چالش‌های عاطفی و تربیتی در خانه‌های کوچک

خانه‌های ایرانی از گذشته تاکنون، دستخوش تغییرات اساسی شده که مسائل مختلفی ازجمله پیشرفت صنعت و فناوری، تغییرات فرهنگی و تغییرات سبک زندگی، همگی در این فرایند سهیم بوده‌اند. امروزه، دیگر از عمارت‌های بزرگ، حیاط‌های باغچه دار و حوض‌های پر از آب و اتاق‌های تودرتو خبری نیست. سادگی زندگی چند خانواده در یک‌خانه، دورهم جمع شدن‌ها و نوشیدن یک چای تازه‌دم عصرگاهی، برای قدیمی‌ها خاطرات شیرین هستند و برای امروزی‌ها، تصورات محالی که فقط آن‌ها را شنیده‌اند و گاه با خود می‌گویند: «چطور ممکن است زندگی در یک اتاق 30 متری باوجود 5-6 بچه‌ی قد و نیم قد شیرین باشد!؟»

در جامعه مدرن امروز، سبک زندگی خانواده‌ها به دلیل گسترش تکنولوژی، بالا رفتن سطح توقعات، چشم و هم‌چشمی، تجمل‌گرایی و حس رقابت‌طلبی تغییر کرده است. علاوه بر این، با پیشرفت علمی، خانواده‌ها به این سطح از آگاهی رسیده‌اند که زندگی در خانه کوچک بدون توجه به حریم خصوصی اعضای خانواده می‌تواند عوارض زیانباری در شیوه تربیتی و روابط عاطفی داشته باشد و شاید همین مسئله، تصور زندگی در خانه 30 متری برای امروزی‌ها را غیرقابل درک کرده است. با این وجود، این روزها افزایش قیمت مسکن باعث شده تا برخی خانواده‌های پرجمعیت نیز از روی اجبار دست به انتخاب خانه‌هایی با متراژ کوچک بزنند. از این رو، با دکتر شایسته موسوی، روانشناس و استاد دانشگاه درباره راهکارهای به حداقل رساندن عوارض زندگی در خانه‌های کوچک به گفت‌وگو پرداختیم.

 سرانه فضای مسکونی برای هر ایرانی 150 تا 200 متر است

دکتر موسوی می‌گوید خانه خوب و استاندارد به ساکنین احساس آرامش می‌دهد: «دمای مناسب، نور کافی و ابعاد استاندارد برای هر فرد، از مشخصات بارز یک‌خانه مسکونی مناسب است.»

این روانشناس با اشاره به پژوهش‌های انجام‌شده در خصوص سرانه مسکونی در کشورهای مختلف می‌گوید: «در کشور لندن، حداقل استاندارد فضا برای یک نفر 37 مترمربع است. در ژاپن نیز یک فرد مجرد که به‌تنهایی در مرکز شهر زندگی می‌کند باید حداقل 25 مترمربع فضای مسکونی داشته باشد و فضای ایده‌آل برای یک فرد مجرد 40 متر است.»

موسوی در رابطه با سرانه زمین مسکونی در ایران می‌گوید: «حداقل سرانه مسکونی برای هر فرد در ایران، در تراکم‌های کم 50 مترمربع، در تراکم متوسط 40 مترمربع و در تراکم‌های زیاد 30 مترمربع است؛ لذا برای یک خانوار 4 نفره در ایران حداقل 150 متر زیربنا نیاز است اما متأسفانه با افزایش جمعیت و مشکلات اقتصادی، سرانه میزان فضای مسکونی برای هر نفر کاهش‌یافته است»

چالش‌های زندگی در خانه کوچک

به گفته موسوی، خانواده‌هایی که به دلیل مشکلات مالی مجبور به زندگی در خانه‌های کوچک هستند اغلب با چالش‌هایی در روابط عاطفی و تربیت فرزند مواجه می‌شوند: «در خانه کوچک، حریم خصوصی و فضا برای انجام امور شخصی کافی نیست. همچنین والدین نمی‌توانند بدون مزاحمت فرزندان اوقاتی را با یکدیگر خلوت کنند.»

