طراحی خشک‌منظر تنها راه عطش شهر برای داشتن فضای سبز زیبا

فضای سبز شهری خوب نیازمند تخصص فیزیولوژی گیاهی

سپهرغرب، گروه زیست بوم - طاهره ترابی مهوش : بررسی فضاهای سبز شهری از دیدگاه زیست محیطی، شامل مواردی چون کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، بهبود شرایط زیست اقلیمی در شهر، افزایش کیفیت آب‌های زیرزمینی همچنین کاهش گازهای گلخانه‌ای است. همچنین فضای سبز می‌تواند به طور قابل توجهی دمای هوا را کاهش دهد و به عنوان بخشی از دید و منظر شهری، تامین‌کننده ارزش‌های زیبایی‌شناختی ذهنی مردم باشد بنابراین انتخاب گونه مناسب، جانمایی درست و نیز تیمار و نگهداری از فضای سبز از اهمیت بالایی برخوردارست این درحالی است که در مدیریت شهری همدان رویکرد مناسبی به این بخش از حیات شهر دیده نمی‌شود به ویژه در ادوار اخیر با مصوبه شورا، شهرداری به اسم مدیریت استفاده از آب و بحث کمبود آن منظر فضای سبز را به یک شلختگی آزاردهنده مبتلی کرده که ناشی از عدم نگاه درست به کارکرد فضای سبز دارد براین اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا با مریم ایاسه دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه تهران در رشته طراحی فضای سبز و دکترای فیزیولوژی گیاهی از دانشگاه تهران گفت‌‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

* خانم دکتر ایاسه در نخستین سوال بفرمایید با توجه به اهمیت فضای سبز درشهر آیا الزامات خاصی درعرصه حفاظت و نگهداری آن باید مورد توجه قرار گیرد؟

درگام نخست مسئله اینجاست که فضای سبز شهری باید به صورت اصولی درشهرها ایجاد شود یعنی مهمترین اصل که منجر به پایداری فضای سبز شهر می‌شود این است که این ظرفیت متناسب با منطقه و اقلیم و نیز کارایی‌های اکولوژیکی مورد توجه درشهر انتخاب شده باشد پس باید در انتخاب گونه گیاهی دقت لازم صورت پذیرد زیرا معمولا گیاهان Native ( بومی و محلی ) هر منطقه بیشترین کارایی را در منطقه وشهر خود دارند.

دربرخی موارد ما نسبت به ایجاد فضای سبزی درشهرها اقدام می‌کنیم که نیاز آبی زیادی دارد این درحالی است که یکی از اصول اصلی در پایداری منظر، کم نیاز بودن است. نکته اصلی این است که این کم نیاز بودن چه از نظر آبی و چه از منظر بحث نگهداری و چه از نظر هرس‌پذیری و دیگر عواملی که از آن‌ها در حوزه نگهداری از فضای سبز و منظر به عنوان یک الزام یاد می‌شود باید مورد توجه قرار گیرد.

برای انتخاب یک گونه مناسب برای فضای سبز شهری باید موارد متعددی را مدنظر قرار داد انجام تحقیقات دقیق از میزان آب در دسترس، شناخت گیاهان بومی منطقه که سازگاری لازم را با اقلیم دارند به طوریکه هم به آفات مقاوم بوده و هم نسبت به آب و هوا توان مقابله با تنش را دارنداز جمله مولفه‌هایی است که باید به آن‌ها توجه کرد

درحال حاضر کشورما چون درکمربند خشک جهان قرار دارد به طور کلی در فضای سبز دچار مشکل است زیرا در چنین کشورهایی فضای سبز به عنوان یک بخش هزینه‌بر قلمداد می‌شود بنابراین بسیار حائز اهمیت است که نگاه ما به فضای سبز شهری و ایجاد آن فضای سبز کم‌آب‌بر باشد به عبارتی باید در فضای سبز به سمت طراحی خشک‌منظر برویم. این نوع فضای سبز هم باید به خشکسالی مقاوم بوده و هم در برابر شوری از توان تحمل بالایی برخوردار باشد زیرا متاسفانه خاک ایران به سمت شور شدن نیز در حال حرکت است.

** برخی نورپردازی‌ها در فضای سبز به فتوسنتز گیاهان آسیب می‌زند

*بعد از انتخاب گونه چه شاخص‌هایی برای نگهداری از فضای سبز شهری باید مورد توجه قرار گیرد؟ درواقع نگهداری اصولی فضای سبز شهری چه شاخص‌هایی دارد؟

مسئله این است که هرگیاهی نیازمندی خاص خود را دارد مثلا ما نمی‌توانیم بگویم در یک فضای سبزایجاد شده همه گیاهان دریک روز آبیاری شوند ویا اینکه به همه گیاهان یک نوع کود داده شود در واقع متناسب با نوع گیاه باید مراقبت لازم صورت پذیرد.

مسئله دوم اینکه باتوجه به لزوم آشنایی به فیزیولوژی گیاهی ازسوی متولی این حوزه، هرچه فرآیند مراقبت و نگهداری فضای سبز شهری مکانیزه‌تر باشد این مهم به صورت درست‌تری اعمال می‌شود. برای مثال گیاهان نور سبز را جذب نمی‌کنند اما سایر نورهای رنگی همچون نور قرمز و آبی را به صورت کامل جذب می‌کنند اما مسئله اینجاست که اگر شب هنگام در محیط‌ها شهر حاضر شوید خواهید دید که برخی نورپردازی‌ها درفضای سبز انجام شده که به مقوله فتوسنتز این گیاهان آسیب می‌زند.

