تحقق خیابان کامل نیازمند تغییر رویکرد در اسناد بالادستی شهر

همه‌شمول بودن اولویت خیابان‌های کامل

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : اخیراً با افزایش جمعیت، مدیران شهری در دنیا موضوعاتی همچون تعریف خیابان کامل را مطرح کرده و به‌دنبال اجرای آن برای پاسخگویی به نیاز همه شهروندان هستند زیرا به اعتقاد این مدیران خیابان‌هایی که کارکرد مناسبی دارند، موجب ایجاد سبک زندگی سالمی برای شهر و کاربران معابر می‌شوند.

در دنیای امروز مهم‌ترین مشکلات موجود در معابر شامل تأخیر، ازدحام شدید، کمبود ظرفیت در معابر شهری، ساخت کریدورهایی که شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل را مورد توجه قرار نداده، خیابان‌های بدون اختلاط کاربری، محیطی به دور از قابلیت دسترسی، امنیت و ایمنی و فضای سبز و همچنین عدم رضایت شهروندان هستند؛ حال آنکه خیابان‌های ایمن، امن، با اختلاط کاربری بالا و دارای فضای سبز که دسترسی مناسبی برای کاربران فراهم می‌کند، باید پاسخگوی نیازهای همه‌ انواع کاربران معابر باشند.

همانطور که پیشتر عنوان شد یکی از روش‌هایی که جهت ارتقای کیفیت زندگی در شهر استفاده می‌شود، ساخت خیابان کامل جهت ارتقای وضعیت شبکه معابر است در حالی که خیابان کامل، به یک رویکرد مفهومی در طراحی معابر اطلاق می‌شود که با قصد ادغام شیوه‌های حمل‌ونقل متعدد و دسته‌های مختلف کاربران آن‌ها باهم، ضوابط و فرایند طراحی را مورد توجه قرار می‌دهد.

بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این خصوص با طراح شهری و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده با بیان اینکه در ارتباط با موضوع خیابان کامل چند عامل و فاکتور باید مورد توجه قرار گیرد، گفت: یکی از این فاکتورهای دارای اولویت در تحقق خیابان کامل، همه‌شمول بودن خیابان‌هاست.

وی، افزود: به عبارت بهتر باید بتواند همه مخاطبان یک شهر را پوشش دهد البته این بدان معناست که کودکان، جوانان، بانوان، افراد ناتوان و سالمند بتوانند از این زیرساخت شهری بهره‌مند شوند؛ یکی از چالش‌هایی که امروز در خیابان‌های شهری با آن مواجهیم این است که عموماً برای قشر جوان طراحی می‌شود و مقداری نیز در آن‌ها رویکرد مردسالارانه وجود دارد.

وی با تأکید بر اینکه یکی از ویژگی‌های خیابان کامل این است که بتواند طیف متنوعی از اقشار مختلف را دربرگیرد، تشریح کرد: این امر خود مستلزم آن است که به خیابان‌ها تنوع عملکردی ببخشیم؛ یعنی خیابان تنها از یک عملکرد خاص برخوردار نباشد بلکه بتواند متناسب با نیاز اقشار، طیف متنوعی از عملکردها را نیز در خود جمع کند.

این شهرساز در پاسخ به این سؤال که این عملکردها شامل چه بخش‌هایی است و چگونه می‌توان این خیابان‌های مردسالار را به خیابان‌های همه‌شمول تبدیل کرد؟ گفت: همانطور که پیشتر عنوان شد لازمه این کار تنوع‌بخشی به عملکردهای خیابان است البته از طرفی در این خیابان‌ها باید تمام خدمات و نیازهای روزمره‌ای که برای استراحت، خرید و مکث در فضا برای شهروندان نیاز است، فراهم شود.

