|
توسعه محلی در شهرهای بزرگ و پرجمعیت امروزی یک ضرورت است که طی سال‌های اخیر با افزایش معضلات شهری، مورد توجه مدیران و برنامه‌ریزان شهر قرار گرفته است. توسعه اجتماع‌محور در شهرها به پتانسیل‌های طبیعی و فرهنگی، پدیده‌محوری، شرایط زمینه‌ای، عوامل آموزشی، عوامل دولتی، عوامل نهادی، عوامل اقتصادی، عوامل جغرافیایی، اقتصادی، سیاسی، تحقیقاتی، آموزشی، ترویجی، نظارتی، مدیریتی، حمایتی، بهداشتی، اجتماعی و فرهنگی مرتبط است.
مجموعه این عوامل در نهایت منجر به رونق گردشگری، افزایش روحیه مدارا، الگوگیری از رفتار گردشگران، ایجاد مشاغل جدید، افزایش قیمت مسکن، افزایش آلودگی، تغییر سبک زندگی، تغییر سبک مصرف، پویایی اجتماعی، احیای بعضی سنت‌ها، کاهش رغبت نسبت به مشاغل سنتی، کاهش آسیب‌های اجتماعی و بهبود نسبی درآمدهای شهری می‌شود.
توسعه محلی باید با توجه به زمینه‌های طبیعی، فرهنگی و اجتماعی و قرار گرفتن هر منطقه در یک نقطه خاص انجام شود. توسعه محلی تمام ابعاد کالبدی و غیرکالبدی را مدنظر قرار می‌دهد و می‌تواند نقاط ضعف در حوزه‌های مختلف ازجمله گردشگری را با مشارکت مردم محلی به نقطه قوت تبدیل کند و از فرصت‌های بیرونی ازجمله گردشگری تجاری-تفریحی برای جبران تهدیدهایی که گردشگری منطقه را با مشکل مواجه کرده است، بهره ببرد.
در گفت‌وگو با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی ابعاد توسعه محلی و نقش آن در دستیابی به توسعه پایدار را بررسی کردیم. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
توسعه محلی در شهرها بر چه مبنایی است؟
محله‌ها از عناصر مؤثر تشکیل‌دهنده حیات اجتماعی شهری به‌شمار می‌روند، برنامه‌ریزی اجتماعات محلی با تکیه بر دیدگاه پایین به بالا موید توانمندسازی، افزایش سرمایه‌های اجتماعی و مشارکت جمعی ساکنان محلات است؛ رشد روزافزون شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها به‌عنوان اصلی اجتناب‌ناپذیر در جوامع امروزی به‌ویژه در شهرهای کشورهای در حال توسعه، سبب تغییرات اساسی در ساختار شهرها شده است.
محله‌های شهری نقش اساسی در حیات و زوال شهرها بر عهده دارند، دگرگونی رابطه توده و فضا و تغییر در تراکم‌های جمعیتی و ساختمانی بر اثر تغییر در شیوه‌های زندگی و افزایش جمعیت شهرنشینی موجب دگرگونی اساسی در ساختار فضایی محله‌ها و میزان ارتباطات و تعاملات اجتماعی در سطح محلی شده است.
این تغییرات اجتناب‌ناپذیر در محله و شهر، موجب بروز مشکلات اساسی شده و با توجه به ارتباط میان ساختار فضایی و اجتماعی محله‌های شهری، لازم است با دخالت و تغییر در هریک از زمینه‌ها، بهبود وضعیت در بعد دیگر ایجاد شود.
توسعه محلی چه ضرورتی دارد؟
فضاهای موجود در هر شهر همواره با سلول‌های جدید (بافت‌ها و عناصر شهری) جایگزین نمی‌شود و در مواردی به دلیل اهمیت و ارزش تاریخی و فرهنگی، بافت‌ها و عناصر شهری به جای تعویض، مرمت و نوسازی می‌شود. بسیاری از سلول‌های شهری به دلایل اقتصادی و اجتماعی متروک باقی مانده و ممکن است بافت به‌دلیل ضعف مالی و توانایی نداشتن ساکنان برای تعمیر یا تعویض بناهای این‌گونه نواحی، در وضعیت نامناسب باقی بماند و ساکنان با وجود وضعیت نامناسب به زندگی در آن ادامه دهند که زمینه را برای گسترش آسیب‌های اجتماعی فراهم می‌کند.
ارکان توسعه محلی چیست؟
رشد فزاینده شهرنشینی و شکل‌گیری مقیاس‌های نوین رشد شهری طی دهه‌های اخیر موجب شده است که شهر و شهرسازی معاصر با چالش‌های نوینی مواجه شود؛ پیش از دوران رشد سریع شهرها، محله‌های شهری رشد تدریجی داشت و ضمن حفظ ارزش‌های اجتماعی، کالبدی و محیط زیستی، به نیازهای ساکنان خود پاسخ می‌داد.
محققان دریافتند که کارآفرینی تأثیر مثبت و معناداری بر رشد اقتصادی و شاخص‌های توسعه پایدار دارد؛ برنامه‌ها و کسب‌وکارهای کارآفرینی اجتماعی بر اشتغال‌زایی، کاهش جرم و سوادآموزی به عنوان ارکان توسعه محلی تأثیرگذار است.
تسهیلگری اجتماعی چه نقشی بر فرآیند توسعه محلی دارد؟
به‌دنبال تحول جریان توانمندسازی و بازآفرینی در ایران، نگرش جدیدی بر پایه تجارب نزدیک به سه دهه فعالیت در راستای ارتقای منزلت اجتماعی با عنوان تسهیلگری اجتماعی محله‌محور مطرح شد. این دیدگاه با هدف توسعه اجتماعی، توانمندسازی ساکنان محلات را در دستور کار دارد. تسهیلگری دربرگیرنده مجموعه نگرش‌ها، دانش و مهارت‌هایی است که به افراد به‌ویژه دست‌اندرکاران برنامه‌های توسعه کمک می‌کند تا ارتباط مؤثری با مخاطبان خود برقرار کنند.
تسهیلگری، دانش و مهارت کار کردن با گروه است، دفاتر تسهیلگری با رویکرد اجتماع‌محور به‌دنبال توسعه اجتماعی محلات کمتر برخوردار است و با مشارکت اهالی محله، شناسایی نیاز جوامع محلی و افزایش سرمایه اجتماعی و اعتمادسازی در جامعه به‌دنبال توانمندسازی محلات هستند. این الگو در ایران توسط حوزه معاونت اجتماعی وزارت کشور در بسیاری از محلات محروم و آسیب‌پذیر آغاز شده است.
دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی با رویکرد اجتماع‌محور و مشارکت جامعه محلی با هدف ارتقای وضعیت اجتماعی، فرهنگی، مالی، محیطی و مسکن خانوارهای ساکن در محلات فرودست شهری تأسیس شده است. این دفاتر کانون تمرکز نیروهای محلی و فرامحلی در توسعه است و هدایت و راهبری فعالیت‌ها را با هدف تجمیع نیروها، پرهیز از موازی‌کاری، جلوگیری از تداخل فعالیت‌ها و اقدامات، ایجاد بانک اطلاعاتی جهت ارزیابی، پایش و میزان اثربخشی نهایی فعالیت‌ها، گروه‌سازی، مطالبه‌گری و میانجیگری نهادی را بر عهده دارد.
|
