معدن در پازل اقتصاد و توسعه کردستان

حقوق دولتی معادن زیر ذره‌بین

ارتباط مواد معدنی با رفاه و آسایش بشر آنچنان قدمتی دارد که محققان اعصار فرهنگی بشر را بر اساس مواد معدنی تقسیم‌بندی کرده‌اند، عصر حجر، عصر برنز، عصر آهن، عصر فولاد و عصر اتم در بسیاری از مراحل بارز در تاریخ بشری دست‌یابی به مواد معدنی به‌عنوان هدف و مشوق اولیه مطرح بوده است.
علم معدنکاری و صنایع وابسته به آن در کشور ایران سابقه بس طولانی دارد. وجود آثار فعالیت‌های معدنی و ذوب فلزات در نواحی مختلف نشان‌دهنده سابقه طولانی معدن کاری در ایران و شناخت ایرانیان از علوم مربوطه است. صدها نام به‌جا مانده از روزگاران گذشته مانند آهنگران، کوه زر، زرشوران، کوه سرمه، کوه نقره و طالمسی گواه این مدعاست.
در بسیاری از معادن فعلی ایران آثار معدنکاری قدیمی وجود دارد ازجمله این معادن می‌توان معادن سرب و روی نخلک در حوالی انارک، معدن مس عباس‌آباد در حوالی شاهرود، معدن سرب آهنگران در حوالی ملایر، سرب و روی ایران کوه در نزدیکی اصفهان و معدن سرب و روی نمار در حوالی ده نمار از توابع بلده را نام برد.
معدنکاری باستانی که در اصطلاح معدن کاری شدادی نیز گفته می‌شود، به طور سنتی در هزاره چهارم قبل از میلاد و احتمالا قبل از آن انجام می‌شده است. بازمانده چوب‌های مورد استفاده برای کوه‌های ذوب شدادی در چند ناحیه کرمان آزمایش شده و سن رادیومتری را با روش رادیوکربن پنج هزار سال قبل تعیین کرده است.
  معدن در پازل اقتصاد و توسعه کردستان
اگرچه کردستان بیشتر به عنوان استانی کشاورزی و تجاری به واسطه مرزی بودن و همچنین تا حدی گردشگری شناخته شده است، اما در بخش‌های دیگری مانند صنعت و معدن دارای ظرفیت‌های فراوانی است که البته آنگونه که باید تاکنون معرفی نشده است.
کردستان به لحاظ تولید طلا رتبه نخست کشور و از نظر ذخایر معدنی دومین استان در ایران است و از نظر ذخیره سنگ آهن هم رتبه پنجم کشوری دارد.
کردستان دارای ذخایر غنی و متنوع معدنی اعم از فلزی و غیرفلزی به‌ویژه طلا، سنگ آهن، سنگ‌های تزئینی و سلیس است و با ایجاد واحدهای فرآوری در آن امروزه به عنوان یکی از استان‌های معدنی کشور شناخته شده است.
  سیر صعودی کردستان در فعالیت‌های معدنی
بخش معدن کردستان در برخی شاخص‌های معدنی همچون ذخیره استانی، سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی و اشتغال طی سال‌های اخیر با روند صعودی همراه بوده است و بازار مصرف، تغییر قیمت و تقاضا بیشترین تاثیر را در فعالیت‌های معدنی دارد.
با وجود اینکه بیشترین واحدهای معدنی کردستان در زمره مصالح ساختمانی هستند با اجرای طرح نهضت ملی مسکن و رونق در این بخش امید می‌رود جهشی هم در فعالیت‌های معادن استان که بخشی از آنها راکد و تعطیل هستند، ایجاد شود.
  صدور 350 پروانه بهره‌برداری معدن در کردستان
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت کردستان درباره ظرفیت معادن در استان می‌گوید: 354 پروانه بهره‌برداری و 149 مورد هم پروانه اکتشاف در استان وجود دارد که به منزله اجازه عملیات اکتشافی در محدوده‌هایی است که متقاضیان اکتشافی درخواست دادند.
به گفته بختیار خلیقی، 217 معدن معادل 61 درصد از مجموع معادن استان فعال و 132 معدن به عبارتی 37 درصد غیرفعال بوده و 5 واحد هم در حال تجهیز است.
وی اضافه کرد: بیشتر معادن استان در گذشته در حوزه مصالح ساختمانی بود ولی امسال 13 مورد پروانه بهره‌برداری صادر شده که بیشتر در بخش سنگ لاشه، کانی‌های صنعتی و مواد معدنی فلزی است.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت کردستان خاطرنشان کرد: ذخیره قطعی معادن استان 570 میلیون تن است و استخراج اسمی سالیانه آنها بیش از 20 میلیون تن ماده معدنی است.
خلیقی یادآور شد: اشتغال اسمی معادن در کردستان بیش از پنج هزار نفر است، ولی به دلیل فعال نبودن تعدادی از معادن هم‌اکنون چهار هزار نفر به طور مستقیم در این بخش مشغول به کار هستند، با تعداد گواهی‌های کشف صادر شده هم بیش از یک میلیون تن به ذخایر معدنی استان اضافه شده است.
وی خاطرنشان کرد: بیشترین معادن استان در شهرستان‌های سنندج با 59 معدن، قروه 58، سقز 57 و بیجار 42 معدن است، اشتغال اسمی مجموع معادن استان 4 هزار و 919 و اشتغال واقعی آن‌ها هم سه هزار و 655 نفر است.