سجادزاده با بیان اینکه مثال ملموس خیابان کامل را می‌توان شبیه بازارچه‌های قدیمی دانست، تشریح کرد: درواقع در راسته‌بازارهای قدیمی همه نیازهای فرد و اقشار مختلف در محیط و فضا فراهم است.

وی ادامه داد: البته در کنار این موضوع احساس امنیت نیز از جایگاه خاصی برخوردار است به طوری که یکی از چالش‌هایی که امروز در معابر با آن مواجهیم به عدم وجود این عنصر و ناامن بودن خیابان‌ها بازمی‌گردد، البته این امنیت هم شامل امنیت روانی، جسمی و حرکتی می‌شود.

وی با بیان اینکه در حال حاضر عمده خیابان‌های ما برای کودکان و سالمندان، ناتوانان جسمی و حرکتی، کارکرد مناسبی ندارد زیرا از زیرساخت مناسب امنیت (مصالح و مواد اولیه) برخوردار نیستند، گفت: یکی از ویژگی‌های اصلی خیابان‌های کامل این است که عموماً پیاده‌مدار هستند و غلبه انسان بر ماشین یکی از ویژگی‌های آن‌ها است.

این طراح شهری، خاطرنشان کرد: بنابراین طیف متنوع عملکردی باعث می‌شود که حضور اقشار مختلف جامعه را در این زیرساخت شهری شاهد باشیم که این امر به‌صورت خود به خود امنیت فضا را نیز به همراه خواهد داشت.

سجادزاده در پاسخ به این سؤال که آیا در این خصوص تجربه موفقی در ایران وجود دارد یا خیر، گفت: باید بگویم قطعاً نمونه و مصداق کاملی در این زمینه نداریم اما در بسیاری از خیابان‌ها بخشی از عملکردهای مورد توجه در خیابان کامل، دیده شده مانند خیابان ولیعصر تهران که به‌عنوان یکی از خیابان‌های قدیمی است بخشی از این عملکردهای متنوع را شاهد هستیم.

وی با بیان اینکه ارتباط مستقیم با طبیعت از طریق ایجاد فضای سبز، درختان و پوشش گیاهی در این خیابان‌ها یکی دیگر از ویژگی‌های خیابان کامل است، خاطرنشان کرد: علاوه بر این این خیابان‌ها باید به لحاظ سیما و منظر نیز از زیبایی لازم برای جذب مخاطب برخوردار باشد.

وی با تأکید بر اینکه درخصوص همدان نیز نبود چنین فضاهایی به‌عنوان خیابان‌های کامل یکی از چالش‌های ماست، گفت: البته طی چندسال اخیر با تبدیل خیابان بوعلی به پیاده‌راه، می‌توان امید داشت که در آینده به خیابان کامل بدل شود؛ البته در این زمینه همچنان چالش‌های بسیاری پیش روی ماست.

این طراح شهری در واکنش به این مسئله که به اذعان کارشناسان در خیابان‌های کامل فضای ترافیکی در قالب حمل و نقل عمومی نیز می‌بایست وجود داشته باشد تا به نیاز اقشار مختلف پاسخ دهد، نظر شما در این زمینه چیست؟ آیا با تنگنای موجود در خیابان‌های شهری، امکان ایجاد چنین ظرفیت‌هایی وجود دارد؟ ابراز کرد: اینکه پیشتر عنوان کردم در خیابان‌های کامل باید غلبه انسان بر ماشین بیشتر باشد به معنای حذف خودرو نیست بلکه باید اولویت را به انسان بدهیم وگرنه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان در خیابان کامل نمی‌توان تردد خودرو را به‌صورت کامل حذف کرد بلکه باید آن را در قامت سیستم حمل و نقل عمومی در نظر گرفت و در عین حال از ظرفیت مسیر‌های دوچرخه‌سواری در این معابر استفاده کرد.

