به وقت مظلومیت همدان در نبود مدیریت؛

تولید سالانه 5 هزار تن نخاله ساختمانی چالش محیط زیست همدان

همواره در مراسم و جلسه‌های مختلف به بهانه‌های متفاوت متخصصان و صاحب‌نظران درخصوص اهمیت حفظ خاک از مخاطرات متعدد ناشی از فعالیت‌های بشری و غیربشری به تفصیل سخن می‌رانند و بر ضرورت اقدامات جدی دولت‌ها و الزام سازمان‌ها و نهادهایی که به بهانه فعالیت‌های توسعه‌ای تیشه به ریشه زمین و طبیعت می‌زنند، تأکید می‌کنند. اما امروز آنچه قابل مشاهده است اینکه به نظر می‌رسد مسابقه‌ای خانمان‌برانداز بین عده‌ای در نقاط مختلف کشور ما درجریان است تا دانسته یا نادانسته با نابودی بستر حیات به‌خصوص زمین نقش فعال در این اتفاق نامیمون داشته باشند بدون اینکه به این پرسش پاسخ بدهند که خود بعد از نابود کردن طبیعت به کجا می‌خواهند پناه ببرند! حال این سؤال مطرح است که آیا فی‌المثل با آلوده کردن نابودی خاک می‌تواند حیاتش را روی زمین ادامه دهد یا اینکه این خاک بلایی به سر بشر می‌آورد که حتی فرصتی برای توصیف این بلا هم نداشته باشند. وقتی همه دست به دست می‌دهیم و برای دستیابی به اهداف کوتاه‌مدت شخصی و اجتماعی خود با دست خودمان محیط‌زیست را آلوده می‌کنیم، چون با پیامدهای فوری این اقدامات خود مواجه نمی‌شویم، کوچک‌ترین دغدغه‌ای هم نسبت به آینده محیط ‌زیست خود و آیندگان نداریم و هیچ وقت به‌دنبال چاره‌ای برای حفاظت از محیط‌زیست نیستیم. این در حالی است که بنا به تحقیقات صورت‌گرفته، مهم‌ترین خاستگاه و منابع آلاینده خاک شامل معادن و صنایع فعال، مصرف سوخت‌های فسیلی ازجمله نفت و کودها و سموم کشاورزی هستند‌. از طرفی کارشناسان معتقدند که تولید بیش از حد پسماند، جمع‌آوری غلط، بازیافت ناقص و انباشت این پسماند در حاشیه شهرها به آلودگی شدید خاک و منابع آب منجر می‌شود. حال آنکه یکی از مشکلات بسیار خطرناک پسماندهای ساختمانی که وارد خاک می‌شوند، فلزات سنگین همچون سرب، کادمیوم و سلنیوم که در کلوئیدهای خاک ذخیره می‌شوند، هستند و با ورود به چرخه غذایی زیان‌‌های جبران‌ناپذیری را به جای می‌گذارند. کیفیت زندگی ما به کیفیت خاک بستگی دارد، طوری که اگر از کیفیت خاک بکاهیم از کیفیت زندگی ما کاسته می‌شود. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با محسن شکل‌آبادی؛ دانشیار زمین‌شناسی دانشگاه‌ بوعلی و در ادامه با سیدعادل ‌عربی؛ معاون محیط ‌زیست ‌انسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید: دانشیار زمین‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه نخاله‌های ساختمانی به روش‌های مختلف بر کیفیت خاک و محیط زیست تأثیر می‌گذارند، گفت: موضوع نخست تأثیرات بیولوژیک و شیمیایی است. محسن شکل‌آبادی با تأکید بر اینکه گرچه مطالعه دقیقی از میزان خسارت وارد به لحاظ بیولوژیک و شیمیایی وارد بر خاک از طریق نخاله‌های ساختمانی، انجام نشده اما تحقیقیات مؤید فعل و انفعالات مشهود این فرایند بر کیفیت خاک است ابراز کرد: به دلیل آنکه نخاله‌های ساختمانی از اجزا و عناصر مختلفی تشکیل شده‌اند هر یک به تنهایی می‌توانند به‌نوعی بر کیفیت خاک اثر نامطلوبی داشته باشد. وی با اشاره به وجود و اختلاط گچ با خاک که امکان رویش گیاه و مانایی آن را دچار مخاطره می‌کند افزود: برای درک ملموس این تأثیرگذاری باید به کارخانه‌های گچی که در شهرهایی همچون غرق‌آباد وجود دارد اشاره‌ای