بحران زمانی شکل می‌گیرد که گفت‌وگو نباشد

دکتر محمدحسن خلعتبری، در نشست رسانه‌ها در شرایط بحران که با حضور جمعی از اساتید و دانشجویان روزنامه‌نگاری و ارتباطات در نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد؛ اظهار کرد:

 ذهن جوانان نسل حاضر به دلیل تجربه نکردن وقایعی که نسل قبل تجربه کرده سرشار از ناشناختگی و نامأنوسی با شرایط موجود در جامعه است.

وی ادامه داد: یکی از کارکردهای رسانه انتقال میراث فرهنگی در میان نسل‌ها است. البته این عدم انتقال فرهنگ یک‌روند جهانی است اما به نظر می‌رسد رسانه‌های ما در ارتباط‌گیری با این نسل حتی بیش از سایر کشورها دچار لکنت زبان هستند. این پدیده اجتماعی می‌تواند بر روی مسائل سیاسی نیز تأثیرگذار باشد و در هم‌افزایی با محرک‌های بیرونی به بحران ختم شود.

این مدرس دانشگاه افزود: بحران زمانی شکل می‌گیرد که گفت‌وگو نباشد. زمانی که پاسخ مناسب به تفاوت نسلی داده نشود. در شرایطی بروز و ظهور پیدا می‌کند که این نسل فکر کند که با وضع موجود بیگانه است. در یک تعریف دیگر جوامع وقتی در برابر اهداف مهم با مانعی روبرو شوند که نتوانند از روش‌های معمول حل مسئله استفاده کنند در موقعیت بحران قرار می‌گیرند.

خلعتبری عنوان کرد: اصلی‌ترین ویژگی بحران فقدان توانایی لازم برای واکنش در زمان کوتاه به مسائل است. زمانی که بحرانی رخ می‌دهد باید هم‌زمان با شاخه‌ها، باریشه‌های آن مواجه شد. بعد از بروز بحران با گفت‌وگوی صرف نمی‌توان با بحران مقابله کرد. علاوه بر اینکه لازم است بسترهای دائم و به‌نوعی گستره عمومی برای تبادل افکار عمومی شکل گیرد؛ باید برای حل کردن ریشه‌ها فکری کرد و از شاخ و برگ‌ها هم غافل نشد. اولین قدم برای حل بحران شناخت دقیق ماهیت و زوایای آن است.

وی اظهار کرد: رسانه‌ها خالق، ناظر، بستر شکل‌گیری و درعین‌حال آرام‌سازی بحران‌ها هستند. بحران در دسته‌بندی اولیه به بحران‌های طبیعی و بحران‌های انسانی تقسیم می‌شوند. به‌صورت کلی فن‌هایی که در شرایط بحران لازم است روزنامه‌نگاران مبتنی بر آن عمل کنند به سه بخش فن‌های ذهنی و شناختی، فن‌های متنی و فن‌های فرا متنی دسته‌بندی می‌شود. در حوزه فن‌های فرا متنی باید گزاره‌هایی مثل نحوه روایت‌سازی، اصول زیبایی‌شناسی صداوتصویر و... را به‌خوبی به کار گرفت. پیام زیبا در دنیای امروز یعنی پیام هدفمند.

این استاد دانشگاه در ادامه مطرح کرد: در حوزه فن‌های ذهنی - شناختی باید با مقوله‌هایی مثل سوژه یابی، مخاطب شناسی و... به‌صورت جزئی آشنا شد. فن‌های متنی هم درواقع همان فنون روزنامه‌نگاری در ژانرهای مختلف آن است. فن‌هایی مثل سبک‌های خبری و نوع نگارش اخبار، تیتر نویسی، لیدنویسی، شگردهای خبری و... زمانی که یک خبرنگار مسلط به این فن‌ها نباشد خلق روایت عملاً غیرممکن است.

وی افزود: جایگاه رسانه قبل و بعد از بحران تفاوت می‌کند. مدیران رسانه‌ای برای اینکه در بحران‌ها به‌خوبی رسانه خود را مدیریت کنند، لازم است درک درستی از مسائل چون، آشنایی با چیستی و نوع بحران و آثار و عوارض آن؛ ضرورت‌های جامعه و مخاطبان، قبل، حین و بعد از بحران و درک صحیح از نوع رسانه و ظرفیت‌های آن داشته باشند. یک رسانه در شرایط بحران به‌صورت کلی حدود 5 استراتژی می‌تواند داشته باشد.

خلعتبری اذعان کرد: اولین استراتژی عدم برجسته‌سازی است که در شرایطی محدودی جواب می‌دهد. استراتژی دوم تأکید بر نظر متخصصان و صاحب‌نظران برای جلوگیری از تأثیر شایعات بر مردم است.

 در استراتژی سوم انتشار گزارش‌های خبری برای پاسخگویی و جلوگیری از گسترش بحران است. استراتژی چهارم ناظر بر سرعت در اطلاع‌رسانی باهدف خلق روایت اول است. آخرین استراتژی، استراتژی روانشناسانِ است. در این استراتژی، اطلاع‌رسانی در خصوص زوایای مختلف انسانی و اهمیت انسانی بحران مورد تأکید و توجه قرار می‌گیرد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: این در چه استراتژی در چه زمانی توسط کدام مدیر رسانه اعمال شود بستگی به شرایط اجتماعی و میزان توانمندی آن رسانه در به‌کارگیری یک استراتژی دارد. گاهی چند استراتژی به هم در پوشش خبری مورداستفاده قرار می‌گیرد.