سجادزاده با اشاره به اینکه در این زمینه دو مسئله مطرح است ابراز کرد: نخست اینکه در کشور ما اصولاً خیابان‌ها برای تردد خودرو طراحی می‌شوند به طوری که حتی عرض‌های استاندارد (12،24و72 متری) نیز بر مبنای تناسب خودرو مشخص و تعیین شده‌اند، افزود: در طراحی خیابان‌ها به نیازهای اقشار فکری نکرده‌اند بنابراین ما ناچاریم یک رویکرد بازآفرینی را نسبت به خیابان‌ها اجرا و به گونه‌ای در برنامه‌ریزی مسائل شهری این خیابان‌ها را ساماندهی و طراحی کنیم که بتوان در راستای تحقق خیابان کامل قدمی برداریم.

وی با تأکید بر اینکه تحقق این امر تنها یک سیاست مدیریتی در حوزه شهر نیست بلکه به‌عنوان یک سیاست کلان باید به آن نگاه کرد، افزود: متأسفانه ما جزو کشورهایی هستیم که تولید خودرو در آن قابل مقایسه با هیچ کشوری به‌دلیل ارزان بودن سوخت نیست؛ بنابراین هرچقدر هم مدیران شهری در این زمینه فعالیت داشته باشند، یقیناً معابر ما قابلیت پذیرش این حجم از خودرو را نداشته پس کاری از پیش نمی‌رود.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان افزود: رسیدن به خیابان‌های کامل در شهرها یک امر تدریجی است و باید در بدو امر این رویکرد از خیابان‌های موجود در بافت قدیمی شهرها آغاز شود.

سجادزاده در واکنش به این مسئله که برخی از کارشناسان حوزه طراحی شهری معتقدند در تحقق خیابان‌های کامل، استفاده از آب نیز باید مورد توجه قرار گیرد، اذعان کرد: اولویت در ارتباط با طبیعت صرفاً شامل آب نیست زیرا باید این موضوع متناسب با اقلیم هر شهر دیده شود برای مثال در شهری همچون همدان یقیناً استفاده از آب جزو اولویت‌ها نیست اما این عنصر نیز اگر متناسب با اقلیم در معابر این چنینی مورد توجه قرار گیرد همچون دیگر عناصر طبیعی مثل فضای سبز شادابی و لطافت را در محیط به ارمغان خواهد آورد.

وی در پاسخ این سؤال که یکی از مسائل مطرح در تحقق خیابان‌های کامل، لزوم توجه به این مهم در اسناد بالادستی و طرح‌های راهبردی شهرها است نظر شما چیست؟ ابراز کرد: متأسفانه ما در طرح‌های بالادستی برای خیابان تعریف خاصی نداریم و این زیرساخت را صرفاً دارای عملکرد ترافیکی می‌دانیم این در حالی است که خیابان‌ها می‌توانند در رینگ‌های مختلف شهر نقش‌های متفاوتی را ایفا کنند؛ بنابراین باید در بدو امر در طرح‌های بالادستی هدف و نقش خیابان‌ها در رینگ‌های مختلف شهری مشخص شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: برای مثال برخی خیابان‌ها صرفاً دارای عملکرد ترافیکی هستند حال آنکه خیابان دیگر ممکن است عملکرد انسانی بیشتری داشته باشد و یا اینکه عملکرد آن حد وسط باشد؛ بنابراین تا زمانی که این تغییر رویکرد در اسناد بالادستی اتفاق نیفتد همچنان در شهرها در اجرای چنین پروژه‌هایی شاهد عملکرد جزیره‌ای هستیم.

سجادزاده ادامه داد: این در حالی است که این تغییر رویکرد باید در سطح کلان اتفاق بیفتد؛ اگر شاهد چنین تغییری نباشیم یقیناً در اجرای این پروژه نیز دچار اتفاقی خواهیم شد که در شهر دوستدار کودک، همدان با آن مواجه است زیرا نمی‌توان با احداث یک پارک کودک در شهر مدعی شد که شهر، دوستدار کودک است.