صنایع دستی کردستان آمیخته‌ای از عشق و هنر

صنایع دستی امروزه به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی و نمادی از نوع زندگی فرهنگی یک جامعه شناخته می‌شود و علاوه بر آن ظرفیتی بی‌بدیل برای رونق اشتغال و کسب و کار و تولید ثروت به‌شمار می‌رود.

استان کردستان ازجمله استان‌هایی است که در زمینه صنایع دستی از ظرفیت‌های بی‌بدیلی برخوردار بوده و برخی از صنایع دستی این استان همانند فرش، گلیم، کلاش (گیوه) شهرت جهانی پیدا کرده است.

مردمان این دیار در شهرها و روستاهای استان با شوق و عشق خاصی به ساخت صنایع دستی می‌پردازند و معمولاً از عناصر طبیعی و دامی موجود در منطقه خود همانند چوب درختان و یا پشم گوسفندان استفاده می‌کنند و از طریق همین صنعت نیز امرار معاش کرده و حتی زمینه اشتغال افراد دیگر را نیز فراهم می‌کنند.

نازک‌کاری سنندج، گلیم سنه، کلاش مریوان، شال‌بافی آرمرده بانه، گلیم‌بافی کاکو سفلی و ارغوان‌بافی دیوزناو، تنها بخشی از شاهکارهای این دیار است که در سطح ملی و جهانی معرفی و ثبت شده است.

**کلاش بافی(گیوه)

کلاش بر خلاف اسمش گیوه‌ای محلی و پای‌افزاری کُردی است که از الیاف طبیعی بافته می‌شود و مهم‌ترین صنایع دستی استان کردستان به‌شمار می‌رود و این صنعت مهم که هنر دست مردان و زنان این دیار است نه تنها در ایران بلکه در جهان هم شناخته‌شده و شهرت جهانی پیدا کرده است.

تولید کلاش در این استان از رونق خوبی برخوردار است و مردان و زنان زیادی در شهرهای سروآباد، مریوان و اورامان به این کار مشغول‌ هستند، ضمن اینکه تولید رویه کلاش که بافتی ظریف دارد به عهده زن‌ها بوده و زیره آن را مردها می‌سازند و رنگ‌هایی که در این گیوه به کار می‌رود سفید، آبی و قرمز است.

کلاش تنها پای‌افزاری است که دارای خط تقارن است به این معنی که چپ و راست برای آن نیست و برای حفظ این فرم و مدل باید هرچند مدت کلاش را راست و چپ و یا چپ و راست پا کرد.

**گلیم بافی

گلیم‌بافی یکی دیگر از صنایع دستی زیبای کردستان است که شهرت جهانی دارد و در گذشته مردم این منطقه از گلیم برای کف‌پوش و تزئین خانه‌ و یا یک زیرانداز گرم و قابل حمل استفاده می‌کردند، هنرمندان این حوزه برای تار گلیم از نخ پنبه‌ای و برای پود آن از نخ پشمی دولای تابیده و الوان استفاده می‌کنند.

رایج‌ترین نوع بافت گلیم در کردستان بافت چاکدار است که ساختاری منحنی و ظریف دارد و از نقش‌هایی همانند گل وکیلی، گل فرنگ، گل چایی، دست و دلبر، نقشه قفقاز، گل چینی، محرمات، نقشه موسایی، گل میرزا علی و قاب قرآن بافته می‌شوند.

**فرشبافی

هنر قالی بافی یکی از مهم‌ترین و زیباترین صنایع دستی کردستان است که مشهورترین قالی‌های این منطقه در طرح‌های گوناگونی شکسته نظیر انواع هراتی، گل وکیلی، گل میرزاعلی، گل مینا و شاخ گوزن، میناخانی بافته می‌شوند.

سنندج و بیجار از مهم‌ترین مراکز تولید قالی به‌شمار می‌روند و به‌نوعی می‌توان گفت که شهرت جهانی دارند و اعتبار آن در بازار جهانی به اثبات رسیده است و در این عرصه هنرمندان بی شماری مشغول به فعالیت هستند.

