دانش‌آموخته مهندسی آب؛

80 درصد از اراضی مستعد کشور زیر چتر آبیاری مکانیزه

هدف از مکانیزاسیون در آبیاری افزایش سطح زیر کشت نیست

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : سپهرغرب، گروه - طیبه اسدبیگی : آب منبع طبیعی ضروری است که چشم‌اندازهای توسعه منطقه‌ای را شکل می‌دهد و برای کارکرد اکوسیستم‌ها و زندگی مطلوب انسانی بسیار حیاتی است. حال آنکه امروزه این منبع حیاتی، تحت فشار فزاینده‌ای قرار دارد به طوری که تغییرات رژیم‌های هیدرولوژیکی به‌دلیل تغییرات اقلیمی، جمعیتی و اقتصادی پیامدهای جدی را برای مردم و محیط زیست به بار آورده است.

در این بین سیستم‌های آبی اهمیت حیاتی برای انسان دارد و فواید بسیاری را برای جامعه در قالب منابع و سرویس‌های آبی فراهم می‌کند، حال آنکه این اهمیت در ایران به‌دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه‌خشک که همواره با مشکل کمبود آب مواجه بوده، طی سال‌های اخیر به‌دلیل رشد جمعیت، تغییر اقلیم، راندمان پایین کشاورزی، الگوی کشت نامناسب و شرایط اقتصادی و غیره این مسئله با چالش شدیدتری روبه‌رو شده است.

آنچه امروز باعث خرسندی است اینکه دبیر کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران اخیراً اعلام کرده کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران بار دیگر به‌عنوان بهترین کمیته ملی کشورهای عضو کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی انتخاب شد.

مهرزاد احسانی افزود: بر اساس ارزیابی عملکرد کمیته‌های ملی عضو که در سال 2023 میلادی برای یک دوره سه‌ساله توسط کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی انجام شده، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران به‌عنوان بهترین و فعال‌ترین کمیته ملی از میان 78 کشور عضو کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی انتخاب شده است.

وی ادامه داد: کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی با هدف شناسایی و تقدیر از فعال‌ترین کمیته‌های ملی عضو، هر سه سال یک‌بار و همزمان با برگزاری کنگره‌های بین‌المللی، اقدام به ارزیابی عملکرد کمیته‌های ملی عضو می‌کند.

وی ادامه داد: در هفتمین دوره ارزیابی عملکرد از سال 2020 تا 2022، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران برای سومین‌بار در هفت دوره گذشته از سوی داوران بین‌المللی به‌عنوان بهترین کمیته ملی برگزیده شده است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دانش‌آموخته مهندسی آب گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

سید اسماعیل موسوی با بیان اینکه توجه به مقوله بهره‌مندی از فناوری‌های نوین در حوزه آبیاری با توجه به کاهش شدید منابع آبی در کشور و کاهش نزولات جوی یک ضرورت انکارناپذیر است گفت: با این شرایط ما ناگزیر از حرکت به سوی آبیاری مکانیزه و تحت فشار و بهره‌مندی از سیستم بارانی، قطره‌ای و زیرسطحی هستیم که در راندمان‌ها انتقال، توزیع و مصرف آب شاهد صرفه‌جویی بیشتر باشیم و در عین حال میزان برداشت محصول نیز نسبت به قبل کاهش پیدا نکند.

وی با تأکید بر اینکه ما ناچار به بالا بردن راندمان بهره‌وری در حوزه آب و کشاورزی هستیم، تشریح کرد: خوشبختانه حدود 70 تا 80 درصد از اراضی مستعد اجرای آبیاری مکانیزه یا تحت فشار در کشور، مجهز به سیستم آبیاری بارانی هستند که بیانگر جایگاه مناسب کشور در بهره‌مندی از فناوری‌های نوین است.

*اعطای تسهیلات بلاعوض برای تبدیل آبیاری بارانی به قطره‌ای

وی با ابراز اینکه شرایط به نحوی مطلوب است که ما یک گام به جلوتر نهاده و دنبال تغییر سیستم آبیاری بارانی به قطره‌ای هستیم، خاطرنشان‌ کرد: در کشور اراضی مستعدی که شرایط آبیاری مکانیزه را بنا به ارزیابی‌های توپوگرافی داشتند تحت پوشش آبیاری مکانیزه درآمده‌اند و در حال حاضر برای بهبود فرایند و تبدیل سیستم بارانی و قطره‌ای، تسهیلات یارانه‌دار که 85 درصد آن بلاعوض است، به کشاورزان اعطای می‌شود.

این دانش‌آموخته مهندسی آب وضعیت استان همدان در بهره‌مندی از ظرفیت را بسیار مطلوب ارزیابی کرد و گفت: از سال 79 که اجرای این طرح در کشور آغاز شده استان همدان در اجرا و تجیهز کردن اراضی مستعد به سیستم‌ها آبیاری نوین، همواره رتبه نخست را به خود اختصاص داده و اخیراً نیز رتبه دوم را در کشور به دست آورده، این دوم شدن نیز در پی اجرای کامل این طرح در اراضی استان در سال‌های گذشته بوده به طوری که دیگر زمین مستعدی نداشتیم که از سیستم آبیاری نوین استفاده نکرده باشد.

