یک درصد تا تله جمعیتی فاصله داریم

نشست تخصصی «سبک زندگی و جمعیت» هم‌زمان با برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب، با حضور «حسین مروتی» کارشناس و پژوهشگر خانواده و «فاطمه کلالی» کارشناس جمعیت، در سالن سرای ناشران داخلی (گوشه نقد) سی وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
در این نشست کلالی کارشناس جمعیت گفت: «مبحث جمعیت با چالش‌های زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند. تا قبل از سال 1960میلادی جوامع غربی خانواده محور بودند و نرخ باروری 4 درصد بود. بهترین سن باروری 25_30سال است. سن باروری افزایش پیدا کرد و جامعه احساس خطر کرد.
این کارشناس جمعیت تاکید کرد:‌جامعه از دو راه باید احساس خطر کند؛ اول اینکه جوامع غربی تشویق فرزندآوری می‌شوند. دوم اینکه جوامع شرقی تشویق به فرزند کمتر، زندگی بهتر می‌شوند. از زمان قاجار بر این بحث کار می‌شد، اما راه به جایی نبردند. در دهه 60 دقیق‌تر تا سال 1365 هر خانم به طور متوسط 6 فرزند می‌آورد و اکثر خانواده‌ها 8نفره بودند.
  جمعیت ایران روز به روز پیرتر می‌شود
کلالی در ادامه اظهار کرد: طرح تنظیم خانواده ده‌ساله آغاز شد؛ درست در سال 1368 تا خانواده‌ها به 4 فرزندی برسند. از آنجایی که ایرانی‌ها در هر کاری سرعت بالایی دارند؛ این طرح خیلی زودتر از موعد به نتیجه رسید، که تعداد فرزندان کمتر کمک به تربیت بهتر می‌کند. متأسفانه از سال 68 تا 71 به نرخ باروری رسیدیم. موضوع دیگر نرخ جانشینی و جایگزینی است؛ به عنوان مثال من و همسرم دو نفر هستیم. اگر بچه بیاوریم؛ جانشین ما می‌شود. خیلی راحت‌تر از آنچه که فکرش را بکنید طرح جانشینی را هم رد کردیم. جمعیت ایران رو به کاهش است. در حال حاضر نرخ جانشینی 6/1 است. روز به روز پیرتر می‌شویم.
کارشناس جمعیت با بیان اینکه هر کشوری که وارد تله جمعیتی شود، خطر بسیاری مواجه آن کشور است و 150سال طول می‌کشد تا از سیاه‌چاله نجات پیدا کند. طرح باروری در این تله 5/1 هست و ما اکنون با در 6/1 هستیم و کشور ما با این تله یک درصد فاصله دارد. همچنین باید بدانیم استان‌های گیلان و مازندران پیرترین استان هستند و متاسفانه وارد تله جمعیتی شدند.
کلالی در ادامه با توضیح در مورد میانه سنی می‌گوید: میانگین سنی، متوسط سن افراد یک جامعه است و از تقسیم مجموعه حاصل ضرب‌های هریک از سنین منفرد در فراوانی افراد در آن سن، به کل جمعیت حاصل می‌شود. میانگین سنی جمعیت ایران در سال 1395 برابر 31/1 سال محاسبه شده که در مقایسه با سال 1390؛‌ 1/3سال افزایش را نشان می‌دهد. در سال 1395 میانگین سنی مردان برابر 30/9 و زنان 31/3 سال بوده است. برای هر دو جنس این میانگین در نقاط شهری به مراتب بیشتر از نقاط روستایی است. میانگین سنی مردان و زنان در نقاط شهری به ترتیب برابر 31/3 و 31/6 سال و در نقاط روستایی 29/7 و 30/5 سال است.
این کارشناس جمعیت افزود: نکته قابل توجه این که میانگین سنی زنان اندکی از میانگین سنی مردان بالاتر است. این موضوع به دلیل بالاتر بودن امید به زندگی زنان در مقایسه با مردان است.
  فرزندآوری ربطی به درآمد ندارد
کلالی با اشاره به فرزندآوری و جمعیت گفت: فرزندآوری هیچ ربطی به پول، درآمد و سرمایه ندارد. زیرا افرادی که تمکن مالی دارند پس باید فرزندان بیشتری داشته باشند، اما این‌گونه نیست. ما وقتی وضع مالی بهتری پیدا می‌کنیم به همه چیز فکر می‌کنیم، جز فرزندآوری. این ضعف ما محسوب می‌شود.»
  ظرف 7 سال سبک زندگی ما غربی شد
در ادامه این نشست «حسین مروتی» کارشناس و پژوهشگر خانواده گفت: «در دهه 60 مادران ایرانی بیش از 6 فرزند به دنیا می‌آوردند. درست در برهه بعد از انقلاب و جنگ که کشورمان هم شرایط سختی داشت. در سال 1370 نرخ باروری از 34 درصد رسید به 4 درصد. بیش از 30 درصد از نوع باروری ما کاسته شد. واقعا ظرف 7 سال سبک زندگی ما غربی شد. وقتی نوع باروری ما کم شد، طلاق افزایش پیدا کرد. کمترین آمار طلاق در سال 1382 است.
مروتی در ادامه با بیان اینکه در برنامه کنترل جمعیت شبکه بهداشت و سلامت به طور گسترده به صورت چهره به چهره فعالیت دارد، اظهار کرد: بین ارتباط جمعیت، فرزندآوری و سبک زندگی، ارتباط دو سویه وجود دارد. تغییر باروری بعد رسانه و تبلیغات مختلف باعث تغییر سبک زندگی شد. در مسئله تنظیم جمعیت از ابزارهای فرهنگی متعدد استفاده شد، حتی از اشتغال زنان سوءاستفاده شده است.
  هر کشوری با جمعیت پیر مشکلات امنیتی پیدا می‌کند
این کارشناس و پژوهشگر خانواده گفت: بحث اشتغال و تحصیل زنان ذیل سر فصل جمعیت آمده است و برای کنترل جمعیت مورد سوءاستفاده قرار گرفته است. مهم‌ترین شعار کنترل جمعیت «فرزند کمتر زندگی بهتر» خلاصه چهار کلمه فردگرایی است. یعنی سرمایه‌گزاری کردند.
مروتی افزود: ما باید بدانیم یک کشور با هر حاکمی، اگر جمعیت آن پیر شود مشکلات امنیتی پیدا می‌کند و مثل گذشته نمی‌تواند در توسعه و پیشرفت قدم بردارد. تعداد سالخورده‌های ما در آینده فراتر از حد انتظار که شود، حتی در خدمات‌رسانی درست به مشکل برخواهیم خورد. در حال حاضر اتفاق خاصی برای کسی پیش نیامده است، اما باید پیشگیری شود. بحث سالخوردگی برای نظام جمهوری اسلامی خوب نیست.»
در پایان هم فاطمه کلالی کارشناس جمعیت با ذکر به آیه 4 سوره بلد «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی کَبَدٍ » گفت: «همانا ما انسان را در رنج و زحمت آفریدیم. پس سختی فرزندآوری را به شیرینی مادر شدن بپذیریم.»