دشت‌های تشنه شرق کردستان، دست به دامن آبخیزداری

نخستین فروچاله سال 1397 بود که در دشت‌های شرقی کردستان در روستای شانوره دهان باز کرد، چاله‌ای که شعاع آن 100 و ارتفاع آن هم یک متر بود، این یعنی به مرگ زمین نزدیک می‌شویم.

فضای خالی بین خاک را آب پر می‌کند که اگر تخلیه شود، فضایی که به‌وجود می‌آید، دیگر آبی ندارد و تنها خاک است که می‌تواند جایگزین آن شود؛ کم‌کم زمین فرو می‌ریزد و در نهایت به مرگ خاک منجر می‌شود این تعریفی است که کارشناسان از نشست زمین و فروچاله دارند.

کردستان را استانی پر آب می‌دانند که متوسط بارندگی در آن دو برابر میانگین کشوری است ولی با حدود 6 میلیارد مترمکعب منابع آبی تنها 28 درصد از ظرفیت آبی خود را استحصال می‌کند و از این میزان هم 90 درصد در بخش کشاورزی استفاده می‌شود.

منابع آبی کردستان 306 درصد از ظرفیت‌های آبی تجدیدشونده سالانه کشور را شامل می‌شود و 78 درصد آن منابع آب سطحی و 22 درصد هم منابع آب زیرزمینی است، نکته قابل توجه در این میان اینکه 63 درصد استحصال از منابع آب زیر زمینی است.

  مدیریت 50 میلیون مترمکعب روانب در دو سال

خاک کردستان برای استفاده از ظرفیت‌های آبی شرایط یکسانی ندارد، خاک‌های شرق استان عمیق هستند برای سیراب شدن این زمین‌ها از حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق استفاده می‌شود و در سال‌های اخیر با افت منابع آب زیرزمینی خاک دشت‌های شرقی با کمبود شدید آب مواجه شده و در فهرست مناطق ممنوعه قرار گرفته است.

از آن طرف، دشت‌های غربی استان منشأ آب‌های سطحی و بارندگی‌های فراوان است اما خاک کم دارد و بیشتر آن کم‌عمق، شیب‌دار و کوهستانی است، همین برخوردار نبودن مناسب از آب و خاک باعث شده تا دشت‌های شرقی بحرانی شود و این بحران از افت شدید آب‌های زیرزمینی تا فرونشست و فروچاله زمین پیش رود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان در حاشیه بازدید استاندار و جمعی از مسئولان استان از طرح‌های آبخیزداری قروه گفت: در دشت‌های شرقی که 80 درصد آبخوان‌های استان را دارد و از نظر تراز آبی وضعیت مناسبی ندارد وضعیت متفاوت بوده و پروژه‌های آبخوانداری به اجرا درآمده است.

بهزاد شریفی‌پور ادامه داد: در دو سال 85 هزار هکتار از حوزه‌های آبخیز استان تحت پوشش عملیات آبخیزداری و آبخوانداری قرار گرفت و در قالب 19 زیر حوزه در 10 شهرستان استان اجرایی شد.

وی گفت: ملاک و معیار اجرای این طرح‌ها حوزه‌های بحرانی، فرسایشی و سیل‌خیز است که شرایط نامناسبی دارد و مراکز روستایی را تهدید می‌کند.

وی ادامه داد: 120 میلیارد تومان از اعتبارات ملی در این مسیر هزینه و طرح‌های مورد نظر بهره‌برداری شد که با استفاده از آن توانستیم 50 میلیون مترمکعب رواناب را در این دو سال در حوضه‌های تحت پوشش منابع آبخیز داری مدیریت کنیم و به کشاورزی منطقه رونق دهیم.

این مسئول با بیان اینکه امکان اجرای آبخیزداری در همه نقاط استان فراهم است، اضافه کرد: اجرای این طرح‌ها مورد استقبال مردم است به گونه‌ای که فرهنگ و دانش بومی آن در جوامع محلی نهادینه شده است.

شریفی‌پور ادامه داد: این طرح‌ها ارزان تمام می‌شود و اجرای آن راحت است و از سویی نتایج ارزشمندی را داشته به گونه‌ای که در مناطق سیل‌خیز توانسته تا 70درصد احتمال بروز آن را کاهش داده و پوشش گیاهی را بسیار خوب تقویت کرده است.

وی گفت: در شرایط توپوگرافی استان در هر هکتار 520 تا 700 مترمکعب رواناب را به چشمه‌ها و سفره‌های زیرزمینی نفوذ دادیم و ضریب اطمینان برای تداوم زندگی حتی در مناطقی که خطر خشک‌سالی مردم را تهدید می‌کرد به جوامع محلی داده شد و در برخی مناطق مهاجرت معکوس را رقم زد.

استاندار کردستان با تأکید بر اینکه اجرای طرح‌های آبخیزداری در شرق استان موضوعیت ویژه دارد، افزود: تبعات عدم اجرای این طرح‌ها به‌دلیل بروز خشک‌سالی و افت شدید منابع آب زیرزمینی جبران‌ناپذیر خواهد بود.

اسماعیل زارعی‌کوشا تأکید کرد: بی‌توجهی و اقدامات بدون مطالعه به مسائل جدی و منابع پایه باعث از بین رفتن منابع اصلی می‌شود.

وی با قدرددانی از اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان که در حوزه آبخیزداری ورود جدی داشته و کارهای اساسی و زیربنایی انجام داده، بر تداوم این طرح‌ها تا اجرای کامل آن تأکید کرد و گفت که استانداری نیز در کنار منابع طبیعی است تا این طرح‌ها به سرانجام برسد.