*شال‌بافی

شال‌بافی از دیگر صنایع دستی استان کردستان به‌شمار می‌رود که از گذشته‌های دور تا به حال در این استان رواج داشته و برخلاف نامش نوعی پوشش مردانه است.

مواد اولیه این دست‌بافت ظریف و زیبا از پشم نوعی بز، به نام مرخز، که پشم لطیفی دارد تهیه می‌شود و تولید آن را زنان و مردان شهرستان‌های بانه، سقز، مریوان و روستاهایی مثل کماله، اورامان تخت، آرمرده و ترجان برعهده دارند.

این شال با توجه به الیاف آن خاصیت جالبی دارد به‌عنوان مثال در تابستان خنک و در زمستان گرم است و حشرات گزنده از آن دوری می‌کنند.

**نازک‌کاری چوب

قدمت نازک‌کاری چوب در استان کردستان به یک قرن‌ونیم قبل برمی‌گردد، هنرمندان این رشته قطعه‌های چوب درختانی مثل گردو و سنجد را صیقل می‌دهند و با روکش کردن آن طرح و نقش زیبایشان را به نمایش درمی‌آورند.

امروزه با استفاده از این هنر ظریف محصولاتی مثل تخته‌نرد، میز شطرنج، جعبه جواهر، قوطی سیگار،‌ عصا، رحل و قاب عکس را می‌سازند که طرفداران زیادی دارد، شهر سنندج از مهم‌ترین مرکز تولید محصولات نازک‌کاری چوب در این استان به شمار می‌رود.

**کُردی دوزی

تنوع پوشش‌ها و البسه‌های محلی کردی، ملون بودن و اهمیت دادن به پوشش توامان با زیبایی و تاثیرات عوامل جویی و جغرافیایی در ایجاد این تنوع‌ها تأثیرات بسزایی دارد و باتوجه به مصارف عمده‌ این تولیدات تعداد کثیری از صنعتگران کردستان به دوخت انواع البسه ‌محلی، زنانه و مردانه می‌پردازند.

هنر دوخت پوشش‌های کردی با توجه به‌تنوع و تعدد فرم‌ها و کاربردهای مختلف آن از غنی‌ترین هنرهای این مرز و بوم بوده و پرداختن به آن مستلزم شناخت و تبحر زیادی است.

انواع البسه زنانه کردی بر اساس مناطق مورد استفاده آن از قبیل لباس‌های اورامی، سنندجی، سقزی، مریوانی، بانه‌ای نامگذاری شده است.

انواع البسه کردی مردانه با نام‌هایی از قبیل «رانگ و چوخه»، «که‌وا پانتول»، «مرادخانی»، «ملکی»، «شکاکی»، «اورامی» نامگذاری شده‌اند و کارکردهای متنوع و مختلف البسه محلی این منطقه به لحاظ فرهنگی، جایگاه اجتماعی، مناسبت‌های خاص و جشن‌ها موجب شده اهمیت پرداختن به این هنر در میان صنعتگران از ویژگی خاصی بر خوردار باشد.

**زیورآلات سنتی و محلی

زیورآلات محلی در کردستان سابقه دیرینه دارد و هنرمندان سنندجی از دیر باز از قراضه‌های مس، برنز و ورشو و انواع زیورآلات را که عموماً طرح و شکل محلی دارند، تولید می‌کنند.

محصولات محلی شامل انواع گردنبند، دستبند، سربند، سینه ریز، النگو، انگشتر و گوشواره در اشکال مختلف تهیه می‌شود.

این‌ها تنها گوشه کوچکی از صنایع و هنر دست مردان و زنان با ذوق مناطق مختلف استان کردستان است که اگر زمینه برای فعالیت شان فراهم شود، در رونق و توسعه اشتغال و کاهش بیکاری در استان و حتی کشور مؤثر است؛ البته در حال حاضر نیز صنایع دستی کردستان در رونق اشتغال بسیار تأثیرگذار بوده است.

