ارتباط مؤثر با خانواده کمربند ایمنی نامرئی در مواجهه با گروه همسالان

‌آنچه مسلم است اینکه در دوران نوجوانی، شخصیت اجتماعی نوجوان در حال شکل گرفتن است و بر این اساس، رفاقت نقش عمده‌ای در اجتماعی شدن او ایفا می‌کند. دوستان و همسالان، نوجوان را در «ابراز خود» یاری می‌دهند؛ چرا که یکی از نیازهای مهم این دوره، نیاز به دیده شدن است؛ رفتاری که فرد به وسیله آن توانایی‌ها، اندیشه‌ها، اعتقادات، عواطف و احساساتش را به سایرین ابراز می‌کند حال آنکه دوستان و همسالان زمینه ممکن را برای فرد فراهم می‌کنند زیرا آن‌ها در معاشرت با یکدیگر در مورد افکار و عقاید خود آزادانه گفت‌وگو و توانایی‌ها و قابلیت‌های خود را ظاهر می‌کنند.

از طرفی دوستان و همسالان بر تصمیم‌گیری نوجوان تأثیر می‌گذارند. به‌طور کلی، دوره نوجوانی، دوره آزمایش و خطاست؛ دوره‌‌ای که نوجوان تصمیمات خود را در زمینه‌های مختلف تغییر می‌دهد؛ مثلاً ممکن است یک نوجوان ماه‌ها برای انتخاب یک سبک مطلوب آرایش موی سر، شیوه‌های متفاوتی را آزمایش کند و نظر دوستانش را با حساسیت ویژه‌ای مورد توجه قرار دهد.

درواقع نوجوان به نگرش‌ها و نظریات دیگران به‌خصوص دوستانش درباره خود اهمیت زیادی می‌دهد. او با دریافت مستقیم و غیرمستقیم نظریات دوستان درباره خودش و همچنین در جریان مقایسه ویژگی‌های خود با آن‌ها، به شناخت‌های جدیدی از ابعاد وجودی خویش می‌رسد. این شناخت‌ها موجب پیدایی تصویر جدیدی از خود می‌شود. به دیگر سخن همین دوستان و همسالان نیاز به محبت کردن و محبت دیدن نوجوان را به طور مکفی تأمین می‌کنند.

به غیر از همه مواردی که گفته شد، گروه دوستان و همسالان انجام بعضی از فعالیت‌ها را برای نوجوان آسان کرده، جرأت و شهامت وی را تحریک می‌کنند و احساس نوع‌دوستی نوجوان و بالعکس را تقویت کرده و او را در رسیدن به استقلال عاطفی در بعد مثبت و یا منفی یاری می‌دهند.

این موضوع در ارتباط با دختران نوجوان از حساسیت بیشتری برخوردار است زیرا او قرار است در قالب نقش‌های مختلف خانوادگی و اجتماعی به‌عنوان یک الگو مورد پذیرش و توجه قرار گیرد؛ بنابراین پرداختن به موضوع تأثیرپذیری دختران نوجوان از همسالان اهمیت بالایی دارد.

با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این خصوص با روان‌درمانگر کودک و نوجوان و نامزد دریافت دکترای سلامت گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مریم ناطقی با بیان اینکه کودکان تا رسیدن به سن 12 سالگی بیشترین تأثیر را از خانواده می‌گیرند، گفت: با شروع نوجوانی از سن 12 سالگی به بعد نقش همسالان در شکل‌گیری و الگوپذیری شخصت نوجوان بسیار پررنگ می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه نوجوان از همسالان خود در ابعاد مختلف به‌ویژه الگوپذیری در مسائل اجتماعی، شناختی، روان‌شناختی تأثیر می‌پذیرند، و به حدی است که خانواده‌ها را نگران می‌کند؛ گفت: هر خانواده به‌صورت مجزا برای خود ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی و اعتقادی خاصی را دارد؛ بنابراین از اینکه می‌بینند فرزندشان در این ابعاد نیز از همسالان خود تأثیر می‌پذیرند نگران هستند.

وی ادامه داد: راهکار پیش رو و موضوع مهم این است که برای کنترل این وضعیت باید یک گام به عقب بازگردیم یعنی اگر موضوع همسالان و تأثیرگذاری آنان بر شخصیت نوجوان در خانواده به یک نگرانی بدل شده و دوست داریم ارزش‌های خانواده به‌صورت نهادینه در شخصیت فرزند ماندگار باشد، باید قبل از اینکه فرزندان به سن نوجوانی برسند خانواده با آن‌ها ارتباط خوبی برقرار کند.

این روان‌شناس کودک و نوجوان، با بیان اینکه این ارتباط بدان معناست که من والدین بتوانم و باید با فرزندم حرف زده، با او تعامل داشته و احساس او را بشنوم، ابراز کرد: مشکل این است که وقتی من روان‌شناس از حرف و ارتباط خوب دم می‌زنم، خانواده وارد لاک نصیحت می‌شود، منظور من نصیحت کردن نیست بلکه گفت و شنود، تعامل و ارتباط مؤثر است.