وی گفت: زنجیره فولاد شامل تولید سنگ آهن، کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی و سپس ورق گرم فولاد است که در حال حاضر تا مرحله کنسانتره در سطح شهرستان‌های مختلف استان تولید داریم و فازهای بعدی هم در دست اقدام است، در مجموع زنجیره فولاد استان در مرحله احداث است و مجری آن مشخص شده و طی قراردادهای سال گذشته و امسال، هم‌اکنون در مرحله مقدمات احداث فاز صنعتی هستند و دو تا چهار سال هم بازه زمانی برای بهره‌برداری در نظر گرفته شده است.
وی عنوان کرد: بحث خام‌فروشی معادن به درستی برای مردم تشریح نشده است و گاهی باعث سردرگمی مردم و سوءتفاهم می‌شود، خام‌فروشی در کشور تابع سیاست‌های کلی دولت است و در واقع کلیت آن بدین گونه است که تا حد امکان اجازه صادرات مواد خام معدنی در ایران به خارج از کشور صورت نگیرد به غیر از مواردی که مازاد تولید وجود داشته باشد با تشخیص و موافقت وزارت صمت به طور محدود برخی از مواد صادر می‌شوند و در کردستان مواد معدنی که به طور خام صادر شود، وجود ندارد.
  حقوق دولتی معادن زیر ذره‌بین
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کردستان هم به نقش معادن در توسعه اقتصادی و حل بیکاری در کردستان اشاره کرد و گفت: سهم استان ما از حقوق دولتی معادن یکی از اهداف مدیریت ارشد استان و سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی است زیرا مبلغی کلان نصیب استان خواهد شد که می‌‌تواند بسیاری از مشکلات و کمبودها را جبران کند.
ارسلان ازهاری تصریح کرد: از سال 1399 تا 1400 در حدود یک‌هزار 600 میلیارد تومان حقوق دولتی توسط معادن استان به حساب خزانه واریز شده که باید 15 درصد از آن به استان مسترد شود تا در توسعه زیرساخت‌‌ها هزینه شود، در این مدت باید 240 میلیارد تومان برگشت داده می‌‌شد اما تنها 23 میلیارد تومان آن تحقق یافته که در سفر دکتر رئیسی به استان این موضوع مطرح شد و جناب رئیس جمهور دستور دادند تا این مورد سریعاً پیگیری و به نتیجه رسانده شود.
وی اذعان کرد: علاوه بر این مهم، معادن موظفند یک درصد از درآمد خود را برای جبران زیان‌‌های وارده به محیط زیست و زیرساخت‌‌هاهایی مانند راه و پل اختصاص دهند که این مورد هم تاکنون عملی نشده است.
وی افزود: یکی دیگر از ایرادات وارد بر مدیریت معادن استان تمرکز حساب‌‌های اصلی معادن در تهران است که این امر سبب شده تا حجم عظیمی از منابع پولی در حد 10 هزار میلیارد تومان از استان خارج شده و در خدمت توسعه سایر استان‌ها قرار گیرد، این در حالی است که بانک‌های استان با داشتن 6 دهم درصد از منابع پولی کشور جزو ضعیف‌‌ترین استان‌هاست و امکان پرداخت سریع تسهیلات را ندارند، مدیریت استان پیگیری این موضوع را در دست اقدام قرار داده است.
  سهم معادن در توسعه کردستان
مدیرعامل خانه صنعت و معدن استان کردستان درباره توانمندی‌های معدنی این استان گفت: کردستان با داشتن معادن غنی و متنوع از قبیل آهن، سیلیس، طلا، انواع ‌سنگ تزئینی و مرمر از نظر ذخایر معدنی رتبه ششم کشور را دارد؛ بنابراین اگر مواد معدنی این منطقه به درستی استخراج‌شده و شرایط برای فرآوری آن‌ها فراهم باشد، به‌طور قطع می‌توان گفت که معدن به توسعه اقتصادی این استان کمک می‌کند.
به گفته عبدالله کاردانی، رشد اکتشاف، استخراج و فرآوری معادن بیشترین کمک را به رشد اشتغال منطقه خواهد کرد.
وی تصریح کرد: معادن کشور طی سال‌های اخیر رشد کرده و زنجیره تولید را به حرکت در آورده‌اند انتظار مردم استان کردستان نیز این است که معادن استان رشد بیشتری داشته باشند.
و اما...
اهمیت منابع معدنی بر کسی پوشیده نیست در حقیقت می‌توان گفت، کشورهایی از نظر صنعتی موفقیت یافته‌اند که یا خود دارای منابع معدنی مهم بوده‌اند و یا به آسانی از منابع معدنی سایر کشورها بهره‌برداری کرده‌اند.
در بین منابع معدنی، سوخت‌ها و آهن در درجه نخست اهمیت قرار دارند و در مرحله بعد مس، سرب و روی قرار می‌گیرند. موادی نظیر فسفات‌ها، پتاس، نیترات و گوگرد نیز برای صنایع شیمیایی اهمیت بسیار دارد. طلا و نقره گرچه با ارزش هستند ولی از نظر پایه‌گذاری صنایع اصلی، نقش چندانی ندارند.