او در خصوص تربیت کودکان در خانه‌های کوچک می‌گوید: «کودکان در خانه‌های کوچک اغلب وابستگی بیشتری به والدین دارند چراکه فرزندان دائم به والدین خود می‌چسبند و فضایی برای بازی مستقل آن‌ها وجود ندارد. همچنین خانه کوچک ممکن است در عملکرد تحصیلی کودکان نیز تأثیر بگذارد زیرا در این خانه‌ها یافتن فضای آرام و خصوصی برای خواندن و انجام تکالیف مدرسه به‌سختی امکان‌پذیر است.»

موسوی در رابطه با چالش زندگی در خانه کوچک بر نوجوانان افزود: «در خانه کوچک اغلب آزادی‌های نوجوانان در محیط خانه تأمین نمی‌شود، به همین دلیل نوجوانان درگیر کنجکاوی‌های نامتعارف می‌شوند و این مسئله ممکن است نوجوانان را به دام آسیب‌های اجتماعی بکشاند. همچنین زندگی در خانه کوچک نیاز به حریم خصوصی در نوجوانان را دچار آسیب می‌کند و برآورده نشدن این نیاز باعث می‌شود تا او به پنهان‌کاری و دروغ‌گویی متوسل شود.»

موسوی فقدان حریم خصوصی در خانه کوچک و در مقابل محدودیت و سخت‌گیری بیش‌ازحد والدین را عامل به انحراف کشیده شدن نوجوانان می‌داند و دراین‌باره می‌گوید: «نوجوانان به دلیل گذار از سنین کودکی تمایل دارند تا خود را به‌عنوان یک بزرگ‌سال تعریف کنند، به همین دلیل احترام به حریم خصوصی نوجوان در این سنین تأثیر به سزایی در شکل‌گیری هویت مستقل او دارد. بنابراین، در این سنین هرچقدر سخت‌گیری، تجسس و تنش در خانواده بیشتر باشد، نوجوانان بیشتر درگیری مسائل انحرافی خواهند شد.»

 حریم خصوصی نوجوانتان را حتی در خانه کوچک فراهم کنید

موسوی با اشاره به اهمیت حریم خصوصی برای فرزندان می‌گوید: «کودکان هرچقدر بزرگ‌تر می‌شوند به حریم خصوصی و فضای شخصی بیشتری نیاز دارند چراکه آن‌ها در حال کشف ایده، احساسات و علایق اجتماعی جدید هستند و ازاین‌رو، دادن زمان و حریم خصوصی به فرزندان برای فکر کردن و کاوش، بخش مهمی از حمایت و استقلال رو به رشد آن‌هاست.»

موسوی درباره نحوه فراهم کردن حریم خصوصی در خانه کوچک برای نوجوانان می‌گوید: «هر انسانی نیاز دارد چند دقیقه در روز برای خودش باشد لذا به این حریم خلوت، احترام بگذارید و در طول روز ولو 10 دقیقه به فرزندتان فضا دهید، دائم در کنار او نباشید و اجازه دهید اوقاتی را نیز به‌تنهایی بگذراند.»

او ادامه می‌دهد: «در صورت امکان چندساعتی از خانه بیرون بروید و اجازه دهید نوجوانتان تحت نظارت شما با دوستانش فضای خصوصی داشته باشد یا برای معاشرت با دوستان از مکان دیگری مثل پارک، سینما، رستوران و... استفاده کنید.»

این روانشناس کودک و نوجوان می‌گوید این رفتارها به‌ظاهر کوچک، این احساس مهم را به فرزندتان انتقال می‌دهد که شما برای هویت مستقل او اهمیت قائل هستید: «ازجمله دیگر رفتارهایی که می‌تواند به حفظ حریم خصوصی نوجوانان کمک کند این است که دائم در مکالمات آن‌ها با دوستانشان تجسس نکنید و قبل اینکه اجازه بگیرید وسایلشان را وارسی نکنید.»

زندگی در خانه کوچک بی‌فایده هم نیست

موسوی با اشاره به مزایای زندگی در خانه‌های کوچک می‌گوید: «هزینه زندگی در خانه‌های کوچک پایین‌تر است، در خانه کوچک کودکان و نوجوانان وادار به همکاری می‌شوند و اعضا، زمان بیشتری را با خانواده سپری می‌کنند.»

