میانگین سن بازنشستگی در کشور 53 و امید به زندگی 83 سال است؛ یعنی 30 سال زندگی پس از فراغت از کار برای سالمندان ایرانی، اما مشکل این است که پدیده «سالمندی تنها» در کشور رو به افزایش است. سال 88 حدود 5.8 درصد سالمندان مرد و 20.5 درصد از سالمندان زن، تنها بودند. سال 95 هم 0.9 درصد از افراد هرگز ازدواج نکردند که از این تعداد 37 درصد مرد و 63 درصد زن بودند، اما حالا این عدد به 80 هزار سالمند مجرد رسیده و پیشبینی میشود که طی یکدهه آینده بیش از 10برابر شود. پژوهشگران اجتماعی معتقدند آسیبهای ناشی از این تنهایی میتواند کیفیت زندگی سالمندان را بهشدت کاهش دهد از طرفی در تمام جوامع دنیا با پدیده پیری جمعیت مواجه هستیم. متأسفانه فرزند کمتر داشتن برای خیلیها به یک سبک زندگی بدل شده، شرایط اقتصادی و معیشتی مردم هم در این راستا تأثیرگذار بوده اما واقعیت این است که ایران با شیب تندی به سمت سالمندی در حرکت است. این روزها با توجه به نرخ باروری و رشد جمعیت در کشور این ترس وجود دارد که در آینده با سالمندان بدون فرزند و تنها مواجه شویم. کمفرزندی بیسابقهای در میان خانوادههای ایرانی وجود دارد. طبق آمارها از هر دو مرد متأهل ایرانی یک نفر بیفرزند و تکفرزند است که این موضوع تنهایی سالمندان در آینده را هشدار میدهد، زیرا سالمندی دورانی است که اوج نیاز افراد به فرزندانشان در آن زمان بروز پیدا میکند؛ نیازهایی ازجمله مراقبت و همدلی که توسط فرزندان تأمین میشود. سازمانهای بینالمللی گزارشی را منتشر کردهاند مبنی بر اینکه قرن 21، قرن سالمندی جهان است و کشورهای دنیا بهدلیل کاهش نرخ باروری و افزایش سن امید به زندگی، یا سالمند شدهاند یا در حال سالمند شدن هستند یا در آینده سالمند خواهند شد و راه گریزی از این مسئله نیست. اگر به آمار جهانی نیز نگاه کنیم متوجه میشویم که این رویداد احتمال بالایی دارد؛ در سال 2019 جمعیت افراد 65 سال و بالاتر از آن 703 میلیون نفر گزارش شد که تقریباً 9 درصد از جمعیت کل دنیا را تشکیل میدهد، این اتفاق در سال 2050 به حدود 16 درصد خواهد رسید و در واقع یک میلیارد و 500 میلیون نفر از جمعیت دنیا، سنینی بالاتر از 65 سال خواهند داشت. در زمان حاضر بر اساس سرشماری 1395 تقریباً آمار جمعیت کشور بیش از 80 میلیون نفر است و آمار سالمندان با 7.5 میلیون نفر چیزی حدود 10 درصد این جمعیت را تشکیل میدهد؛ این به آن معنی است که اگر در خیابان قدم بزنیم از هر 10 نفری که میبینیم یک نفر سالمند خواهد بود و در سال 1430 این عدد 25 درصد خواهد شد یعنی از هر 10 نفر چهار نفر سالمند خواهند بود! در همین راستا با رئیس سابق دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور در خصوص نیازها و وضعیت سالمندان تنها در کشور به گفتوگو پرداختیم که نتیجه را باهم میخوانیم: حسامالدین علامه با بیان اینکه سالمندان بهصورت فردی و اجتماعی احتیاج به حمایت و تهیه زیرساختهای لازم برای زندگی عزتمندانه دارند، ابراز کرد: تأمین معشیت یکی از مهمترین و اساسیترین نیازهایی است که سالمندان به آن نیازمند هستند. وی با بیان اینکه در حال حاضر فقط حدود 40 درصد از سالمندان حقوق بازنشستگی دریافت میکنند، اذعان کرد: برای داشتن یک زندگی با کیفیت برای همه افراد از جوانی باید بیمه پرداخت شود تا در زمان سالمندی بتوانند از آن بهرهمند شوند. عضو هیئت علمی گروه پژوهشی پزشکی مبتنی بر سبک زندگی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران با ابراز اینکه نباید هیچ فرد میانسال و جوان بدون حق بیمه نباید در کشور وجود داشته باشد، خاطرنشان کرد: نداشتن حق بیمه در دوره جوانی، میانسالی و عدم پرداخت حقوق بازنشستگی در دوران سالمندی میتواند آسیبهای جبرانناپذیری به خانواده، جامعه، فرد و دولت بزند. علامه با بیان اینکه در حال حاضر 