*تنوع صنایع دستی کردستان و رونق اقتصادی

معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار کردستان با اشاره به اینکه صنایع‌دستی به‌عنوان بخشی از میراث‌معنوی استان، قدمتی کهن دارد و علاوه بر ظرفیت‌های فرهنگی می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی باشد، گفت: تنوع صنایع دستی در استان از بسترهای مناسب برای رونق این صنعت در مسیر توسعه اقتصادی است.

حامد قادرزاده افزود: هنری که با استفاده از فکر و خلاقیت فعالان این عرصه تولید می‌شود، در حقیقت فرهنگ و تمدن ریشه‌دار این دیار را معرفی می‌کند و به‌دلیل بازدهی سریع، در ایجاد اشتغال، رونق اقتصادی و پیشرفت و توسعه استان نقش مهمی دارد.

وی با بیان اینکه ظرفیت‌های خوبی در حوزه صنایع‌دستی کردستان وجود دارد، یادآور شد: چنانچه این هنر صنعت با مدیریت درست تولید و به سایر نقاط صادر شود، معرف بسیار خوبی برای ظرفیت‌های مختلف استان می‌تواند باشد.

*صادرات 124 هزار دلار محصولات صنایع دستی کردستان به خارج از کشور

سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کردستان نیز با بیان اینکه صنایع دستی نقش مؤثری در توسعه اقتصاد و اشتغال منطقه دارد، گفت: سال گذشته ١٢٤ هزار دلار انواع محصولات صنایع‌دستی که توسط هنرمندان استان تولید شده بود به خارج از کشور ازجمله کشور عراق به‌ویژه اقلیم کردستان صادر شد.

منصور مهرزاد افزود: بیشترین حجم صادرات استان نازک‌کاری چوب، دست‌بافته‌های سنتی، زیورآلات سنتی، کلاش، سفال، حصیربافی، گیوه، نمد و محصولات چرمی به خود اختصاص داده است.

وی ادامه داد: سال گذشته و در راستای حمایت از کارآفرینان و فعالان حوزه صنایع دستی استان، بیش از 70 میلیارد ریال تسهیلات در قالب تسهیلات مشاغل خانگی تبصره 18، توسط بانک رفاه کارگران و بانک کارآفرینی امید پرداخت شد.

سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کردستان اضافه کرد: اغلب دریافت‌کنندگان تسهیلات در رشته‌های گلیم‌بافی، کلاش‌بافی، زیورآلات سنتی، سفال‌گری، نازک‌کاری، خراطی، البسه‌ محلی، تولیدات چرم، جاجیم‌بافی، شال‌بافی و قلم‌زنی بوده‌اند و با پرداخت تسهیلات مورد نظر، برای بیش از ٧٢٠ نفر شغل ایجاد شده است.

مهرزاد افزود: سال گذشته همچنین در راستای تحقق شعار سال دو هزار و ٣٣٤ مجوز در استان صادر شد که از این تعداد، دو هزار و ١٠٣ فقره پروانه تولید انفرادی، ٥٦ مورد مربوط‌ به پروانه تولید کارگاهی، ١٧١ فقره کارت شناسایی و چهار مورد جواز تأسیس کارگاهی بوده است.

به گفته وی این مجوزها برای صنعتگران فعال در رشته‌های رودوزی‌های سنتی، سفال‌گری، نازک‌کاری، البسه‌محلی، تولیدات چرم، جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، کلاش‌بافی، شال‌بافی و قلم‌زنی صادر شده است.

در حال حاضر ٢٥ هزار صنعتگر فعال دارای مجوز در ٤٥ رشته صنایع‌دستی و البته افراد بسیاری نیز به‌صورت سنتی و خودجوش در استان کردستان در زمینه صنایع‌دستی مشغول به فعالیت هستند.