کنم که حتی بر اثر فعالیت و گرد گچی که در فضای اطراف این کارخانه‌ها پخش می‌شود تا کیلومترها در این منطقه پوشش گیاهی وجود نداشته و یا بسیار ضعیف است. دانشیار زمین‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا با تأکید بر اینکه رشد گیاه به محض برخورد با ماده گچی متوقف می‌شود، افزود: همین مسئله درخصوص آجر که از خاک رس تشکیل شده و سیمانی که حاوی ماده معدنی سیلیس است نیز مصداق پیدا می‌کند زیرا برای تولید این مصالح فرایند پخت روی آن انجام شده و دیگر ماده طبیعی نیستند. شکل‌آبادی با بیان اینکه اراضی باکیفیت در کشور ما بسیار محدود است بنابراین ریختن نخاله ساختمانی در این اراضی محدود، امنیت غذایی ما و دیگر زیستمندان را به مخاطره خواهد انداخت تشریح کرد: اراضی کشاورزی بنا به کیفیت خاک جزو اراضی درجه یک محسوب می‌شوند بنابراین رها کردن نخاله‌ها و اختلاط آن با خاک، کیفیت و بهره‌وری آن را کاهش می‌دهد. وی با اشاره به اینکه آنجه عنوان شد تنها برای نخاله‌های ساختمانی است که وارد محیط خاک می‌شوند اظهار کرد: تأسف‌بارتر اینکه در بسیاری از موارد نخاله به‌صورت درشت در خاک رها شده و همین امر به لحاظ فیزیکی نه‌تنها چهره محیط را زشت می‌کند بلکه میزان ذخیره آب را در خاک کاهش می‌دهد که نتیجه آن افزایش احتمال سیلابی شدن بارندگی‌ها را دوچندان می‌کند. این استاد زمین‌شناسی با تأکید بر اینکه بازگشت نخاله‌های ساختمانی به حالت اولیه بسیار زمان‌بر بوده و به سن من و شما قد نمی‌دهد، تشریح کرد: این امر از آن جا نشأت می‌گیرد که برای تهیه مصالح ساختمانی بر روی مواد اولیه فرایند شیمیایی و فیزیکی اعمال می‌شود. شکل‌آبادی تأکید کرد: این مشکل در سرزمین‌های خشک همچون کشور ما دوچندان است زیرا به دلیل کمبود بارش خاک امکان خودپالایی در این بستر حیات و شسته شدن آن وجود ندارد‌. در ادامه معاون محیط ‌زیست ‌انسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان با بیان اینکه طبق برآوردهای انجام‌شده تخمین زده می‌شود روزانه در استان همدان چیزی بالغ بر پنج هزار تن نخاله ساختمانی تولید می‌شود، گفت: این عدد حجم بسیار زیادی است حال آنکه که رسمی‌ترین و بهترین سایت در بحث نخاله‌های ساختمانی در استان سایت نخاله‌های ساختمانی همدان است که نسبت به مدیریت حداقلی، جمع‌آوری و دپوی این مواد اقدام می‌کند. سید عادل عربی افزود: مسئله این است که در موضوع نخاله‌های ساختمانی، همچون زباله و پسماندهای عادی خانگی حساسیت لازم از سوی شهرداری، دهیاری‌ها و بخشداری‌ها اعمال نمی‌شود و همین امر باعث شده شاهد دپو، پراکنش و رهاسازی روزافزون این قبیل پسماندها به‌ویژه در اطراف شهرها و روستاها و نیز حاشیه جاده‌ها باشیم. وی با تأکید بر اینکه پیشنهاد ما در حوزه مدیریت این است که همچون مدیریت پسماندهای عادی برای این امر نیز ناحیه‌بندی شود افزود: مسئله این است که با توجه به حجم بالای این مواد تعداد نواحی برای ایجاد سایت بیشتر باشد. وی با اشاره به اینکه طبق قانون در شهرها شهرداری و در وستاها و بخش‌ها دهیاری و بخشداری‌ها متولی مدیریت و ساماندهی اینگونه پسماندها هستند افزود: به‌نظر می‌رسد در اجرای این قوانین شاهد کاستی‌ها ازسوی ارگان‌ها عنوان شده هستیم. معاون محیط‌زیست‌انسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان با تأکید بر اینکه در قالب وظایف نظارتی بارها و