ناطقی افزود: وقتی خانواده با فرزند ارتباط خوبی دارد این امر در شکل‌گیری شخصیت نوجوان به‌ویژه دختران نوجوان بسیار تأثیرگذار است. با وجود این ارتباط خوب بین والدین و فرزند نقش همسالان نیز مثبت خواهد بود؛ چراکه با نهادینه شدن ارزش‌ها در نوجوان توسط خانواده پیش از رسیدن به سن 12 سالگی، این ارتباط مؤثر بسان کمربند ایمنی نامرئی نقش ایفا کرده و این ارزش‌ها در فرزند ما به تثبیت رسیده و نوجوان برای انتخاب دوست از بین همسالان به‌دنبال افراد شبیه خود در اعتقاد، باور و ارزش خواهد رفت و حتی می‌تواند داشته‌های قبلی نوجوان را تقویت کند.

وی تأکید کرد: در نبود این ارتباط مؤثر بین خانواده و نوجوان، فشار همسالان بر روی شخصیت افراد در هر سنی بیشتر می‌شود و از آنجا که امروزه تأثیر این عامل به‌شدت گسترش یافته و رسانه‌های اجتماعی هم فرصتی برای نوجوانان و بزرگسالان ایجاد کرده‌اند که موارد جدیدی را امتحان کنند، خانواده‌ها بیشتر نگران تأثیرپذیری فرزندان از سوی دوستان و همسالانشان هستند.

وی با بیان اینکه تأثیر همسالان می‌تواند اثرات مثبت و منفی بسیاری روی افراد بگذارد از این رو ضرورت دارد والدین و خانواده‌ها در این زمینه اطلاعات و آگاهی کافی کسب کنند تا در جهت سلامت روان نوجوان یا جوان خود گام مهمی بردارند، ابراز کرد: در حقیقت مفهوم فشار یا تأثیر همسالان، به مجموعه رفتارها و پیشنهادهایی بازمی‌گردد که افراد (به خصوص نوجوان دختر) از سوی دوستانشان دریافت می‌کنند که ممکن است مثبت یا منفی باشد. این موضوع در نوع مثبت باعث ایجاد رفتار مثبت در فرد شده و در نوع منفی رفتار و عادت منفی را به‌دنبال خواهد داشت.

روان‌شناس کودک و نوجوان با اشاره به اینکه به طور کلی فشار همسالان روی افراد تأثیر مستقیم داشته و به‌صورتی است که او تشویق به انجام کاری می‌شود که با نگرش، ارزش یا رفتارهای او در تضاد بوده و قصد دارد خود را مطابق با رفتارهای گروه دوستان دنبال کند، بیان کرد: تأثیر منفی همسالان برای نوجوانان بیشتر به موضوعات و توانایی آن‌ها جهت مستقل تصمیم گرفتن بازمی‌گردد به طوری که برای نوجوانان موضوعاتی مانند مقاربت جنسی، سوء مصرف مواد صنعتی و استفاده از فضای مجازی در مسیر نادرست ازجمله مباحثی که می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری را به‌دنبال داشته باشد.

ناطقی با تأکید بر اینکه قبلاً واهمه ما از تعرض جنسی تنها بعد حقیقی ارتباط یک فرد با فرد دیگر را در یک مقطع زمانی مشخص شامل می‌شد اما امروز واهمه ما، بیشتر از تعرض جنسی در فضای مجازی است که آثار و پیامدهای آن به‌عنوان تهدید تا آخر عمر همراه یک دختر نوجوان در قالب فیلم، عکس و چت خواهد بود، تشریح کرد: مسئله این است این مباحث در گروه همسالان مورد پیشنهاد قرار گرفته و نوجوان نیز به‌دلیل آنکه به‌دنبال کشف ممنوعیت‌هاست گرفتار این مباحث می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه متأسفانه در حال حاضر سن ارتباط نامشروع در بین نوجوانان به‌ویژه دختران نوجوان بسیار پایین آمده، تشریح کرد: بارها در گفت‌وگو با والدین عنوان کردم که ممنوع کردن برخی مباحث نه‌تنها چاره کار نیست بلکه باید به نوجوان آموزش و آگاهی لازم نیز داده شود.

وی افزود: البته این انتقاد به طور جد به آموزش و پرورش نیز وارد است زیرا در مدارس باید این آموزش‌ها ارائه شود.

این روان‌درمانگر کودک و نوجوان افزود: تأثیر همسالان به طور معمول با ریسک‌پذیری در نوجوان همراه است چراکه این فعالیت‌ها معمولاً در مشارکت همسالان روی می‌دهد در این بین وابستگی به دوستانی که دارای رفتار پرخطر هستند به‌نوعی پیش‌بینی‌کننده رفتار خود نوجوان در آینده خواهد بود.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد برای پذیرفتن رفتار یا پیشنهادهای ارائه‌شده از سوی گروه همسال، دلایل مختلفی وجود دارد که ازجمله آن می‌توان به نداشتن اعتماد به‌نفس، عدم استقلال در تصمیم گرفتن، تمایل به دوست داشته شدن از سوی همسالان و دیگران، ترس از طرد یا مسخره شدن، کنجکاوی برای امتحان یک مورد جدید و کسب تجربه‌ای نو، تحت تأثیر ایده دیگران اشاره کرد، حال آنکه اغلب این موارد به نوع ارتباط فرزندان و خانواده بازمی‌گردد زیرا این ضعف باعث می‌شود که فرزندان یک خانواده به‌دنبال جستجوی نیاز و پاسخ‌گویی به سؤالاتشان در خارج از منزل و بین همسالان خود بگردند این در حالی است که در این بین هم نقش خانواده از اهمیت بالایی برخوردار است و هم فضای رسانه‌های می‌تواند در جلوگیری از این اتفاق مؤثر واقع شود.