یک کارشناس گردشگری:

تورهای گردشگری ما فقط سرگرمی دارند

اگر بخواهیم از پیشینه گردشگری طبیعت و یا طبیعت‌گردی در ایران صحبت کنیم، باید گفت که طبق نظر برخی از شرق شناسان و کارشناسان این حوزه، «تمدن ایرانی حاصل انطباق بسیار هوشمندانه با طبیعت چندگانه فلات ایران است.» به گونه ای که اصلی ترین نقطه قوت صنعت توریسم ایران، برخی از آداب و رسوم نواحی بومی کشور به‌شمار می‌آید و شناسایی درست این آداب و رسوم موجب می‌شود که برگزاری تورهای طبیعت گردی نیز در کشور افزایش پیدا کند.
البته ناگفته نماند که برگزاری تورهای طبیعت‌گردی در کشور از سال 1386 آغاز و در ادامه با افزایش علاقه مندی به این صنعت، این نوع از گردشگری نیز رشد پیدا کرد. البته اصل اساسی گردشگری طبیعت مبتنی بر مسافرت‌های هدفمند به همراه برداشت‌های فرهنگی، معنوی، دیدار از جاذبه‌های طبیعی و گاها مطالعه و بهره گیری و لذت جویی از پدیده‌های متنوع طبیعت است.
نکته مهم در گردشگری طبیعت این است که علاقه مندان به این حوزه باید در این مسیر به برخی اصول نیز همچون مشارکت در حفظ و مدیریت مناطقی که به طور قانونی مورد حفاظت قرار می‌گیرند، تقویت مشارکت جوامع محلی در فرایند تصمیم‌گیری مربوط به تعیین نوع و میزان فعالیت‌های گردشگری، ایجاد منافع مستقیم اقتصادی و نیز درآمدهای مکمل برای جوامع محلی، آگاه سازی جوامع محلی(از طریق آموزش) از ارزش‌های طبیعی زندگی آن‌ها و... پایبند باشند؛ اصولی که از اساس اصلی گردشگران طبیعت است.
در این باره با احمد خرم طوسی، راهنمای گردشگری گفت‌و‌گویی داشته و درخصوص بایدها و نبایدهای گردشگری طبیعت در ایران، لزوم ایجاد زیرساخت‌ها برای توسعه جریان گردشگری طبیعت، منافع اقتصادی این نوع از گردشگری برای کشور و تفاوت گردشگری طبیعت و اکوتوریسم صحبت کرده ایم.
  از نظر شما گردشگری طبیعت به چه معناست؟ و آیا استانداردهای آن در کشورما از سوی هموطنانمان اجرا می‌شود؟
در دنیا استانداردهای گردشگری به شکلی است که همیشه برای چیدن برنامه یک سفر چه آن سفر کلاسیک باشد یا سفرهای شهری برای دیدن آثار باستانی، ابنیه، اماکن تاریخی، آثار ثبت جهانی و چه سفر در طبیعت؛ مهم‌ترین مسئله‌ای که در سفر به آن اشاره می‌شود هدفمند بودن آن سفر است. اینکه سفر چگونه هدفمند می‌شود معمولاَ محورهای مختلفی داشته و بستگی به نوع سفر دارد.
در هر صورت مهم‌ترین نکته و مبنای اولیه تمامی جریان‌های گردشگری در دنیا نیز در امتیازدهی و هدفمند بودن برنامه سفر است. استفاده ما از طبیعت اگر تفریح صرف نیز باشد باید مابه‌ازایی داشته باشد به طور مثال، بسیاری از مؤسسات مطرح و بزرگ در بحث گردشگری طبیعت در دنیا مابه‌ازایی به تورهای طبیعت‌گردی‌شان اضافه می‌کنند. مثلا سایکوتور برگزار می‌کنند و یک استاد روان‌شناسی را در یک زمان خاص به یک سایت طبیعی خوب دعوت می‌کنند و دوره روان‌شناسی در طبیعت برگزار می‌کنند و مسافرانی که 3 روز در تورگردشگری طبیعت وقت می‌گذرانند نصف روز و یا ساعت‌هایی مشخص از روز را با این استاد روان‌شناسی وقت می‌گذرانند. این ماجرای حتی می‌تواند خیلی ساده‌تر برگزار شود. مثل همراه بردن یک کتاب، اضافه کردن یک پادکست یا حتی مطرح کردن موضوعی در سفر که بتوان از یک جریان گردشگری هدفمند بهره برد.
