ویژگی‌ شهرهای بیوفیلیک؛

سنگاپور برترین شهر طبیعت‌باره

واژه بیوفیلیک به «طبیعت‌بارگی یا عشق بشر به محیط‌زیست طبیعی» اشاره دارد و اشتیاق ذاتی انسان‌ها را به نزدیکی به محیط طبیعی به تصویر می‌کشد. طراحی بیوفیلیک به سهم خود طراحی طبیعت‌‌محور سازه‌های مختلف، از یک باغچه کوچک گرفته تا ساختمانی کاملاً پوشیده در عناصر طبیعی نظیر آب، سنگ و گیاهان را در بر می‌گیرد که با هدف پیوند ساکنان با محیط‌زیست طبیعی ایجاد می‌شود. در یک شهر بیوفیلیک ایده‌آل، انسان از هرج‌ومرج‌های شهری دور است؛ زیرا اطراف او را به‌جای آسمان‌خراش‌های بتنی و زیرساخت‌های آسفالتی، فضاهایی پوشیده در عناصر طبیعی فرا گرفته است.

   ویژگی‌های شهرهای بیوفیلیک

ساکنان شهرهای بیوفیلیک که البته تعداد آن‌ها در سراسر جهان بسیار کم است، بیشترین پیوند را با طبیعت دارند و همین ویژگی، زندگی آن‌ها را از جنبه‌های مختلف به‌طور مثبت تحت تأثیر قرار داده است. درواقع وجود سازه‌ها و زیرساخت‌های سبز در شهرهای بیوفیلیک نه‌تنها پایداری محیط‌زیست شهری را به دنبال دارد، بلکه سلامت شهروندان را نیز به‌طور مثبت تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ ضمن اینکه در کاهش انتشار گازهای آلاینده نقش مهمی ایفا می‌کند.

   طراحی شهرهای بیوفیلیک

شاید در نظر بسیاری از مردم دنیا که با مفهوم بیوفیلیک آشنایی نسبی دارند، ممکن است شهری با پوشش‌های گیاهی و طبیعی در نظرشان به‌عنوان بیوفیلیک بیاید، بااین‌حال کارشناسان ادعا می‌کنند که طراحی شهرهای بیوفیلیک بسیار فراتر از تلفیق معماری با طبیعت پیش می‌رود و تمرکز بر جنبه‌های بی‌شماری را می‌طلبد. درواقع طراحی شهرهای بیوفیلیک مستلزم رویکردی همه‌جانبه است تا به دنبال آن عناصر طبیعی به بهترین شکل ممکن در تمام مراحل اجرای پروژه‌های شهری پیاده شود و پایداری را برای سراسر آن به دنبال داشته باشد. به عبارت دیگر، شهر بیوفیلیک تنها نباید از چشم‌اندازی پایدار برخوردار باشد، بلکه پایداری باید جزئی اساسی از آن محسوب شود که رفاه جسمی و روانی را برای شهروندان به ارمغان می‌آورد. در این راستا، لازم است معماران از موادی محلی برای ساخت‌وسازهای خود بهره گیرند تا علاوه‌بر کمک به کاهش اثرات زیست‌محیطی، انتشار کربن ناشی از حمل مواد به‌وسیله خودروها را که خود عامل مهمی در ناپایداری شهرها به حساب می‌آید، به حداقل برسانند.

نرم‌افزار GIS (سامانه اطلاعات جغرافیایی) یکی از بهترین ابزارها برای طراحی شهرهای بیوفیلیک به‌شمار می‌رود، چراکه به معماران امکان تجزیه و تحلیل انواع داده‌های شهری را می‌دهد و از این طریق می‌تواند بهترین رویکردها را برای تلفیق عناصر طبیعی با سازه‌ها و زیرساخت‌های شهری پیش روی آن‌ها قرار دهد. به‌عنوان مثال، داده‌های حاصل از GIS، مدیران را از تعداد افرادی که در 10 تا 15 دقیقه‌ای محل سکونت خود از طریق پیاده‌روی به فضاهای عمومی دسترسی دارند، آگاه کند و آن‌ها را به سمت افزایش فضاهای سبز در مناطقی با کمترین دسترسی شهروندان به این فضاها سوق دهد.

   نقش شهرهای بیوفیلیک در کمک به محیط‌زیست

وجود عناصر طبیعی در شهرهای بیوفیلیک علاوه‌بر بُعد زیبایی‌شناسی، می‌تواند به کاهش انواع مختلفی از مشکلات زیست‌محیطی مانند اثرات جزایر گرمایی در شهرها کمک کند. درواقع وجود درختان و پوشش‌های گیاهی در شهرهای بیوفیلیک نه‌تنها از طریق ایجاد سایه در شهرها، بلکه به‌واسطه تبخیر مایع از سطح گیاهان به کاهش دمای محیط کمک می‌کند و از این طریق، اثرات جزایر گرمایی را در شهرها به حداقل می‌رساند. از سوی دیگر، کاهش انتشار کربن ناشی از وجود درختان و پوشش‌های گیاهی به سهم خود می‌تواند در به حداقل رساندن دمای محیط شهری سهیم باشد و این درحالی است که گرایش مردم به پیاده‌روی به‌واسطه زیرساخت‌های مناسب، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شهرهای بیوفیلیک، در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از تردد وسایل نقلیه عمومی نقش مهمی ایفا می‌کند و این امر به سهم خود در به حداقل رساندن آلودگی هوا مؤثر است.

افزایش تنوع زیستی از دیگر مزایای شهرهای بیوفیلیک محسوب می‌شود که از طریق تلفیق گیاهان و درختان بومی با معماری تحقق پیدا می‌کند و زمینه را برای سکونت بسیاری از انواع حشرات و حیوانات مفید در این شهرها فراهم می‌آورد.

