چه عواملی موجب تخریب جنگل‌ها می‌شود؟

البته با وجود نابودی سالانه میلیون‌ها هکتار از جنگل‌های سراسر دنیا به دلایل گوناگون و ناکامی محافظان محیط زیست از مقابله با این معضل، انسان هنوز هم راهی طولانی برای درک عمیق‌تر اهمیت این پوشش‌های مفید و حیاتی برای کره زمین در پیش‌رو دارد، از این‌رو در کشور ایران روز هشتم مردادماه به نام «جنگل رمز حیات» نام‌گذاری شده؛ هدف اصلی این روز، ارج نهادن به نقش بی‌بدیل و تأثیرگذار جنگل‌ها در نیل به توسعه پایدار و حفظ بستر حیات برای بقای انسان و همه موجودات زنده است.

در ایران 6 نوع جنگل وجود دارد، این جنگل‌ها شامل جنگل‌های هیرکانی، بلوط غرب ایران، قره‌داغ یا ارسباران، دریایی حرا و چندل (مانگرو)، خشک داخلی و جنگل‌های دست‌کاشت که همه آن‌ها در معرض خطر قرار دارند، است، از آنجا که نام قدیم گرگان «هیرکان» بوده، نام این جنگل به هیرکانی معروف شده است؛ این جنگل از گرگان تا گیلان، آستارا، آذربایجان ادامه دارد و به جنگل‌های بارانی هم معروف است. جنگل‌های دریایی حرا و چندل (مانگرو) که با جزر و مد دریا رشد و نمو یافته‌، اکنون به‌دلیل بی‌توجهی در حال نابودی است. جنگل قره‌داغ یا ارسباران به‌دلیل رطوبت رود ارس ایجاد شده و درختان این جنگل و حیواناتی که در آن زیست می‌کنند؛ منحصربه‌فرد هستند، اما این جنگل‌ها نیز در حال نابودی است.

رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اظهار کرد: جنگل‌های مانگروی ایران یکی از نقاط منحصربه‌فرد زیستگاه‌های مانگروی دنیا محسوب می‌شود، زیرا این رویشگاه بین عرض‌های 25 تا 27 درجه گسترش پیدا کرده و این منطقه از نقاط جغرافیایی خاص است.

کامران پورمقدم، اضافه کرد: مساحت جنگل‌های مانگرو در ایران بیش از 27 هزار هکتار است که غالب گونه‌های آن گونه حرّا با اسم علمی Avicenna Marina است. این جنگل‌ها از خلیج نایبند در بوشهر تا خلیج گواتر در جنوب سیستان و بلوچستان و در حاشیه دریای عمان گسترش پیدا کرده است. بیش از 90 درصد این جنگل‌ها چه از لحاظ کیفیت و کمیت در استان هرمزگان مانند بندر خمیر و جزیره قشم واقع شده است، البته لکه‌ای در منطقه خور آذینی استان هرمزگان شهرستان سیریک وجود دارد که گونه «چندل» است.

وی با بیان اینکه یکی از فواید جنگل‌های مانگرو تنوع زیستی آن‌هاست، افزود: به علت وجود مواد مغذی بسیار ارزشمند برای توده‌های حیوانی و جانوران آبزی و حیات وحش دریا و حتی خشکی، تنوع زیستی در جنگل‌های مانگرو بسیار بالا است بنابراین تکثیر میگو و ماهی در این رویشگاه با کیفیت بسیار بالا انجام می‌شود.

وی گفت: طرحی تحت عنوان طرح ملی مدیریت جنگل‌های مانگرو با هدف مدیریت و صیانت از این جنگل‌ها در استان‌های جنوبی کشور یعنی خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان در حال اجراست. بخشی از این طرح مربوط به عملیات احیایی، توسعه جنگل‌های مانگرو در قالب نهالکاری و بذرکاری و بخش دیگر آن مربوط به اقدامات حفاظتی مانند گشت‌های قایق‌های موتوری برای جلوگیری از قطع درختان و سرشاخه‌زنی است.

این مسئول افزود: مناطقی را در قالب مناطق مستعد برای احیای جنگل‌های مانگرو در این رویشگاه‌ها در استان‌های جنوبی بر اساس مطالعات ساحلی شناسایی کردیم.

پورمقدم تأکید کرد: پیش‌بینی می‌کنیم که در حدود 59 هزار هکتار عرصه مستعد برای «حرّاکاری» در جنگل‌های مانگرو وجود داشته باشد که به فراخور اعتبارات و هماهنگی جوامع محلی و مشارکت آن‌ها طی چهار تا پنج سال در کل رویشگاه‌های جنوبی مانگرو کشور انجام شود.

وی عبور لنج‌ها و قایق‌های حاوی کالای قاچاق از خورها و رویشگاه‌های مانگرو را از عوامل تخریب این زیستگاه دانست و تصریح کرد: وجود پساب‌های صنعتی و تخلیه مواد نفتی در دریا به صورت اشتباه به این اکوسیستم آسیب وارد می‌کند.

