آیا برای کشاورزی جدید تا سال 1414 آماده‌ایم؟

سلام کشاورزی به آینده با شغل‌های نوین

ازآنجایی‌که روند توسعه اقتصادی اجتماعی هر کشور را در نهایت منابع انسانی آن تعیین می‌کنند، بهره برداری بهینه از منابع انسانی هر کشور باید به عنوان یکی از اهداف راهبردی توسعه در نظر گرفته شود. به همین منظور دولت‌ها سعی دارند زمینه دسترسی به آموزش و مهارت را برای افراد جامعه خود فراهم کرده و آن‌ها را برای فعالیت در مشاغل مختلف آماده کنند. در این میان آن چه حائز اهمیت است، تغییر ماهیت مشاغل ناشی از تحولات پیش روی جامعه است. بنابراین نیروی انسانی آموزش دیده در بافتار کنونی لزوماً پتانسیل ایفای نقش در مشاغل جدید و نوظهور آینده را نخواهد داشت و عدم آمادگی برای مقابله با تحولات گسترده بازار کار آینده، منجر به بیکاری گسترده و متعاقب آن چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی گسترده ای در سطح جوامع می‌شود.

بنا بر گفته‌های متخصصان، بازار کار ایران نیز همانند دیگر کشورها به واسطه روندهای آینده تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهند که آموزش‌های دانشگاهی و مهارتی در ایران بر اساس نیازهای آینده بازار کار نیستند. بررسی نتایج آمارگیری نیروی کار در سال 1394 بیانگر پدیده ای نسبتا نادر به عنوان «وارونگی بازار کار» در کشور است، یعنی نرخ بیکاری دانش آموختگان دانشگاهی به مراتب از نرخ عمومی بیکاری در جامعه بالاتر است. یکی از دلایل اصلی این موضوع، ناکارآمدی نظام آموزش عالی یا به عبارت بهتر ناهماهنگی میان آموزش عالی و بازار کار است. این عدم تناسب در نهایت منجر به بیکاری گسترده در سطح جامعه، فرار نخبگان، نابرابری اجتماعی و ناهنجاری‌های رفتاری در سطح جامعه می‌شود.

در همین رابطه، یک مطالعه پژوهشی توسط گروهی از محققان پژوهشکده مطالعات فناوری کشور انجام شده است که در آن، با دیدگاه آینده‌پژوهانه، مشاغل بخش کشاورزی در افق 1414 مورد بررسی قرار گرفته اند.

آن‌ها بدین منظور، با استفاده از بررسی اسناد و گزارش‌ها و همچنین شناسایی 13 متخصص در حوزه‌های مختلف کشاورزی به‌خصوص پژوهش، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مشاغل کشاورزی، فهرست روندهای تحول‌آفرین آینده و همچنین تأثیر آن بر مشاغل این بخش را تحلیل کردند.

نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که از یک‌طرف، روندهایی مانند کاهش توان اقتصادی و کوچک‌شدن زمین‌های کشاورزی و متعاقب آن افزایش ریسک فعالیت‌های کشاورزی بر اشتغال حوزۀ کشاورزی تأثیر منفی دارند و از طرف دیگر، روند افزایش جمعیت و ضروری‌بودن تولیدات کشاورزی برای جامعه، عواملی هستند که به‌خودی‌خود قدرت قابل‌توجهی برای مقابله با این عوامل و افزایش تقاضای مشاغل کشاورزی دارند.

بر این اساس، برایند عوامل فوق نهایتاً سبب ظهور مشاغل مبتنی بر محصولاتی با حاشیۀ سود بالاتر و دانش‌بنیان و تمرکز بر کسب‌وکارهای کاهش یا بازیابی ضایعات خواهد شد.

در این باره، آرمان خالدی، استادیار و پژوهشگر سیاست‌گذاری علم و فناوری گروه سیاست نوآوری و آینده‌نگاری پژوهشکدۀ مطالعات فناوری و سه همکار دیگرش می‌گویند: در نگاه اول مشاغل حوزه کشاورزی حداقل به علل زیر با کاهش تقاضا روبرو می‌شوند:

1) افزایش ریسک فعالیت‌های کشاورزی به علت تغییرات اقلیمی منفی نظیر خشکسالی، سیل، فرونشست و گرم شدن زمین و افزایش آفات و بیماری‌های جدید و انتقال آن‌ها در بین کشورها

2) کوچک شدن زمین‌های کشاورزی، عدم صرفه اقتصادی کشاورزی خرده‌مقیاس، کاهش کیفیت زمین‌های کشاورزی و تمایل به تغییر کاربری اراضی از کشاورزی و مسکونی و تفریحی

3) عدم تمایل جوانان به کشاورزی به دلیل ادراک پایین از شأن و منزلت این مشاغل

4) کاهش توان اقتصادی مردم برای خرید محصولات کشاورزی به ویژه محصولات لوکس و فانتزی مانند خاویار و همچنین دشواری صادرات محصولات مورد نظر

5) تمایل به شهرنشینی و مهاجرت از روستاها

6) پیری جمعیت و نسبت جامعه آماده به اشتغال.

این محققان می‌افزایند: با توجه به این بحث‌ها کاملا مشخص است که مشاغل حوزه کشاورزی در آینده به واسطه روندهای تحول‌آفرین تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. بنابراین به منظور آمادگی برای مقابله با تغییرات مطرح شده پیشنهادهای زیر قابل ارائه هستند: 1) بازنگری و اصلاح دوره‌های آموزشی بخش کشاورزی مطابق با مهارت‌های مورد نیاز مشاغل این بخش در آینده از جمله ارائه دوره‌های آموزشی در زمینه کاربرد و نحوه استفاده از فناوری‌های آینده مانند اینترنت اشیا و هوش مصنوعی در بخش کشاورزی افزایش بهره وری در واحد سطح، 2) رصد مداوم اشتغال دانش آموختگان بخش کشاورزی در محیط واقعی و بازنگری دوره‌های آموزشی مطابق با نیازهای بازار کار، 3) ارائه برنامه‌های ترویجی و استفاده ساده از ابزار‌های ترویجی مختلف مانند موشن گرافی و اینفوگرافی برای آگاه کردن جامعه از تغییر ماهیت بخش مشاغل بخش کشاورزی در آینده، 4) فراهم کردن شرایط آشنایی دانشجویان با محیط‌های واقعی کاری از طریق دوره‌های کارآموزی واقعی.

این نتایج علمی پژوهشی که دیدگاه‌های بسیار مهمی را در خصوص آینده بخش مهم کشاورزی مطرح می‌کنند، در فصلنامه علمی پژوهشی «مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی» وابسته به مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات منتشر شده اند.