20 درصد از سالمندان تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد هستند، عنوان کرد: یارانه این افراد در ماه 450 هزار تومان است که با توجه به تورم، این مبلغ مناسب نیست و باری از روی دوش آنها برنمیدارد. وی با بیان اینکه 40 درصد از سالمندان هیچگونه درآمدی ندارند، اذعان کرد: این افراد اگر از دهک بالای جامعه باشند معشیت خود را از طریق سرمایهگذاری که در گذشته انجام دادهاند بهدست میآوردند. رئیس سابق دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور با بیان اینکه اگر فرد از دهکهای متوسط و پایین جامعه باشد مجبور است که دوران سالمندی و بازنشتگی هم کار کند، یادآور شد: در حال حاضر حدود 20 درصد از سالمندان در ارگانهای رسمی کشور مشغول کار هستند. علامه توجه به سلامت سالمندان را مهمترین نیاز این قشر از جامعه دانست و افزود: در این راستا باید در کشور یک بسته غربالگری سلامت سالمندی وجود داشته باشد و خدمات سلامت و درمانی در تمام خانهها، مراکز و شبکههای بهداشتی به سالمندان ارائه شود، در واقع باید در کشور یک نظام بهداشتی اولیه ایجاد شود. وی با بیان اینکه در نظام درمان کشور باید برای حفظ سلامت سالمندان که قشر آسیبپذیر جامعه هستند برنامه داشته باشیم؛ تصریح کرد: در واقع باید برای سلامت و درمان سالمندان مانند کودکان و مادران در شبکه بهداشت برنامه جامع و همهجانبه تدوین شود. عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه در خصوص مراقبت از سالمندان که نیاز سوم و اساسی آنها به حساب میآید، گفت: بر اساس پیمایشی که در خصوص وابستگی و مراقبت از سالمندان انجام گرفت مشخص شد که پنج درصد از آنان وابستگی کامل، 12 درصد نیمه وابسته و 83 درصد زندگی مستقل دارند. علامه با بیان اینکه سالمندانی که وابستگی آنها کامل و نیمهوابسته ارزیابی شده نیاز به مراقبت دائمی و موقت دارند، خاطرنشان کرد: برخی خانوادهها نمیتوانند از بخشی از جمعیت سالمندان به دلیل بیماری و شرایطی بدی که دارند نگهداری کنند، بنابراین این افراد باید در خانه سالمندان نگهداری شوند. وی با بیان اینکه متأسفانه در حال حاضر با کمبود تخت در سرای سالمندان مواجه هستیم، یادآور شد: تمام تختهای سالمندی کشور 14 هزار و 500 عدد است یعنی تقریباً برای هر 700 سالمند یک تخت داریم؛ در حالی که در کشورهای توسعهیافته برای هر 18 سالمند یک تخت وجود دارد. رئیس سابق دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور با بیان اینکه در کشورهای توسعهیافته به طور متوسط چهار تا پنج فرزند از یک سالمند مراقبت میکنند، خاطرنشان کرد: غربالگری وزارت بهداشت که دو سال گذشته انجام شده نشان میدهد که پنج درصد سالمندان کشور ما از نظر شاخصهای سلامت بسیار پرخطر بودند و درمجموع 17 تا 27 درصد از سالمندان کشور به درجاتی از مراقبت رسمی و غیررسمی نیاز دارند. علامه با بیان اینکه مراقبت از سالمندان نیاز به آموزش دارد، تصریح کرد: همه افراد خانواده، همسایهها و پرستاران شرکتی باید بر اساس استانداردهای جهانی دورههای آموزشی بگذرانند و مراکزی بر کار و فعالیت آنها نظارت و یا مجوز مورد نیاز را صادر کنند. وی با بیان اینکه پرستاران سالمندان نیاز به حمایت دارند چراکه شغلی سخت و طاقتفرسا است و امکان دارد این افراد دچار فرسودگی شغلی شوند، یادآور شد: این افراد باید از بیمه و ابزار مورد نیاز خودمراقبتی برخوردار شوند چراکه در غیر این صورت در آینده این افراد هم دچار مشکل و چالش خواهند شد. این استاد دانشگاه با بیان اینکه هزینههای ماهیانه مراقبت در سرای سالمندان بر اساس استانداردهای سطح حداقلی تا سطح متوسط، در شهرهای مختلف حدود هفت تا 13 میلیون تومان است، عنوان کرد: هزینه نگهداری از سالمندان در منزل هم همین مقدار است و برای تأمین این مخارج باید برنامه و تدبیری