این مسئول با اشاره به همکاری سازمان منابع طبیعی با سازمان محیط زیست برای حفاظت از جنگل‌های حرّا اظهار کرد: این رویشگاه در دهه 70 میلادی به‌صورت رسمی از طریق یونسکو به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت شد بنابراین یک محدوده بزرگ واجد تنوع زیستی و حفاظت‌شده محسوب می‌شود.

پورمقدم اضافه کرد: عمده عملیات احیایی این رویشگاه که مربوط به جنگل‌کاری و توسعه جنگل‌های مانگرو در مناطق مستعد و احیای این رویشگاه‌ها است توسط منابع طبیعی انجام می‌شود و این کار را با هماهنگی سازمان محیط زیست و مناطق آزاد ویژه مانند منطقه آزاد قشم انجام می‌دهد و هماهنگی خوبی با آن‌ها دارد.

وی با بیان اینکه باید ارزیابی تهدیدات بر اثر ایجاد تأسیسات یا ساخت و ساز و فعالیت این صنایع در بالادست این رویشگاه‌ها آسیب می‌رساند به صورت دقیق‌تر انجام شود، گفت: منابع طبیعی یا محیط زیست به‌تنهایی نمی‌توانند اقدامات بازدارنده را برای برخی فعالیت‌های بالادست انجام دهند و هم‌افزایی دو دستگاه باعث شده است که این تهدیدات کاهش یابد.

کارشناس و کنشگر محیط‌زیست نیز اظهار کرد: نابودی جنگل‌های ایران تا 50 سال آینده، مطابق با برآوردهای هشدارگونه ناسا از وضعیت ایران حقیقت دارد، به این معنا که با تداوم این شرایط، طی سال‌های 2050 تا 2060 اثری از جنگل‌هایی که امروز می‌شناسیم در کشور باقی نخواهد ماند.

اسماعیل کهرم، با ابزار تأسف از اینکه جنگل‌های ایران وضعیت بسیار نامناسبی دارند، گفت: چندی پیش با حضورم در کنفرانس GPL کشور آلمان یکی از سازندگان این دستگاه‌ها ضمن گفت‌وگوی دو نفره مطرح کرد که اکنون متوجه شده‌ایم که بهترین کار در فضا مشاهده زمین از مریخ است، طی این مشاهدات دیدیم که در کشور شما ایران سالیانه یک تا 1.5 درصد از جنگل‌ها در حال نابود شدن هستند.

وی ادامه داد: اگر سالانه یک درصد جنگل‌ها در ایران از بین برود طی 100 سال آینده جنگلی نخواهید داشت و با 1.5 درصد حدود 75 سال دیگر تمام جنگل‌های کشورتان نابود می‌شوند.

وی با تاکید بر اینکه جنگل‌های ایران را از هر دیدی که نگاه کنید در حال اضمحلال و اتمام است، افزود: در دهه‌های آینده جنگل‌های کشور ما نابود و ناپدید می‌شوند، درخت اکالیپتوس که گونه‌ای غریبه و غیرایرانی است و به هیچ عنوان برای جنگل‌های ما مناسب نیست را می‌کارند و از نظر ظاهری جنگل‌ها سبز هستند، اما این درختان غیربومی آفت‌های خودش را به همراه دارد.

این کارشناس محیط زیست با اشاره به فرسایش خاک قدرت زایندگی و رویش را از آن می‌گیرد و خاک فرسایش یافته می‌میرد، گفت: قسمت اعظم فرسایش خاک بر اثر پدیده جنگل‌زدایی ایجاد می‌شود، جنگل‌ها را قطع می‌کنیم، بعد خاک از پوشش گیاهی جنگل عریان می‌شود و از بین می‌رود، این پدیده‌ها به صورت متوالی یکی پس از دیگری اتفاق می‌افتد.

کهرم درباره اینکه پوشش گیاهی خاک در ایران باید بالاتر برود، اظهار کرد: اگر پوشش گیاهی مناسب باشد فرسایش خاک صورت نمی‌گیرد، در حال حاضر علوفه‌ای که توسط باران و برف رشد می‌کند توسط چهارپایان خورده می‌شود، این چهارپایان خاک را خالی از پوشش گیاهی کرده و آن را فرسایش می‌دهند، تنها راه کوتاه‌مدت برای کاهش فرسایش خاک این است که باید به خاک زمان استراحت داد تا تقویت شود.

وی خاطرنشان کرد: در زیر جنگل‌ها آب انباری عظیم وجود دارد که با نابودی جنگل‌ها علاوه بر از بین رفتن این منبع با ارزش و عظیم، خاک و حیات‌وحش کشور نیز نابود خواهد شد، باید هرچه سریع‌تر جلوی تخریب این جنگل‌ها گرفته شود. اگر تصمیم گیرند از این به بعد با جنگل‌ها کاری نداشته باشند، تمام این طبیعت بازمی‌گردد.