او تعامل کودکان با دنیای طبیعی را از دیگر مزایای زندگی در خانه کوچک می‌داند و می‌گوید: «در خانه‌های کوچک به دلیل کم بودن فضا برای بازی کودکان، برخلاف تمایلات مدرن برای ماندن در خانه و انجام بازی‌های ویدیویی، اغلب به بچه‌ها اجازه داده می‌شود تا بیرون از خانه بازی کنند و درنتیجه با طبیعت تعامل داشته باشند.»

 راهکارهای کاهش آسیب‌ها ناشی از زندگی در خانه کوچک

با توجه به شرایط اقتصادی فعلی، امکان رفتن به خانه بزرگ‌تر برای همه افراد مقدور نیست. از طرفی، بی‌توجهی به برخی مسائل ممکن است منجر به مشکلاتی نظیر سردی روابط زوجین، خیانت، افت تحصیلی کودکان و نوجوانان، پرخاشگری، استرس و... شود؛ لذا لازم است به‌منظور کاهش آسیب‌های ناشی از زندگی در خانه کوچک، به دنبال راهکار باشیم:

- زندگی در خانه کوچک باعث می‌شود که زوجین در مورد تجربه صمیمت در فضای خصوصی نگرانی‌هایی داشته باشند؛ با توجه به اهمیت این مسئله، زوجین می‌توانند دو روز در هفته بچه‌ها را پیش یکی از اقوام ازجمله مادر یا خواهر بگذارند یا در صورت عدم امکان، آخر هفته را خارج از خانه به یکدیگر اختصاص دهند.

- زمان تنهایی به‌خصوص برای افراد درون‌گرای خانواده بسیار مهم است. ازآنجایی‌که ممکن است فرصت زیادی برای انجام این کار در داخل خانه کوچک وجود نداشته باشد، در صورت نیاز از خانه خارج شوید و زمانی را در فضای باز پیاده‌روی کنید.

- مسلماً در یک‌خانه کوچک امکان برگزاری مهمانی یا جشن تولد گرفتن برای بچه‌ها میسر نیست اما با توجه به تأثیر مهمانی در ارتباطات اجتماعی کودکان و نوجوانان توصیه می‌شود مهمانی‌هایتان را در فضای باز یا خانه‌ یکی از خویشاوندان که بزرگ‌تر است، برگزار کنید یا در صورت امکان جشن‌های تولد و سایر مهمانی‌های خاص را در رستوران ترتیب دهید.

- برای کاهش افت تحصیلی فرزندان، قانونی تنظیم کنید تا همه در ساعات مشخصی به خواندن و انجام تکالیفشان بپردازند؛ چنانچه در خانه فرزندی دارید که به مدرسه نمی‌رود و باعث عدم تمرکز سایر فرزندان می‌شود، یا شما و فرزند خردسالتان ساعتی را در خارج از خانه سپری کنید یا از فرزندان محصلتان بخواهید تا برای تمرکز بهتر در کتابخانه محل درس بخوانند.

 لزوم توجه به وضعیت مسکن برای داشتن نسلی سالم‌تر

اگرچه اجرای برخی راهکارها تا حدودی می‌تواند معضلات و آسیب‌های ناشی از زندگی در خانه کوچک را به حداقل برساند اما برای داشتن روابط زناشویی سالم و همچنین داشتن نسلی سالم، نیاز به ایجاد فضای کافی برای زندگی داریم و رسیدگی نکردن به این مسئله شاید بتواند دلیلی بر تزلزل بنیان خانواده و عدم رغبت به فرزندآوری باشد؛ موسوی در این خصوص با انتقاد از مسئولین ذی‌ربط می‌گوید: «متأسفانه باوجوداینکه چند سالی از لزوم افزایش جمعیت سپری می‌شود اما در بازار مسکن، خانواده‌هایی با تعداد بیش از 4 نفر به‌سختی خانه‌دار می‌شوند؛ درحالی‌که با اجرای سیاست‌های ساماندهی بازار مسکن و جلوگیری از افزایش قیمت آن، امکان افزایش متراژ آپارتمان با افزایش تعداد اعضای خانواده فراهم خواهد شد.»

هدی سادات پاک نهاد