خام‌فروشی‌ گشنیز و ارزش افزوده‌ای که حراج می‌شود

حمایت از گیاهان دارویی و تبدیل این ثروت و ظرفیت عظیم به داروهای ساخت داخل، فرآوری و افزایش مدت مصرف، کاهش هزینه‌ها و هدررفت محصولات و ایجاد اشتغال پایدار، در گرو توسعه و گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی در این حوزه است.صنایع تبدیلی از میزان بیکاری ‌های دائمی و فصلی در مناطق روستایی کم کرده و زمینه مناسب جهت توسعه بخش کشاورزی را فراهم می‌کند و به افزایش تولیدات، بهره‌وری، ایجاد فرصت ‌های شغلی، تأمین نیازهای اساسی، پیوند با دیگر بخش‌های اقتصادی و کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای منجر می‌شود.

به همین دلیل است که صنایع تبدیلی را کارشناسان پیش‌نیاز راهبرد صنعتی شدن و تأمین‌کننده امنیت غذایی در کشور می‌دانند زیرا این صنایع می‌توانند از نقش تأمین مواد غذایی و امنیت غذایی برخوردار باشد.

حال آنکه بسیاری از محصولات کشاورزی دارای زمان تولید و مصرف محدودی هستند و تولید یا برداشت محصولات این بخش اغلب در زمان مشخص و کوتاه صورت می‌گیرد ولی مصرف آن در زمان طولانی‌تری انجام می‌شود؛ بنابراین صنایع تبدیلی می‌توانند در این محصولات به گونه‌ای تغییر و تبدیل ایجاد کنند که امکان مصرف آن‌ها در طول سال میسر باشد. در این میان گیاهان دارویی با توجه به ارزش افزوده بسیار و کاربرد چهارگانه در حوزه‌های درمانی، بهداشتی، غذایی و صنعتی دارای دو شاخص سودآوری و ارزآوری برای کشور هستند و به‌عنوان فعالیت مورد توجه اقتصاد امروز محسوب می‌شوند به طوری که با به‌کارگیری صنایع تبدیلی و تکمیلی در این حوزه می‌توان تحولی عظیم در بخش اقتصاد مناطق برخوردار از این مزیت ایجاد کرد.

از طرفی طبق شواهد و مستندات، تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی، سالانه بیش از 100 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که از این میزان کشور ایران به‌رغم قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و برخورداری از هزاران نوع گیاه دارویی، سهم چندانی ندارد.

جالب‌تر اینکه از میان بیش از هشت هزار نوع گیاه دارویی شناخته‌شده در جهان تاکنون حدود سه هزار نوع آن در ایران شناسایی شده و وجود آن‌ها قطعیت یافته است بنابراین تحول و توسعه در کاربری گیاهان دارویی و خروج این کاربری از صرف خام‌فروشی این محصولات و همچنین استفاده گسترده، مؤثر و پرطرفدار این محصولات در حوزه بهداشتی، صنعتی و غذایی موجب تحول گسترده در نگاه‌های اقتصادی به این بخش شده است.

در این میان خطه آباد نهاوند در میان استان‌های کشور با رتبه‌دار بودن در عرصه تولید گشنیز در تولید این محصول پیشتاز است و بیش از 70 درصد گشنیز کشور را تولید می‌کند و علاوه بر آن در زمینه کشت و تولید سایر انواع گیاهان دارویی نیز جایگاه برتر را در کشور دارد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دو تن از گشنیزکاران نهاوندی و علی مروت امیری؛ مدیر جهاد کشاورزی شهرستان نهاوند گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

یکی از گشنیزکاران نهاوندی با بیان اینکه سال‌هاست در عرصه کشت، بوجار و بسته‌بندی گشنیز فعالیت می‌کند، گفت: سالانه بیش از پنج هکتار گشنیز کشت می‌کنم.

امید درویشی با تأکید بر اینکه بازار خرید و فروش، سورتینگ و بوجاری گشنیز در نهاوند داغ است و سیاری از اهالی این استان مشغول این کارند، افزود: بسیاری از افراد به طور مستقیم به کشورهایی همچون پاکستان و مرز میرجاوه محصول صادر می‌کنند.

وی ادامه داد: بنابراین برای فروش گشنیز تولیدی هیچ مشکلی وجود ندارد اما آنچه باعث تأسف است اینکه ما در شهرستان صنایع فرآوری خاصی نداریم؛ نهایتاً محصول، بوجار و در کیسه‌های 30 تا 40 کیلویی بسته‌بندی و صادر می‌شود.

این کشاورز و تاجر نهاوندی با بیان اینکه تنها کارگاه‌ها و سوله کوچک 200 تا 300 متری کار سورتینگ و بوجار ساده را روی گشنیز انجام می‌دهند تشریح کرد: عمده گشنیز نهاوند یعنی حدود 80 درصد، به پاکستان صادر می‌شود و نهایتاً 20 درصد محصول برداشت‌شده در داخل کشور به مصرف می‌رسد.

دوریشی با تأکید بر اینکه البته به جز پاکستان که بیشترین مصرف این محصول را دارد مقاصد صادراتی دیگر نیز برای گشنیز وجود دارد، تشریح کرد: ترکیه، عمان، امرات و عراق نیز جز مقاصد صادراتی این محصول نهاوندی هستند.

