وضعیت نیروی انسانی و آموزش در صنعت گردشگری ایران چگونه است؟

ناصر امینیان با تأکید بر اهمیت حیاتی مقوله آموزش منابع انسانی در توسعه صنعت گردشگری و لزوم بازنگری نظام آموزشی با هدف به‌روزرسانی دانش این حوزه و تطبیق آن با نیازهای روز صنعت گردشگری خواستار تغییر نوع نگاه مسئولان و مدیران دولتی به مقوله آموزش و منابع انسانی در حوزه گردشگری شد.

وی با بیان اینکه بحث مدیریت منابع انسانی در صنعت گردشگری بسیار حائز اهمیت است، گفت: به باور اندیشمندان و فعالان دانشگاهی حوزه گردشگری به صنعت گردشگری در کشور نگاه علمی وجود ندارد و این به معناست که خروجی‌های دانشگاهی مطابق با نیازهای این صنعت نیست.

عضو هیئت علمی انجمن علمی گردشگری ایرانیان با اشاره به اینکه افراد فارغ‌التحصیل در سطوح مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در رشته‌های مرتبط با حوزه گردشگری به هیچ عنوان پوشش‌دهنده نیازهای صنعت گردشگری به معنای حقیقی کلمه نیستند، بیان کرد: علی‌رغم تمام تلاش‌های دانشگاهی مبنی بر انتقال علم روز این رشته به دانشجویان متأسفانه باید اذعان کنیم که آموخته‌های فارغ‌التحصیلان کمترین تطابق و سنخیتی با نیازهای روز این صنعت ندارد و علت این امر را نیز باید در نبود هم‌اندیشی بین فعالان، متخصصان و صاحب‌نظران این عرصه جست‌وجو کرد.

  خط بطلان گردشگری به عنوان صنعت نبود «پایداری» مشاغل فعال در این حوزه است

امینیان ادامه داد: در طول 6 ماه گذشته جلسات متعددی با بخش آموزش وزارت گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی برای بررسی همین موضوع برگزار شده است؛ آنچه هم‌اکنون در آموزش‌ها محور و ملاک قرار گرفته صرفاً توجه به بخش سخت‌افزاری است، در حالی که بحث نرم‌افزاری یعنی توجه به بعد نیروی انسانی این حوزه بسیار مهم‌تر است.

وی با تأکید بر اینکه عنصر اصلی و پایه در حوزه گردشگری انسان است و انسان محوری باید در تمامی شئون آموزش منابع انسانی مورد تأکید و توجه قرار بگیرد و نهادینه شود، تصریح کرد: وقتی صحبت از صنعت گردشگری می‌کنیم باید الزاماً به مشاغل فعال در این صنعت نیز که بر پایه منابع انسانی فعال در این حوزه ساماندهی شده است، توجه کرده و اینگونه نباشد که با کوچک‌ترین بحران و اتفاقی نظیر موضوع همه‌گیری کرونا بیشترین فشار را بر نیروی انسانی شاغل در این حوزه که به‌عنوان صنعت شکل گرفته وارد کنیم؛ که همین امر در سایه نبود حمایت‌های دولتی و برنامه‌ریزی هدفمند موجب ریزش بسیاری از آنان شد.

مطابق با گفته‌های عضو هیئت علمی انجمن علمی گردشگری ایرانیان، اگر به دنبال این هستیم که شعارهای ما مبنی بر جایگزینی صنعت گردشگری به جای نفت تحقق واقعی پیدا کند، باید الزاماً به دنبال تقویت «پایداری» این صنعت از طریق بهبود موضوع منابع انسانی و مشاغل فعال در این حوزه باشیم.

  مسئولان به صنعت گردشگری به چشم «کودک کار» نگاه می‌کنند

امینیان با اشاره به اینکه در سایه نبود پایداری شاهد از بین رفتن اعتماد منابع انسانی زبده و ماهر شاغل در این صنعت به پایداری این مشاغل برای امرار و معاش بودیم، اظهار کرد: این عدم اعتماد مهمترین خدشه‌ای است که امروز صنعت گردشگری افزون بر معضل از دست رفتن نیروی انسانی باتجربه و کارآزموده با آن مواجه است.

وی در بخشی دیگر از صحبت‌هایش گفت: صنعت گردشگری عمر و قدمت چندان در ایران ندارد، بنابراین هرگونه تحلیل در عرصه گردشگری قاعدتاً باید منطبق با این واقعیت و گزاره باشد، به همین خاطر بهترین مثال در خصوص نوع نگاه فعلی مسئولان به صنعت گردشگری این است که بگوییم در حقیقت هم‌اکنون صنعت گردشگری در ایران به مانند «کودک کار» است.