   نقش شهرهای بیوفیلیک در سلامت انسان‌ها

شهرهای بیوفیلیک نه‌تنها مزایای بسیاری برای محیط‌زیست دارند، بلکه در بهبود سلامت جسمی و روانی شهروندان نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. بسیاری از محققان علت شیوع مشکلاتی مانند اضافه‌وزن و اختلال کم‌توجهی را میان بسیاری از مردم دنیا به نبود دسترسی کافی آن‌ها به فضاهای سبز نسبت داده‌اند و مدعی شده‌اند که اگرچه نزدیکی مردم به عناصر طبیعی نمی‌تواند این دو بحران را به‌طور کامل برطرف کند، بااین‌حال کاهش اثرات آن‌ها را بر شهرنشینان به دنبال دارد. گزارش‌ها حاکی از آن است که کودکانی که در مدارسی با بیشترین فضاهای سبز تحصیل می‌کنند، نسبت به سایر دانش‌آموزان عملکرد بهتری دارند، ضمن اینکه سطح اضطراب در آن‌ها نیز بسیار پایین است. از آنجا که انسان‌ها بخش اعظم زمان خود را در دوران کودکی در مدارس و طی دوران بزرگ‌سالی در مراکز کاری سپری می‌کنند، طراحی بیوفیلیک این مکان‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند تمام عمر افراد را تحت تأثیر قرار دهد.

محصور شدن در طبیعت می‌تواند سلامت کلی افراد را بهبود ببخشد و در کاهش سطح استرس و نگرانی آن‌ها نقش مهمی ایفا کند. تحقیقاتی که توسط پژوهشگران دانمارک انجام شد، حاکی از آن بود که کودکان ساکن در محیط‌هایی با کمترین دسترسی به فضاهای سبز به میزان 55 درصد بیشتر از کودکان ساکن در محیط‌های محصور در پوشش‌های گیاهی طی دوران بزرگ‌سالی خود به بیماری‌های روانی مبتلا می‌شوند.

   سنگاپور، نمونه موفق شهرهای بیوفیلیک جهان

معماران سنگاپور از همان ابتدای تأسیس شهر، هدف طراحی بیوفیلیک را در سر پروراندند و پس از استقلال شهر در سال 1965 اقدامات خود را در این زمینه پیاده و سنگاپور را به یک شهر سبز تبدیل کردند. امروزه سنگاپور به‌عنوان «شهری محصور در یک باغ» در سراسر جهان شناخته شده، زیرا سراسر آن را عناصر طبیعی، به‌ویژه پوشش‌های سبز فرا گرفته است.

دسترسی تمام شهروندان به فضاهای سبز از مهم‌ترین اهداف مدیران سنگاپور به‌شمار رفته است که برای تحقق آن کوشیده‌اند شبکه‌ای از مکان‌های پوشیده در درختان و گیاهان را در فاصله‌های نزدیک به هم ایجاد کنند و آن‌ها را از طریق پارک‌های خطی به هم پیوند دهند. این ویژگی نه‌تنها قابلیت پیاده‌روی را در شهر افزایش داده، بلکه نیاز به تردد از طریق وسایل نقلیه را به حداقل رسانده و از این طریق به افزایش پایداری شهری کمک کرده است.

هتل Oasia یکی از معروف‌ترین سازه‌های بیوفیلیک سنگاپور محسوب می‌شود که در انواعی از گیاهان پوشیده، ضمن اینکه باغ‌های متعددی بر بام آن احداث شده است. به لطف طراحی بیوفیلیک این سازه، نرخ پوشش‌های گیاهی در آن به بیش از 750 درصد فضای سبزی می‌رسد که پیش از این در محل احداث سازه وجود داشت.

   الزام قوانین بیوفیلیک در تورنتو

چهارمین شهر بزرگ آمریکای شمالی، تورنتو یک مرکز شهری متراکم و به‌سرعت درحال رشد است. در اکثر مناطق شهری، محیط طبیعی تحت فشار شهرنشینی، آلودگی و گونه‌های مهاجم بوده؛ از بین رفتن زیستگاه و تغییرات آب‌وهوایی، از خطرات بوده، بااین‌حال تورنتو توانسته است با درک این چالش‌ها، نخستین شهری در آمریکای شمالی باشد که دستورالعمل‌های توسعه دوست‌دار محیط‌زیست را برای کاهش خطرات ساختمان‌های جدید و موجود تصویب کند و آیین‌نامه‌ای را برای الزام بام‌های سبز در بیشتر توسعه‌های جدید، تدوین کرده است.

تورنتو همچنین نخستین شهرداری در کانادا بوده که اقدامات عملکرد پایدار را برای توسعه‌های جدید از طریق یک استاندارد سبز اجرا کرد. تورنتو به‌علت وفور درختانش در سراسر جهان شناخته شده و درتلاش است تا از طریق سرمایه‌گذاری در برنامه‌های درخت‌محور عمومی همچنین کاشت آن‌ها در زمین‌های خصوصی، پوشش درختی شهر را تا 40 درصد افزایش دهد. تورنتو همچنین استراتژی‌هایی را در سطح شهر برای حفاظت و تقویت تنوع زیستی ایجاد کرده است.

نام تورنتو برگرفته از کلمه زبان موهاوک (Tkaronto) به معنای «جایی که درختان در آب وجود دارد» گرفته شده است. تورنتو برای برقراری پیوند با گذشته، آموزه‌های سبزمحور را از تاریخ بومی خود به‌کار گرفته است تا هرچه بیشتر به معنی باستانی خود نزدیک شود.