مهم‌ترین تورهای طبیعت‌گردی که الان در کشور مد شده، تورهای سرگرمی نظیر تور کویرگردی است. در راستای برگزاری این نوع تورها باید این سوال مطرح شود که چه نسبتی بین کویر و ماهیت برگزاری این تورها وجود دارد؟ اگر خصلت‌های کویر را نسبت با رابطه انسان مدنظر قرار دهیم این خصلت‌ها شامل تنهایی، استقامت، عشق، صبوری و... می‌شود؛ در صورتی که شکل برگزاری تورهای گردشگری طبیعت در کویر کاملاَ برعکس با ماهیت آن است یعنی ما هیچ فرصتی برای استفاده از خلوت کویر نداریم و محتوا و محور برگزاری تورها هیچ ربطی با مقصدی که رفتیم ندارد و هیچ استفاده‌ای از حقیقت وجودی کویر نمی شود؛ به این معنا که رفتارهایی که در سفر به در دریا و ساحل انجام می‌دهیم، در کویر نیز انجام می‌دهیم و همانطور این رفتارها را در سفر به کوه، سایت گردشگری، مسجد و هر مکان تفریحی که می‌رویم انجام می‌شود.
  از نظر شما لازمه جریان‌های گردشگری به طور کل و گردشگری طبیعت به طور خاص در کشور چیست؟
برنامه تورها باید یک جایگزین فرهنگی داشته باشد، ولو توری که مبنای آن تفریح است. منظور این نیست که تورها تبدیل به کلاس آموزشی شوند و به مسافران تعالیم فرهنگی و هنری داده شود؛ بلکه منظور این است که حتی هنگام خوشگذرانی نیز باید یک محتوای هدف‌مند، پیش‌بینی شده و همراه با دقت نظر داشته باشید. اگر با همه سایت‌های گردشگری به یک شکل برخورد شود پس تفاوت توری که در کویر و یا جنگل برگزار می‌شود، چیست؟ آیا فقط مناظر عکاسی آن متفاوت است؟ باید حواس‌مان باشد که سایت جنگلی با شور و نشاط و آب و هوای خوب نیاز به محتوایی متفاوت‌تر نسبت به سایت گردشگری کویری دارد.
  چرا هیچ تور کویرگردی نداریم که در آن در مورد موضوعی مرتبط با کویر اتفاق خاصی بیفتد؟
تنها موردی که در بعضی از تورهای کویرگردی به ندرت اتفاق افتاده، رصد ستارگان است. از نظر من برنامه‌های طبیعت گردی از دو حیث باید دارای ما به ازا باشد. ما نیاز به یک پیوستگی داریم که متاسفانه گاها رعایت نمی شود؛ چراکه نیاز به ذائقه‌سازی دارد که در این مورد مخاطب ما اصلا حوصله آن را ندارد و برگزاری تورها در کشور اصلا دارای پیوست فرهنگی نیست. یلکه صرفاَ یک پیوست تجاری و اقتصادی دارد که نه آژانس گردشگری و نه مسافر حوصله این موارد را ندارد.
همه عوامل در خصوص ایجاد یک جریان گردشگری، خواهان انجام راحت‌‌ترین راه ممکن هستند و راحت‌ترین راه ممکن همیشه فاقد محتوا است. محتوا به هیچ عنوان به معنی سخت کردن کار نیست، اتفاقاَ اگر محتوا وجود داشته باشد همان جمعی که برای تفریح و استفاده از کویر می‌روند می‌توانند یک موقعیت خوشایند و لذت بخش را برای استفاده خودشان در کویر ایجاد می‌کنند.
  با توجه به اینکه زمینه‌های گردشگری طبیعت بسیاری در کشور داریم، چرا این مقوله به‌طور اختصاصی جدی گرفته نشده و به آن توجه داده نمی‌شود؟
مسئله اصلی در طبیعت‌گردی و یا گردشگری طبیعت به طور کل بحث زیر ساخت است. زیر ساخت ما در بحث گردشگری خیلی فراهم نیست و به همین دلیل برخی از مکان‌های گردشگری با مشکل مواجه است. به طور مثال شما در کشورهای متعددی که در صنعت توریست پیشرفت کرده‌اند یک مسیر ساده را به راحتی می‌توانید در اینترنت سرچ کنید و این یکی از ساده‌ترین و جزئی‌ترین چیزهایی است که به ساختارهای عمرانی نیاز ندارد و بیشتر یک ساختار مجازی است. اینکه شما کجا می‌توانید با ماشین بروید و یا در چه مکان‌هایی می‌توانید چادر بزنید و یا کمپ کنید.
برای فراهم کردن هر چه بهتر این بستر نیز باید یک تصمیم سازی استانی و بومی است در هر منطقه گردشگری طبیعت شکل بگیرد که ساده ترین نیازها و خواسته‌ها را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم کند.