* 95 درصد اراضی مستعد استان همدان مجهز به آبیاری مکانیزه است

موسوی با تأکید بر اینکه بالغ بر 90 تا 95 درصد از اراضی مستعد اجرای سیستم آبیاری نوین در استان به این زیرساخت تجهیز شده‌اند، تصریح کرد: این اراضی حدود 110 هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان همدان را شامل می‌شود.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا در استان، سیستم زهکشی داریم؟ ابراز کرد: زهکشی عموماً در مناطقی معنا پیدا می‌کند که سطح آب زیرزمینی در اراضی به حدی بالا باشد که حالت باتلاقی و مَندآبی پیدا کنند به نحوی که این مناطق دیگر برای رشد و نمو گیاه مناسب نیست؛ بنابراین از سیستم زهکشی استفاده می‌شود تا آب اضافه از ریشه گیاه بیرون کشیده شده و در ادامه در استخرهای خاصی جمع‌آوری و سپس مجدد در سیستم آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این دانش‌آموخته مهندسی آب ادامه داد: ممکن است به‌صورت مقطعی و موضعی در برخی از نقاط استان این شرایط را شاهد باشیم اما به طور کلی بنا به شرایط آب‌های زیرزمین و سطح پایین این آب‌ها از این سیستم به‌ندرت در استان استفاده می‌شود.

*همراهی کشاورزان رمز موفقیت ما است

موسوی با بیان اینکه خوشبختانه همراهی کشاورزان همدانی در اجرای سیستم‌های آبیاری بنا به مزیت‌هایی که در پی دارد یکی از نقاط قوتی است که همواره استان از آن بهره‌مندی بوده، اذعان کرد: خوشبختانه مقاومتی از سوی کشاورزان مشاهده نشده و نیازی به توجیه بهره‌برداران در راستای لزوم استفاده از این ظرفیت و تجهیزات نداشته و خودشان همواره پیش‌قدم بودند.

وی با اشاره به اینکه وقتی در مزرعه‌ای سیستم آبیاری بارانی اجرا می‌شود بالغ بر 35 درصد صرفه‌جویی در مصرف آب را شاهد خواهیم بود، اذعان کرد: این عدد با اجرای سیستم قطره‌ای به 50 تا 60 درصد می‌رسد.

*آبیاری مکانیزه آبخوان‌ها را پر خواهد کرد

وی با تأکید بر اینکه گرچه با این حجم از صرفه‌جویی در آب به‌ویژه در سیستم آبیاری قطره‌ای امکان افزایش دوبرابری سطح زیر کشت فراهم می‌شود اما هدف از تجهیز اراضی به این سیستم‌ها و فناوری‌‌های روز افزایش سطح کشت نیست بلکه اصلی‌ترین هدف صرفه‌جویی و نگهداشت منابع آبی در سفرهای زیر زمینی، آبخوان‌ها به‌منظور استفاده توسط نسل‌های آتی است ابراز کرد: بازهم تأکید می‌کنم در حال حاضر بنا به دستورالعمل، افزایش سطح زیر کشت ممنوع است.

این مهندس آب اظهار کرد: در اجرای این طرح‌ها و بهره‌مندی از این سیستم‌های نوین بحث تراز آب، بیلان، صرفه‌جویی و مدیریت آب‌های موجود، مطرح است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد خوشبختانه طبق آمار ارائه‌شده، کشور ایران علیرغم تنگناهای اقتصادی همچون سال‌های گذشته عملکرد مناسبی را در بیلان کاری خود در تجهیز اراضی به سیستم‌های نوین آبیاری ارائه کرده است.

طبق بررسی‌ها مشخص است اولویت‌بندی و تمرکز بر طرح‌های اولویت‌دار به همراه هدایت اعتبار به 240 طرح نیمه‌تمام کشور که منتهی به توسعه 138 هزار هکتار شبکه آبیاری و زهکشی طی دو سال گذشته شد، ازجمله دلایل کسب این عنوان است که البته نمی‌توان از توسعه دانش شبکه‌های آبیاری و زهکشی از سوی ایران غافل شد حال آنکه کسب این عناوین بین‌المللی بیانگر اهتمام کشور به توسعه شبکه‌های آبیاری و زهکشی است و از این طریق می‌توان زمینه ارتقای بهره‌وری آب و تضمین امنیت غذایی را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ فراهم کرد.

‌به طوری که چنانکه گفته شد تکمیل زنجیره طرح‌های آبی به‌منظور افزایش ارزش افزوده به نفع ذی‌نفعان از مهم‌ترین راهبردهایی است که طی دو سال گذشته در دستور کار حوزه کشاورزی بوده است.