بنابراین درکنار لزوم توجه به آبیاری متناسب با شرایط آبی و نوع گیاه درقالب آبیاری قطره‌ای و تحت‌فشار درفضای سبز شهری نورپردازی نیز باید متناسب با فضای سبز شهری و نوع گیاهان انجام شود.

البته درخصوص نوع آبیاری باید بگویم برخی درختان که قراراست در نقاط خاصی از شهر بنا به کارکرد شهری خاص تعریف شده و قراراست ارتفاع زیادی را تجربه کنند یقینا آبیاری سطحی( قطره‌ای ) پاسخگویی نیازشان نیست زیرا طبق فیزلوژی گیاهی ریشه‌ها درگیاه به سمت آب حرکت می‌کنند بنابراین این ریشه‌های سطحی در مقابل کمترین باد آسیب‌پذیر خواهند بود که نمونه بارز آن را در افتادن درختان در پی بارندگی‌ها شاهد هستیم.

نکته بعدی درمراقبت از گیاهان به زمان مبارزه با آفات بازمی‌گردد به طوریکه برای برخی از آفات باید مقابله با آن درمقطع زمانی خاصی انجام پذیرد که در فضای شهری هم و در تزکیب بافت فضای سبز به این مورد نیز باید دقت شود

*یکی از مباحث مهم در بحث فضای سبز شهری به موضوع زیبایی، از طریق شکل‌دادن به آن اتفاق می‌افتد،آیا برای این موضوع نیز مولفه خاصی وجود دارد که باید مورد توجه قرارگیرد؟

به این موضوع درفضای سبز توپیاری گفته می‌شود اما باید به این نکته توجه کرد که هر گیاهی قابلیت هرس‌پذیری ندارد و درواقع گیاهانی این قابلیت را دارند که به آن‌ها ترون گفته می‌شود. بنابراین برای زیباسازی فضای سبز با رویکرد شکل دادن به آن‌ها حتما باید از گیاهان ترون استفاده کرد و نکته بعدی اینکه هرس زیاد به گیاه تنش وارد می‌کند بنابراین درمیزان و موقع هرس گیاه باید دقت ویژه‌ای کرد.

البته سبک توپیاری یکی از سبک‌ها درایجاد منظر زیباست که مهد این سبک به کشور فرانسه بازمی‌گردد زیرا این سبک در باغات فرانسه به شدت مورد استقبال بود.

**مدیران فضای سبز باید از ترکیب رنگ‌های متضاد و مکمل باید استفاده کنند

*یکی دیگر از مباحث موجود توجه در زیباسازی فضای سبز به رنگ آن بازمی‌گردد حال آنکه درفضا سبز شهر دراغلب موارد تنها از رنگ سبز استفاده می‌شود به نظر شما چگونه می‌توان تنوع رنگ را با فضای سبز تلفیق کرد نظر شما دراین ارتباط چیست؟

این مهم به راحتی و سهولت قابل انجام است زیرا ما از تنوع گیاهی بسیار بالایی برخوردارهستم از طرفی گیاهان دارای چهار شاخص خوب یعنی رنگ تنه، رنگ برگ، رنگ میوه و رنگ گل برای زیبایی برخوردار هستند و حتی دربرخی موارد شاخص‌هایی همچون فرم شاخه و فرم گیاه ( کوپه‌ای، اهرمی بودن ) و غیره نیز می‌تواند به این مهم کمک کند.

نکته حائز اهمیت اینکه متولیان حوزه فضای سبز باید صفحه رنگ را به خوبی بشناسند و متناسب با این شناخت در فضای سبز شهری از رنگ‌های متضاد و مکمل استفاده کنند.

مثلا گیاهی همچون پیراکانتا گیاهی همیشه سبز است حال آنکه این گیاه دارای میوه‌های بسیارخوشرنگ است بنابراین می‌توان ازاین ظرفیت درفضای سبز شهری استفاده کرد. البته نکته حائز اهمیت اینکه ما باید ازگیاهان خزان دا رو همیشه سبز درکنار یکدیگر استفاده کنیم تا در زمستان فضای سبز خالی از رنگ نداشته باشیم و درعین حال باید در انتخاب از گیاهانی که باهم تضاد رنگ دارند استفاده شود.

مع الوصف با توجه به آنچه گفته شد تعیین نوع گیاهانی که قرار است در فضاهای سبز شهری کاشته شوند، مرحله بسیار حیاتی و مهمی در زمینه طراحی فضای سبز است بنابراین چنان‌که گفته شد برای این مرحله بهتر است از افراد متخصص و آگاه به فیزلوژی گیاهی کمک گرفته شود افرادی که گیاهان و نیازهای آن‌ها را می‌شناسند و همچنین با اقلیم و موقعیت آب و هوایی هر شهر آشنایی دارند. زیرا توسعه فضای سبز شهری باید براساس نگرشی درست نسبت به نیازهای زیست محیطی و اجتماعی شهر و نیز امکانات و سیاست‌گذاری‌های ارتقای بهره‌وری و توسعه پایدار شهر صورت گیرد چراکه هدف از بهسازی و توسعه فضای سبز شهری باید حفاظت و حمایت از فضاهای طبیعی و سبز موجود و افزایش توان و بازدهی اکولوژیکی بیشتر باشد.