اندیشه شود. علامه با بیان اینکه در کشورهای پیشرفته که سالهاست با پدیده سالمندی مواجه هستند برای تأمین هزینه ماهانه و روزمره آنها بیمه مراقبت طولانیمدت برای سالمندان بهوجود آمده یادآور شد: در این کشورها در 10 سال اول اشتغال یک فرد، یک درصد، 10 سال دوم سه درصد و 10 سال سوم پنج درصد از حقوق کسر میشود تا در زمان سالمندی شرکتهای نگهداری از سالمندان به آنها خدمات ارائه دهند. وی با بیان اینکه سالمندان نیاز به حضور فعال در جامعه، حمایت و مشارکت اجتماعی دارند، عنوان کرد: در این راستا باید بسترهای اجتماعی، اقتصادی و فعالیت بهصورت شهردار دوستدار سالمند در هر محدوده و محیط بهوجود آید. رئیس سابق دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور در خصوص «سود جمعیتی دوم» نیز توصیحاتی داد و گفت: یعنی بعد از دوران بازنشستگی بتوانیم از نیروی سالمندی برای کارآفرینی، مهارتورزی، سالمندی سالم و فعال و… بهره ببریم. علامه با بیان اینکه از حدود سن 53 سالگی تا 75 سالگی را بهعنوان سالهای سالمندی جوان در نظر میگیرند، مطرح کرد: این فرد میتواند با آموزش لازم در حوزه کارآفرینی، اقتصاد خرد و غیره کسب و کارهای خود را راهاندازی و ایجاد کند و در این راستا با کمک دولت و سمنها افراد بعد از بازنشستگی دارای یک زندگی مثبت و باکیفیتی خواهند داشت. وی با بیان اینکه یکی از مهمترین مأموریتهای سمنهای محلهمحور، تشکیل تشکلهای محلی است، عنوان کرد: یکی از وظایف این تشکلها شناسایی سالمندان آسیبپذیر، آموزش مهارتهای مختلف، توجه به اوقات فراغت، ورزش و فعالیت بدنی آنها است. این پژوهشگر حوزه جمعیت گفت: این سمنها میتوانند مهارتهای مختلف مانند باغداری، هنر و صنایع دستی و غیره را به سالمندان آموزش دهند. علامه گفت: در حال حاضر مسکن به یک چالش و مسئله در گروه سالمندان تبدیل شده و در گذشته تعداد بسیار کمی اجارهنشین بودند اما متأسفانه در دنیای امروز بهدلیل قیمت بالا و کمبود زمین و مسکن تعداد زیادی از بازنشستگان خانه مستقل از خود ندارند و متأسفانه روزبهروز به آمار سالمندان بدون مسکن اضافه میشود. وی با بیان اینکه در حال حاضر بیش از چهار میلیون و 200 دختر و پسر در سن 31 تا 39 سال مجرد هستند، عنوان کرد: بیش از دو میلیون نفر بالای 40 سال با پدیده تجرد قطعی مواجه هستند. عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران با بیان اینکه تجرد قطعی گروه سالمندی یا سالمندان تنها، در سرشماری سال 95 بیش از 80 هزار نفر بوده، اما برآوردها نشان میدهد که این عدد در سال 1410 از یک میلیون نفر بیشتر خواهد شد، ابراز کرد: از سوی دیگر تجرد قطعی در تمامی گروههای سنی بین 40 تا 50 سال به بالا هم طی یک دهه آینده به بیش از دو میلیون نفر خواهد رسید. علامه ضمن اشاره به آمار طلاق که در چند سال اخیر رشد قابل توجهی داشته، تصریح کرد: سه اقدام جدی میتوان برای کاهش تجردهای قطعی و کاهش آمار سالمندان تنها انجام داد و با مشارکت رسانه، دولت و خیرین این امر مهم را محقق کرد. وی در ادامه با ابراز اینکه در گام نخست میتوان با فرهنگسازی و کار رسانهای پیامدهای سالمندی تنها و ازدواج نکردن را برای جامعه شفافسازی کنیم، خاطرنشان کرد: فردی که عمر خود را صرف بزرگ کردن فرزند میکند وقتی به دوره میانسالی میرسد، شرایط ازدواج دوباره و انتخاب شدنش بهویژه برای زنان سختتر خواهد بود. رئیس سابق دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور، تسهیلات بانکی را هم یکی از نکات مهم در ازدواج سالمندان و کاهش تجردهای قطعی دانست و تأکید کرد: در گام بعدی باید تبعیض سیاستهای بانکی برای اعطای وام و تسهیلات ازدواج به سالمندان و محدودیت سنی حذف شود. علامه گام سوم را استفاده از سایتهای همسریابی مجاز عنوان کرد و افزود: گروههای سنی جوان همسر خودشان