وی با ابراز اینکه متأسفانه ما همچون پاکستان به‌دلیل ضعف در بازاریابی نتوانسته‌ایم برای این محصول خریدارانی را از اروپا دست و پا کنیم، تشریح کرد: پاکستان و شبه‌قاره هند سال‌ها است که در عرصه کشت و تجارت زعفران فعال هستند بنابراین توانسته‌اند بنا به نبود برخی محدودیت‌هایی که ما در عرصه صادرات داریم روابط تجاری بیشتری را رقم بزنند.

وی با بیان اینکه یقیناً استقرار صنایع فراوری باید با سیاست‌گذاری جهاد کشاورزی و اداره کل صمت در دستور کار شهرستان قرار گیرد تا از خام‌فروشی جلوگیری کرده و با فراوری شاهد ایجاد ارزش افزوده بیشتری باشیم گفت: آنچه مسلم اینکه شهرستان تاکنون در این عرصه ورود نداشته است.

دیگر گشنیزکار نهاوندی نیز با بیان اینکه سالانه بین هشت تا 9 هکتار اراضی کشاورزی را در روستای لیلان زیر کشت گشنیز می‌برم، تصریح کرد: خوشبختانه در تمامی روستاهای شهرستان بنا به کم‌آب بودن این محصول شاهد کشت گشنیز به‌صورت گسترده هستیم.

یزدان دارایی با تأکید بر اینکه حدود 14 تا 15 سال است که در عرصه تجارت این محصول نیز وارد شده‌ام، تشریح کرد: درواقع آنچه در فضای تجارت انجام می‌شود صرفاً بوجار و بسته‌بندی است.

وی با تأکید بر اینکه این محصول از شهرستان نهاوند به پاکستان، قطر و عمان صادر می‌شود، تشریح کرد: تجارت گشنیز به‌دلیل نقد بودن پرداخت‌ها به‌سان طلا است و سود اقتصادی بالایی دارد؛ بنابراین ورود به عرصه صنایع فرآوری این محصول یقیناً توجیه اقتصادی بالایی دارد.

این کشاورز نهاوندی با تأکید بر اینکه اغلب تجار پاکستان افراد خوش‌حسابی هستند بنابراین مشکل چندانی برای برگشت پول نداریم، خاطرنشان کرد: البته باید موارد نادر و احتیاط لازم را نیز در نظر گرفت مثلاً چند سال پیش بنده سه کامیون گشنیز به پاکستان فرستادم اما شاهد بازگشت پولی نبودم.

دارایی با بیان اینکه خوشبختانه فروش به استان‌های داخلی نیز داریم اما درصد صادرات محصول به خارج از کشور بیشتر است، اذعان کرد: میانگین محصول بوجاری‌شده در کارگاه من، سالانه بین یک تا دو هزار تن است.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه تاکنون کسی در عرصه استقرار صنایع فرآوری ورودی نداشته، ابراز کرد: البته طی سال‌های گذشته زمزمه احداث کارخانه اسانس‌گیری شنیده می‌شد اما هنوز خبری از تحقق آن نیست.

در ادامه مدیر جهاد کشاورزی شهرستان نهاوند نیز با بیان اینکه طبق برآوردهای انجام‌شده سال جاری حدود چهار هکتار از اراضی شهرستان زیر کشت گشنیز است، گفت: در راستای فرآوری نیز به دو طریق یعنی تعاونی روستایی و استفاده از ظرفیت بخش خصوصی ورود کردیم.

علی مروت امیری با تأکید بر اینکه امید است با کارهایی که در دستور کار داریم بتوانیم در آینده‌ای نه‌چندان دور در عرصه ایجاد صنایع فرآوری گشنیز ورود داشته باشیم افزود: حتی پیگیر ثبت جهانی این محصول به نام شهرستان بنا به ظرفیت موجود هستیم و کارهای مقدماتی آن در حال انجام است.

وی با تأکید بر اینکه عمده صادرات این محصول به کشورهای همسایه به‌ویژه پاکستان است، تشریح کرد: خوشبختانه در حال حاضر تعدادی متقاضی در عرصه ورود به سرمایه‌گذاری در صنایع فرآوری این محصول پای کار آمده‌اند که البته به معنای غفلت از توسعه و تقویت زیرساخت‌های حوزه بوجار، سورتیگ و بسته‌بندی نیست.

مع‌الوصف‌ با توجه به آنچه گفته شد کشت گشنیز به‌دلیل کم‌آب‌بر بودن و داشتن خواص دارویی، جزو محصولات سوددهی است که می‌توان با ترویج درست و اعطای تسهیلات کم‌بهره کشاورزان را ترغیب به تولید بیشتر این محصول کرد، اما آنچه در این بین منجر به دلسرد شدن کشاورزان شده نبود صنایع فرآوری است.

چنانکه در گفتار پیش رو خواندید در حال حاضر خام‌فروشی این محصول همچون دیگر محصولات حوزه کشاورزی در استان گریبان بهره‌برداران را گرفته و موجب شده سود حاصل از کشت این محصول به جیب دلالان برود و کماکان کشاورزان بی‌نصیب از مزایای مالی عالی آن با در نظر گرفتن ارزش افزوده آن باشند.

بنابراین چنانکه گفته شد ایجاد واحدهای فراوری این گیاه دارویی از الزامات محسوب می‌شود و می‌توان با سرمایه‌گذاری این محصول را با ارزش افزوده بالا، در بازارهای جهانی عرضه کرد.