز می‌کند.

کاظمی با تأکید بر اینکه شیوه صحیح گفت‌وگو یا اعتراض باید به افراد آموزش داده شود، اما ساختارهای اجتماعی و اقتصادی نیز به گونه‌ای است که منجر به تحریک خشم می‌شود، می‌افزاید: خشم، خشم به همراه دارد؛ در واقع هم‌سالان، منبع الگوگیری هستند و افراد احساس می‌کنند برای هم‌رنگی با هم‌سالان خود باید به این شیوه رفتار کنند.

وی با بیان اینکه افرادی که با خشم یا رفتاری ناهنجار مواجه می‌شوند، نباید رفتاری ناهنجارتر بروز دهند، تصریح می‌کند: گاهی باید به صحبت‌های نوجوانان و جوانان گوش دهیم تا مسائل حل شود.

وی ادامه می‌دهد: خشم مدیریت نشده سبب رخدادهای فاجعه‌آمیزی خواهد شد و در بسیاری مواقع از یک عامل مختصر و کوچک به واکنشی بزرگ تبدیل می‌شود، علت این اتفاق ممکن است داشتن درگیری‌های ذهنی افراد در طول روز و متفاوت بودن ظرفیت افراد باشد و گاهی به دلیل کنترل نداشتن بر هیجانات با کوچک‌ترین اشتباه فاجعه‌ای بزرگ رخ می‌دهد.

  برای مدیریت خشم باید ذهن را مدیریت کرد

این روان‌شناس اجتماعی با تأکید بر اینکه برای مدیریت خشم باید ذهن را مدیریت کرد، می‌گوید: ذهن هر فرد سرشار از اتفاقات قبلی، عادت‌ها، سبک درک و تحلیل موقعیت‌ها است. اگر مسئله‌ای واحد برای دو نفر اتفاق بیفتد، هر دو نفر ممکن است به شیوه‌های متفاوتی راجع به آن خشم خود را نشان دهند و علت آن تفاوت تجارب، مهارت‌ها و عادت‌های متفاوت است.

کاظمی با بیان اینکه در جوامع شرقی و جهان سوم هیجانات بالایی وجود دارد و به طور معمول هیجانات آن‌ها افسارگسیخته و مهار نشده است، می‌افزاید: خشم نیز مانند سایر هیجانات در بسیاری جوامع مهار نشده است و در تمام ساختارهای فردی، خانوادگی، محلی و ملی خشم کنترل نشده وجود دارد. گاهی اوقات خشم در پی رفتاری غیرانسانی تشویق شده و مورد توجه قرار می‌گیرد، اما برخی دیگر آن را محکوم می‌کنند، این تعارضات رفتاری به علت تفاوت دیدگاه افراد و نبود دیدگاه درست در جوامع اتفاق می‌افتد.

وی با تأکید بر نهادینه شدن برخی رفتارهای ناشی از مدیریت نشدن خشم، خاطرنشان می‌کند: برخی رفتارها مانند قتل‌های ناموسی و کتک زدن کودک و افراد دیگر حاصل خشم مدیریت نشده بوده و در جامعه نهادینه شده است، بیشتر افرادی که در زندان به سر می‌برند یا به زندان رفته‌اند، کنترلی بر خشم خود نداشته‌اند.

**رفتار پرخاشگرانه؛ بعد عملی خشم

دکترای مشاوره اظهار می‌کند: خشم یک هیجان منفی طبیعی در بشر است که در سایر موجودات نیز وجود دارد. بعد رفتاری و عملی هیجان خشم، رفتار پرخاشگرانه است و همین رفتارهای پرخاشگرانه می‌تواند انسان را در معرض فشاری قرار دهد که به خود یا به دیگران آسیب برساند.

روناک عشقی، می‌افزاید: افراد با انجام ورزش‌های هوازی، فیزیولوژی بدن را مدیریت می‌کنند که به کنترل خشم و پرخاشگری کمک می‌کند؛ این موضوع یکی از شیوه‌های بلندمدت کنترل خشم است. دوچرخه سواری و پیاده‌روی سریع نیز می‌تواند در کنترل خشم تأثیرگذار باشد.

وی با بیان اینکه تخلیه احساسات منفی گذشته نیز در مدیریت و کنترل خشم مؤثر است، تصریح می‌کند: اولین گام کنترل خشم در کوتاه‌مدت، خودآگاهی هیجانی است. حواس‌پرتی و انحراف توجه از منبع عصبانیت نیز به فرد کمک می‌کند تا آرام‌تر شود و منطقی‌تر رفتار کند.

این مشاور خانواده با اشاره به راهکارهای انحراف توجه از منبع عصبانیت، ادامه می‌دهد: شیوه‌های متفاوت مانند ترک محیط، خوردن یک لیوان آب سرد، شمردن اعداد یک تا 20 به شکل آرام و حتی تعیین یک شعر برای خواندن در مواقع عصبانیت برای حواس‌پرتی، بسیار مؤثر است.