را در فضاهای مختلف ازجمله کار و دانشگاه پیدا میکنند، اما افراد میانسال و سالمند زمینههای ارتباط اجتماعی ندارند که منجر به ازدواج شود. این مسئله در کلانشهرها بیشتر است و شبکههای تسهیلکننده امور ازدواج میتوانند ویژگیهای دو طرف را تطابق بدهند و همسرگزینی متناسب با توافق را ایجاد کنند. وی ضمن تأکید بر نقش گروههای حامی سلامت اجتماعی و سمنها در آگاهیبخشی جوانان و جامعه در خصوص موضوع سالمندی تنها، اذعان کرد: باید پیامدهای سالمندی تنها را در جامعه اطلاعرسانی کنیم تا تابوی ازدواج این گروه سنی بهویژه زنان شکسته شود. وی با بیان اینکه جمعیت زنان سرپرست خانوار در کشور قابل توجه است و در سوی دیگر مردان مجردی هستند که در سنین سالمندی قرار دارند تصریح کرد: این افراد اگر در پنج دهک نخست هم قرار داشته باشند، با ازدواج تسهیلشده شرایط معیشتی آنها تقویت میشود چون هرکدام آوردهای خواهند داشت و انتظار و توقع تهیه یک جهیزیه و تأمین دیگر چیزها به مانند افراد جوان در این سالمندان وجود ندارد. این پژوهشگر ضمن تأکید بر راهاندازی مراکز نگهداری روزانه از سالمندان یا مهدهای سالمندان، خاطرنشان کرد: اینگونه سالمندان میتوانند هر روز همراه فرزندان خود به مهد بروند و بعد از فراغت از کار، آنها را به خانه بازگردانند؛ در این مهدها اقداماتی همچون غربالگری سلامت، آموزش مهارتهای لازم، ایجاد تشکلهای اجتماعی و غیره انجام شود. حال با توجه به آنچه گفته شد سالمندان به عنوان قشر آسیبپذیر و ارزشمند جامعه نیازهای اساسی زیادی دارند اما متأسفانه جامعه نمیتواند پاسخگوی بخش قابل توجهی از آنها باشد. بهعنوان مثال هزینههای ماهیانه مراقبت از سالمندان در سرای سالمندان بر اساس استانداردهای سطح حداقلی تا سطح متوسط، در شهرهای مختلف حدود هفت تا 13 میلیون تومان است که البته این رقم برای آخر سال 1400 است و امروز این رقم افزایش یافته و بیشتر خانوادهها توان پرداخت این هزینهها را ندارند. برای تأمین این هزینهها نیاز به اجرای طرح بیمه مراقبت از سالمندان داریم که در حال حاضر در کشور اجرایی نمیشود. از طرف دیگر بعد از بازنشستگی گویی تمام توانمندیهای فرد به دست فراموشی سپرده میشود و سالمند خود را از کار افتاده تصور میکند و امر سبب میشود امید به زندگی کاهش یابد بنابراین لازم است در حوزه فراغت، فعالیت ورزشی و آموزش مهارتهای مختلف برای سالمندان برنامهریزی شود. این روزها بیشتر کارشناسان حوزه سالمندی هشدار میدهند که «اگر برنامهریزی جدی برای دوره سالمندی و پیری جمعیت نشود، کشور دچار بحران خواهد شد. متأسفانه زیرساختهای کشور آماده پذیرش مقوله سالمندی نیست». در کشور فقط معدود دستگاههایی هستند که آن هم بهصورت محدود و ویژه به سالمندان خدمترسانی میکنند و عموم دستگاهها به این افراد مانند سایر اقشار خدمترسانی میکنند. ما هنوز محیط دوستدار سالمند نداریم. عموم اماکن عمومی و پارکها و حمل و نقل عمومی برای حضور سالمندان مناسبسازی نشده است. در حال حاضر حدود 80 هزار سالمند داریم که دچار تجرد قطعی هستند و 700 هزار نفر بین 35 تا 40 سال و 700 هزار نفر بین 40 تا 45 سال هستند که ازدواج نکردهاند و در کل یک میلیون و400 هزار نفر میانسال داریم که ازدواج نکردهاند. سن تجرد قطعی در دوره سالمندی با خود نیازهایی میآورد که یک سالمند دارای همسر و فرزند ندارد. در حال حاضر جامعه سالمندی ما در خانوادههایی زندگی میکنند که حدود چهار فرزند دارند، اما در سالهای آتی تعداد فرزندانی که میخواهند از والدینشان نگهداری کنند، کاهش مییابد. موضوعاتی چون امید به زندگی، مسائل اقتصادی سالمندان، عدم وجود مراکز رفاهی مخصوص سالمندان، بیمه سالمندی، تأمین مسکن، خدماتدهی، بهداشت و درمان این اقشار و... موضوعات مهمی است که برای تکتک آنها نیاز به طرح، برنامه و زیرساخت داریم.
|