وی با بیان اینکه این کودک هنوز آموزش‌ها، تجربه و مهارت لازم را کسب نکرده اما پدر خانواده انتظار دارد بتواند برای خود درآمدزایی کند، در حالی که اساساً هنوز آموزشی ندیده است، گفت: آموزش‌های لازم باید قاعدتاً منطبق با میزان سن این کودک به وی ارائه شود.

عضو هیئت علمی انجمن علمی گردشگری ایرانیان با تأکید بر اینکه نگاه هدفمند و برنامه محور در خصوص صنعت گردشگری هیچگاه وجود نداشته به همین دلیل اساساً نیازهای صنعت گردشگری هیچ‌وقت احصا نشده است که بر مبنای آن بتوان برنامه‌ریزی کرد، عنوان کرد: مثال این امر ساخت هتل‌های متعدد در برهه‌ای از زمان در شهر مشهد مقدس بود، به گونه‌ای که امروز این شهر تعداد هتل‌هایش از تهران به‌عنوان پایتخت نیز بیشتر است، اما در برخی از مقاصد توریستی با ضعف و کمبود تعداد هتل‌ها مواجهیم.

امینیان در ادامه توضیح داد: باید این پرسش اساسی را مطرح و پاسخ دهیم که آیا به موازات این ساخت‌وساز هتل‌ها دانشگاه و مراکز آموزش عالی در این شهر برای تربیت نیروی انسانی زبده متناسب با این توسعه نیز تأسیس شود یا خیر که قطعاً پاسخ به آن نیز منفی است و علت آن هم نبود نگاهی تحلیلی و هدفمند به حوزه گردشگری است.

وی نبود آمار شفاف در حوزه گردشگری را یکی از مصائب و مشکلات حوزه آموزش در این صنعت دانست و افزود: تا زمانی که آمار دقیق و شفافی وجود نداشته باشد نمی‌توان به تحلیل دست پیدا کرد و در سایه نبود تحلیل نیز نمی‌توان برنامه‌ریزی درست و جامعی انجام داد.

  فدا کردن کیفیت به پای کمیت در آموزش گردشگری

عضو هیئت علمی انجمن علمی گردشگری ایرانیان با انتقاد از نبود آسیب‌شناسی در بدنه مدیریت صنعت گردشگری، بیان کرد: برای مثال باید بررسی شود که هم‌اکنون چه تعداد افراد در دوره‌های کوتاه‌مدت آموزش گردشگری در زمینه راهنمای گردشگری وجود دارد و هدف از تربیت این دسته از افراد چیست و آیا این تعداد فارغ‌التحصیل و یا در حال تحصیل تطابقی با نیاز آژانس‌ها دارند یا خیر؟

امینیان با اشاره به اینکه امروز صنعت گردشگری در دنیا از کلیت‌گرایی عبور کرده و وارد تخصص‌گرایی شده است، از فدا کردن کیفیت آموزش به پای کمیت در مراکز آموزش گردشگری گلایه کرد و گفت: حدود پنج هزار فارغ‌التحصیل در حوزه راهنمای گردشگری در کشور وجود دارد، در حالی‌ که باید مطابق با قوانین استاندارد جهانی و اصول آموزشی به روز و همچنین حسب نیازسنجی از آژانس‌های موجود در سطح کشور با تقلیل این تعداد به هزار نفر، افراد آموزش دیده در این حوزه را در رشته‌های گوناگون مثلاً راهنمای گردشگر سلامت عرب‌زبان و یا آذری زبان شاخه‌بندی کرد که این رویه از آموزش موجب تربیت نیروهای تخصصی و در نهایت پایداری این صنعت خواهد شد.

وی به‌عنوان راهکار عملی، بازنگری سرفصل‌های آموزشی گردشگری را بسیار مهم و ضروری دانست و تأکید کرد: قرار نیست تمامی فارغ‌التحصیلان دکتری گردشگری مدیر شوند، بلکه باید در قالب متخصصان و مشاوران ارشد این صنعت اتاق فکرهایی تشکیل دهند تا خروجی علمی این حلقه از فارغ‌التحصیلان برای توسعه گردشگری مورد استفاده قرار گیرد؛ البته لازمه تحقق این مهم وجود گوش شنوا و دغدغه‌مندی مسئولان امر است.

وی در انتها با بیان اینکه فرصت برای توسعه این صنعت بسیار محدود بوده و زمان به سرعت در حال گذر است، تأسیس سازمان تحت عنوان «سازمان نظام گردشگری» به عنوان محلی برای هم‌اندیشی متخصصان و اندیشمندان این حوزه با هدف استخراج استانداردهای لازم برای توسعه این صنعت را بسیار مناسب دانست و خاطرنشان کرد: این تمایل و ظرفیت در بخش علمی گردشگری وجود دارد تا در صورت تمایل و جذب مدیران دولتی، با بومی‌سازی و تطبیق استانداردهای بین‌المللی گردشگری با ارزش‌های داخلی در راستای توسعه گردشگری در تراز جهانی حرکت کرد.