مهدویت در زیارت جامعه کبیره

موضوع مهدویت همواره از صدر اسلام به این سو از مهم‌ترین معارف و آموزه‌های دین اسلام شناخته می‌شود. مسئلۀ مهدویت تا حدی اهمیت داشت که محور گفتمان جامعۀ صدر اسلام و دوران ائمه علیهم‌السلام قرار گرفت و این به دلیل صدور احادیث فراوانی بود که از پیامبر اسلام آغاز شد و توسط سایر عترت در قالب احادیث موجز، خطبه‌ها و ادعیه رواج یافت؛ به عنوان نمونه سراسر کتاب شریف نهج‌البلاغه که بیانات و نامه‌های امیر مؤمنان را در می‌گیرد، موضوع مهدویت نهفته است؛ اکثر این بیانات شامل دوران آخرالزمان و سرزمین ظهور می‌شود. صدور دعای ندبه، دعای عهد، دعای فرج و دعای سلامتی امام عصر عجل الله تعالی فرجه (اللّهم کُن لولیک) نمونه‌هایی از ادعیه‌ای است که خاص موضوع مهدویت صادر شد.

علاوه بر اینها، در متن برخی از زیارتنامه‌ها و ادعیه نیز به مسئلۀ مهدویت اشاره شده است که از جملۀ آنها «زیارت جامعۀ کبیره» است که از سوی امام هادی علیه‌السلام صادر شد. متن این زیارت را اولین بار شیخ صدوق در من لایحضره الفقیه و در عیون اخبار الرضا از امام هادی نقل کرده است. در این زیارت، اهل‌بیت علیهم‌السلامر جانشینان بر حق پیامبر وصف شده‌اند و به تمام آموزه‌های شیعی به زبانی فصیح اشاره شده است؛ از جمله به ارتباط ائمه با پیامبر اکرم، برشمردن مقامات علمی و اخلاقی و سیاسی ائمه، اسوه بودن آنان، یکپارچگی خلقت ایشان، ارتباط امامت و توحید، رابطه شناختِ امام با شناخت خدا. از دیگر مباحث مطرح در این زیارت، مهدویت به ویژه مسئله رجعت و حکومت آرمانی عترت علیهم‌السلام است که تقریباً در سه بخش بیان شده است.

در فرازی از این زیارتنامه می‌خوانیم «نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّى یُحْیِیَ اللَّهُ دِینَهُ بِکُمْ وَ یَرُدَّکُمْ فِی أَیَّامِهِ وَ یُظْهِرَکُمْ لِعَدْلِهِ وَ یُمَکِّنَکُمْ فِی أَرْضِهِ فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لَا مَعَ غَیْرِکُمْ، آمَنْتُ بِکُمْ، وَتَوَلَّیْتُ آخِرَکُمْ بِمَا تَوَلَّیْتُ بِهِ أَوَّلَکُمْ.»

یعنی یاری‌ام برای شما آماده است تا زمانی که خدا دینش را به وسیله شما زنده کند و شما را در ایامش بازگرداند و برای عدالتش آشکارتان کند و در زمینش پابرجایتان فرماید. پس با شمایم با شما، نه با غیر شما، به شما ایمان آوردم، آخرین شما را دوست دارم، همان طور که اوّلین شما را دوست داشتم.

 این فراز کوتاه شامل آموزه‌های عمیق شیعی است:

امام با بیان عبارت «نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّةٌ»، این آموزه را به شیعه تعلیم می‌دهند که همواره باید آمادۀ نصرت اهل بیت وحی باشند؛ تعابیر قرآنی مثل انصارالله و حزب‌الله در همین راستا از سوی عترت تفسیر و تأویل شده‌اند. در این راستا باید به دنبال مصادیق نصرت اهل بیت بود. این تعبیر در ادعیۀ دیگر بیان شده است.

در عبارت «یُحْیِیَ اللَّهُ دِینَهُ بِکُمْ» در می‌بابیم که این نصرت باید در مسیر احیای دین الهی باشد که اصل این کار توسط خود اهل بیت وحی در قالب رجعت‌های پس از ظهور امام عصر عجل الله تعالی فرجه شکل می‌گیرد. همین فراز نشان می‌دهد تا قبل از ظهور هر گروهی تعریف خاص خود را از دین دارد و هر فرقه و تفکری به دنبال اثبات جایگاه حزب خود، دست به تحریف و تعریف دین می‌زند. اکنون انشقاقی که در دین اسلام در قالب فرقه‌های چندگانه شاهدیم از جملۀ این تحریف از دین است. این مسئله را حتی به صورت چالش درون‌مذهبی شاهدیم؛ در همین جامعۀ شیعه عده‌ای با منش فلسفی، گروهی با سلوک عرفانی و دسته‌ای دیگر با گرایش اخباری و یا اصولی با دین مواجه می‌شوند؛ لذا هر کدام از آنها تعریف خاصی از دین ارائه می‌دهند.

در فراز «یرُدَّکُمْ فِی أَیَّامِهِ» پس از فراز «یُحْیِیَ اللَّهُ دِینَهُ بِکُمْ» تأکیدی بر این نکته است که خداوند اهل بیت را در دورانی (ایام) از آینده یا ایام الله به دنیا باز می‌گرداند تا دین احیاء شود؛ از این رو خود موضوع رجعت اهل بیت موضوع مفصل و جداگانه‌ای دارد.

در فراز «یُظْهِرَکُمْ لِعَدْلِهِ»، دیگر مأموریت اهل بیت در دوران رجعت بیان می‌شود که آشکار کردن عدل الهی و گستردن آن در سراسر عالم است؛ این مسئله را بارها در احادیث مربوط به امام عصر عجل الله تعالی با این مضمون خواندیم «یَمْلَأُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً»؛ یعنی خداوند به وسیلۀ او (قائم) زمین را سراسر قسط و عدل می‌کند، همچنان که از ظلم و جور پر شده بود. در این فراز در می‌یابیم این مسئله دستور کار تمام اهل بیت وحی قرار دارد.