بارها این کم‌کاری‌ها را در کارگروه‌های مرتبط مطرح کرده و مباحث را با مراجع ذی‌صلاح در میان گذاشتیم، افزود: علاوه بر این بنا به شرایط در برخی موارد دهیار و شهردار حتی به مراجع قضائی ارجاع داده شده و برای آن‌ها رأی بدوی مبنی بر محکومیت با جرائم سنگین نیز دریافت شده است. عربی با بیان اینکه این نخاله‌ها علاوه بر مشکلاتی که به لحاظ محیط زیستی برای خاک ایجاد می‌کنند طبق تحقیقات انجام‌شده، به یک خاستگاه برای تکثیر حشرات موذی بدل می‌شوند، افزود: در استان همدان نخاله‌های ساختمانی به یک چالش و معضل محیطی زیستی بدل شده‌اند. وی با تأکید بر اینکه با توجه به لزوم تغییر الگو در صنعت ساختمان در راستای استفاده مجدد و بازیافت مصالح، بیشتر کشورهای جهان برنامه‌هایی در این زمینه دارند افزود: این امر حتی در شهرهای اطراف همچون سایت نخاله کرمانشاه نیز انجام می‌شود به طوری که پس از دپو این پسماندها بازیافت شده و بخشی از آن به مصالح در خصوص راهسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا استفاده مجدد و بازیافت از مصالح دورریز شده به لحاظ کاهش حجم دورریزها و آلاینده‌های محل دفن، کاهش هزینه‌های مربوطه و جایگزینی آن‌ها به جای مواد اولیه، یکی از شاخص‌ترین عوامل مدیریت دورریزهای ساختمانی است. مع‌الوصف با توجه به محدودیت منابع طبیعی و حفظ سرمایه‌های ملی برای نسل‌های آینده و همچنین حفظ محیط زیست، مدیریت دورریزهای ساختمانی اهمیت و ضرورت دارد زیرا با داشتن مدیریت صحیح، برنامه کارآمد و کاهش حجم دورریزهای ساختمانی نه‌تنها از هدر رفتن منابع طبیعی و سرمایه‌های ملی جلوگیری می‌شود بلکه هزینه‌های اضافی و جانبی نیز کمتر شده و به لحاظ اقتصادی سودمند است. اما متأسفانه در رابطه با مدیریت دورریزهای ساختمانی در ایران، به علت نبود قوانین و مقررات و دستورالعمل‌های ملی و منطقه‌ای، مشکل مواد زائد جامد به‌صورت یک معضل درآمده است. این درحالی است که از طریق مدیریت پسماند در بسیاری از کشورها علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف منابع معدنی در منابع انرژی ازجمله نفت و گاز نیز صرفه‌جویی شده به طوری که با مدیریت پسماند می‌توان تا میزان زیادی این هزینه‌ها را کاهش داد. به‌عنوان مثال در صورت استفاده مجدد صحیح از نخاله‌های ساختمانی ناشی از تخریب ساختمان‌ها، می‌توان میزان استخراج از معادن را کاهش داد البته در این بین تنها نمی‌توان دستگاه‌های دولتی را موکلف به اجرای وظیفه دانست بلکه بخشی از این مشکل به عدم توجه مردم به این موضوع زیست‌محیطی بازمی‌گردد. در بسیاری از موارد وقتی فردی برای تغییر کاربری اراضی کشاورزی نسبت به دپوی نخاله به‌صورت تعمدی در آن اراضی اقدام می‌کند در واقع منافع آنی خود را مقدم بر منافع آتی خود و خانواده و جامعه می‌داند این در حالی است که فارغ از مباحث زیستی و آلودگی‌های مرتبط با آن، این خاک بستری برای تأمین امنیت غذایی و ادامه حیات است بنابراین اینکه در استانی همچون همدان که برخی ادعا می‌کنند ساخت و ساز در آن رونق نداشته و اندک است، تولید پنج هزار تن نخاله عدد کمی نیست و می‌تواند سطح وسیعی از اراضی را در صورت رهاسازی بدون مدیریت به نابودی بکشاند. انتظار می‌رود علاوه بر مدیران متولی مردم نیز حداقل در سطحی‌ترین نگاه در هنگام دست داشتن در ایجاد چنین معضلات زیست‌محیطی نیم‌نگاهی به آینده، خود و جامعه داشته باشند.