  برخی از مردم مفهوم «اکوتوریسم» را با «گردشگری طبیعت» یکی می‌دانند، نظر شما در این باره چیست و تفاوت این دو مفهوم را چه می‌دانید؟
این دو مفهوم بسیار متفاوت هستند. اکو توریسم مفهوم بسیار جامع‌تری از طبیعت‌گردی دارد و مفهوم طبیعت‌گردی بسیار ساده‌تر بوده و بحث‌های تخصصی ندارد. در دنیا تمام تورهای مشاهده‌ای جزء اکوتور محسوب می‌شود. مثلاَ تورهایی که چند روزی در جایی می‌مانند تا بتوانند نوعی خاص از یک گونه جانوری را ببینند که در ایران این گونه تورها بسیار کم است و تقریباَ وجود ندارد. به دلیل اینکه شاخه‌های اکوتور در ایران وجود ندارد، آن‌ها را جزء طبیعت‌گردی تعریف می‌کنند.
در اکوتوریسم می‌توان به تورهایی اشاره کرد که خدمات ویژه ای برای بازدید یا هر فعالیت گردشگری دیگرارائه می‌دهند، مثل تماشای دریاچه‌های خروشان، چراکه هدف این تور، تماشای اتفاق خاصی است که در طبیعت رخ داده است و این فعالیت ذیل جامعیت اکوتور تعریف می‌شود که بخشی از آن طبیعت‌گردی است که معنای حرفه‌ای ندارد و نسبت به اکوتور کار آماتوری‌ تری است.
  لازمه افزایش جریان گردشگری طبیعت در ایران چیست؟
در طبیعت‌گردی به ساز و کار و یا زیرساخت نیاز داریم. زیرساخت‌ها نیز دو نوع هستند؛ زیرساخت‌های عمرانی و زیرساخت‌های استقراری. به طور مثال ما باید هتل، اقامت‌گاه، رستوران و سرویس بهداشتی و هر آن چه یک مسافر یا گردشگر به عنوان امکانات رفاهی نیاز دارد، درست کنیم.
البته که یک بخشی از آن، زیرساخت‌هایی است که به ساز و کارهای اداری و مدیریتی ربط داده می‌شود مانند یکسری از مجوزها، معین کردن ساعات بازدیدها، درست کردن نقشه‌های گردشگری و... که به عملیات میدانی نیاز ندارد و بیشتر به تصمیم‌گیری و اطلاع رسانی دقیق و ایجاد سایت مجازی مرتب نیاز دارد که در طبیعت‌گردی نیز هنوز در این قسمت آمادگی لازم را نداریم.
در کشور در این چند سال اخیر تورها و سفرهای داخلی چندین برابر شده و رونق خوبی پیدا کرده است؛ به گونه ای که مردم به سفر روی آورده اند و استقبال آن‌ها از جریان گردشگری و انواع مختلف آن موجب شده که به نقاط ضعف و قوت خود در این مسیر دست پیدا کنیم.
  در پایان، لطفا بفرمائید با توجه به اینکه آمار دقیقی وجود ندارد اما از نظر شما منافع اقتصادی طبیعت گردی برای کشور به چه میزان است؟ و از ایده آل خود چقدر فاصله دارد؟
در بحث منافع گردشگری ما چاره ای جز ایجاد زیرساخت برای ارائه خدمات بهتر نداریم. این اماکن باید به بخش خصوصی واگذار شوند تا روند فعالیتی در این حوزه‌ها نیز به درستی پیش برود. کشور ما در بحث گردشگری پتانسیل بسیاری دارد و برای اینکه بتوان از این پتانسیل برای کسب درآمد استفاده کرد باید با هدف بهبود وضعیت ریل‌گذاری‌هایی صورت بگیرد و شرایطی ایجاد شود تا در مرحله اول بتوانیم مراتب درستی در جریان گردشگری از جمله گردشگری طبیعت داشته باشیم که براساس خدماتی که ارائه می‌دهد کسب درآمد نیز داشته باشد.
البته نمی توان گفت که این ریل‌گذاری در هیچ بخشی از این حوزه وجود ندارد. برخی از سایت‌های خاص گردشگری ریل و خدماتی را به طور مرتب برای خود تعریف کرده‌اند که بر مبنای آن درآمدزایی کنند. در این راستا مشکل اصلی زمانی ایجاد می‌شود که این درآمد زایی فقط به مبلغی که بابت ورودیه برای یک روستا و یا منطقه گردشگری پرداخت می‌کنید محدود می‌شود که آن هم متعلق به دهیاری روستا است.
برای کارایی و درآمد بیشتر لازم است تا خدمات افزوده ای در سایت‌های گردشگری و طبیعت گردی اضافه شود و هرکدام بتوانند به صورت مجزا موجب درآمدزایی شوند. این خدمات افزوده شامل سوپرمارکت، سوغاتی و صنایع دستی نمی شود. به طور مثال خدماتی مانند عکاسی و فیلمبرداری به صورت خاص و ویژه، پرواز بالن و پالاگرایدر و... شامل ارزش افزوده‌هایی است که منجر به کسب درآمد بیشتر و احیای سایت‌ها و اماکن گردشگری می‌شود.