استاندار کردستان در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به فضای مناسب فراهم شده به‌واسطه آبخیزداری و آبخوانداری گفت: امکان‌سازی موقتی انجام گیرد که مردم بتوانند از این فضا برای گردشگری هم استفاده کنند.

زارعی‌کوشا ادامه داد: چنین چشم‌اندازهایی می‌تواند علاوه بر فراهم کردن بستر گردشگری، زمینه اطلاع مردم از کارهای انجام گرفته را به‌وجود آورد.

وی در ادامه سخنانش اظهار کرد: وقتی صبحت از امیدآفرینی می‌شود یعنی رفع دغدغه و نگرانی مردم و رسانه‌ها با اطلاع‌رسانی از این اقدامات درباره فرصت‌های ایجاد شده و رفع تهدیدهای فروچاله و نشست زمین و کمبود آب می‌توانند مردم در جریان قرار دهند.

استاندار کردستان گفت: اطلاع‌رسانی در این باره از طرف دیگر می‌تواند اجرای این طرح‌ها را به مطالبه تبدیل کند تا با جدیت بیشتری این کار ادامه پیدا کند و دشت‌های ارزشمند استان از خطر نابودی نجات یابد.

به گفته زارعی‌کوشا، اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری در اعتبارات سفر رئیس جمهور در اولویت است و از منابع ملی و استانی هم برای آن استفاده خواهد شد.

عضو کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی نیز در این دیدار با بیان اینکه وسعت سفره آبخیزداری کشور 122 میلیون هکتار است، گفت: تاکنون تنها در 32 میلیون هکتار کار عملیاتی انجام گرفته و 90 میلیون هکتار آن باقی مانده است و همان میزان کار انجام گرفته هم نیاز به بازنگری و اقدامات تکمیلی دارد.

پرویز اوسطی با بیان اینکه مشکل بی‌آبی و خشک‌سالی به‌واسطه اجرای این طرح ها، برطرف می‌شود، یادآور شد: برای اجرای این کار باید از سرشاخه‌های حوزه آبخیز اصلی کشور شروع کرد که کردستان باید جزو اولین‌ها باشد.

وی ادامه داد: اعتبار 220 میلیارد تومانی در سفر رئیس جمهور بر همین مبنا برای اجرای طرح‌های آبخیزداری تصویب شد.

نماینده مردم قروه و دهگلان در مجلس شورای اسلامی در ادامه با بیان اینکه قروه، دهگلان، بیجار و قسمتی از دیواندره با پنج میلیارد مترمکعب بارندگی در شرایط عادی بزرگترین حوزه آبخیز استان را شامل می‌شود، افزود: اگر 45 درصد این بارندگی هم تبخیر شود نزدیک سه میلیارد مترمکعب آب خالص تولید می‌شود.

اوسطی ادامه داد: هزرآب زیادی شامل بیش از دو میلیارد مترمکعب آب هدر می‌رود که اگر وارد سفره شود سه دشت ممنوعه استان را نجات داده و منابع پایدار آب چشمه‌ها و قنوات را هم تأمین می‌کند و منابع سفرهای آب زیرزمینی هم احیا می‌شود.

وی در ادامه اظهار کرد: در کردستان، طرح توسعه باغات دیم و آبی را داریم که حوزه‌های آبریز کوچک استان می‌تواند بهترین منبع برای توسعه این باغات باشد.

وی اضافه کرد: با تأمین تسهیلات و نهال مورد نیاز مبتنی بر کار کارشناسی برای مردم، هرکدام از حوضه‌‌های کوچک آبریز به انداره پنج کارخانه می‌تواند برای مردم رونق اقتصادی و اشتغال ایجاد کند.

این مسئول یادآور شد: کار زراعت در این حوزه‌ها به صرفه نیست ولی تبدیل آن به باغ الگوییِ اقتصادی و در حوزه اقتصاد تأثیرگذار است.

نماینده مردم قروه و دهگلان در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: اجرای توسعه باغات در حوزه آبریز هم به عنوان پروژه بیولوژیک آبخیزداری محسوب می‌شود که به ضریب نفوذ آب و حفظ سفره‌ها کمک شایانی می‌کند که پشتیبانی ملی می‌خواهد تا در قالب یک طرح استانی مطرح شود.

حالا که زمین‌های تشنه شرق کردستان به واسطه طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری، لبی تر کرده اند، خواسته اصلی مردم مدیریت صحیح مصرف آب است.

اگرچه مُسکنی به نام آبخیزداری به کمک تغذیه منابع آب زیرزمینی آمده است ولی اضافه برداشت (ناشی از مدیریت ضعیف منابع آب زیرزمینی) خسارات‌ جبران‌ناپذیری همچون فرونشست، نابودی قنوات و افزایش شوری منابع زیرزمینی را در پی‌داشته است.

با وجود توجه ویژه به سیاست‌ها و برنامه‌های بسیار برای جلوگیری یا ترمیم این خسارات اما این سیاست‌ها تاکنون نتوانسته است از میزان اضافه برداشت سالانه منابع آب زیرزمینی بکاهد.

در واقع در صورت عدم تحقق این ضرورت و ادامه روند موجود، دیری نخواهد پایید تا دشت‌های ممنوعه که درحال تبدیل شدن به دشت‌های ممنوعه بحرانی هستند به دلیل افزایش شوری بیش از حد منابع آب زیرزمینی، به دشت‌های مرده تبدیل شود و مهمترین راه این است که ارزش آب زیرزمینی، معنای واقعی خود را پیدا کند.