نحوه کار بادگیرهای ایرانی، موضوع روز خبرگزاری‌های فرانسه

به گزارش ای‌اف‌پی، بادگیرهای باستانی یزد در کنار قنات‌های هزارساله، از دیرباز نقشی مهم در تهویه هوای خانه‌های ساکنان این شهر کویری داشته‌اند. اما شهرسازی مدرن و مصرف بی‌رویه منابع رفته رفته این خنک‌کننده‌های طبیعی را به حاشیه رانده است.

بادگیرهای بلند و دودکش‌مانند خانه‌های خشتی در شهر کویری یزد و یکی از گرم‌ترین نقاط ایران، نسیم دلپذیری را به منزلگاه ساکنان هدایت می‌کنند. این برج‌های بلند تنها یکی از شگفتی‌های مهندسی است که ساکنان در این شهر باستانی در مرکز ایران ایجاد کرده‌اند، جایی که دمای هوا در تابستان به بیش از 40 درجه سانتی‌گراد می‌رسد. بادگیرهای یزد برخلاف کولرها و دستگاه‌های تهویه هوا، نیازی به انرژی برق یا فسیلی ندارند و بدون هزینه هستند.

سازمان یونسکو در سال 2017 یزد را در فهرست میراث جهانی قرار داد و این شهر را به عنوان «شاهدی زنده برای استفاده هوشمندانه از منابع محدود موجود در کویر برای بقا» توصیف کرد. یزد حدود 700 بادگیر دارد که قدیمی‌ترین آنها به قرن 14 میلادی بازمی‌گردد.

اما این بادگیرها چگونه کار می‌کنند؟

بادگیرهای خانه‌های ایرانی، در انواع مختلف و در شهرهای مختلف ایران مانند یزد، کرمان، کاشان، جهرم، طبس و بم ساخته می‌شود. مشخصه مشترک این شهرها، هوای گرم و خشک آن‌ها و استفاده از قنات برای تأمین آب مصرفی است ولی در برخی از شهرهای جنوبی ایران که هوای گرم و مرطوب دارند نیز می‌توان این بادگیرها را مشاهده کرد.

دهانه برخی از این بادگیرها در یک جهت و برخی دیگر در جهت‌های مختلف ساخته می‌شوند و می‌توانند هوا را به داخل منازل هدایت کنند یا از آن خارج کنند. ورودی این بادگیرها را در جهت باد مطلوب منطقه در بالای ساختمان می‌سازند و از آن سمت باد خنک وارد این سازه می‌شود.

جریان هوا وارد ساختمان شده و در مناطق داخلی ساختمان که فشار هوا کم است محبوس می‌شود. دیواره نازک بادگیر نیز به گونه‌ای ساخته می‌شود که به کاهش این فشار کمک می‌کند. این کاهش فشار باعث کاهش دمای هوای داخل و همچنین کشش باد به داخل نیز می‌شود. این جریان خنک، هوای گرم و نامطبوع داخل ساختمان را از طرفِ دیگر بادگیر به بیرون هدایت می‌کند. خصوصیت جالب دیگر بادگیرها، خاصیت دودکشی آن است و به همین دلیل، حتی اگر وزش باد هم رخ ندهد، به دلیل سبکی هوای گرم داخل اتاق صعود و به خارج هدایت می‌شود.

معمولا در زیر ساختمان جریان آب کاریز و یا قنات‌ وجود دارد و این امر نیز به کاهش بیشتر دمای هوا در داخل کمک می‌کند. در گذشته، گاهی مواد غذایی را در محوطه زیر بادگیر نگه می‌داشتند تا خنک بماند و دیرتر فاسد شود. همچنین مشابه با طرز کار کولر آبی در دهانه بادگیرها، حصیر یا پوشال مرطوب گذاشته می‌شد تا هوا بیشتر خنک و وارد منزل شود.