تعارض در مسئولیت کشت گیاهان دارویی

توجه به تولید و مصرف گیاهان دارویی در کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به‌گونه‌ای که در اسناد بالادستی کشور نیز به این موضوع تأکید شده، به‌عنوان مثال در بند دوازدهم سیاست­‌های کلی سلامت این موضوع آمده است، حتی در ماده پنج سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی نیز بر افرایش تولید و مصرف گیاهان تأکید شده، اما متأسفانه متولیان امر تا به حال توجه چندانی به این مقوله نداشته‌اند، به طوری که در شرایط فعلی سهم ایران از تجارت جهانی گیاهان دارویی نزدیک به صفر است.

در سال 2022 ارزش بازار جهانی انواع گیاهان دارویی نزدیک به 152 میلیارد دلار برآورد شده است و پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار جهانی گیاهان دارویی تا سال 2030 به میزان 8.5 درصد رشد داشته باشد و در سال 2050 گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی به مبلغی در حدود 500 میلیارد دلار خواهد رسید، که حاکی از آن است که در سال‌های آینده تقاضا برای گیاهان دارویی افزایش یابد. همچنین ارزش بازار دارویی کشور نزدیک 120 هزار میلیارد تومان است.

ایران کشوری پیشرو و دارای رتبه بالا از نظر غنای گیاهی و تنوع زیستی بوده و دارای 11 اقلیم از 13 اقلیم شناخته‌شده جهانی است. تعداد گونه‌های گیاهی ایران در حدود هشت هزار گونه است که از نظر تنوع گونه‌ای حداقل دو برابر قاره اروپاست. در ایران بیش از دو هزار و 300 گونه از گیاهان دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌ای و آرایشی- بهداشتی هستند و 1728 گونه از این گیاهان به‌عنوان گیاهان بومی ایران محسوب می‌شوند که تنها در این سرزمین می‌رویند که به‌عنوان یک ظرفیت انحصاری برای کشور محسوب می‌شود.

سطح زیرکشت گیاهان دارویی در کشور حدود 260 هزار هکتار است که 20 درصد آن به‌صورت دیم کشت می­‌شود و مابقی آبی است، که از آن 400 هزار تن محصول برداشت می‌شود و متوسط عملکرد آن 1.54 تن در هر هکتار است.

در طرح جهش تولید در دیم­زارهای کشور نیز به کشت گیاهان دارویی توجه ویژه‌ای شده، به‌گونه‌ای که پیش‌بینی شده بود در سال سوم یعنی سال کنونی اجرای این طرح، سطح زیرکشت گیاهان دارویی به 180 هزار هکتار و در سال پنجم نزدیک به 300 هزار هکتار برسد. این اعداد و ارقام نشان از توانمندی و ظرفیت بالای کشور دارد که تاکنون مغفول مانده اما متأسفانه اکنون نزدیک به 18 هزار هکتار انواع گیاهان دارویی زیر چتر حمایتی این طرح قرار دارد که 90 درصد کمتر از سطح پیش‌بینی شده است.

در کشور حداقل 20.7 میلیون هکتار اراضی مستعد برای کشت دیم وجود دارد. بنابراین بهتر است در دیم­زارهای کم‌بازده، گیاهان دارویی چندساله و سازگار با شرایط دیم کشت کرد. کاشت گیاهان دارویی دیم در این مناطق نه‌تنها پوشش گیاهی ایجاد می‌کند، بلکه از فرسایش خاک در اثر شخم‌های مکرر سالانه نیز جلوگیری می‌کند.

رواج کاشت دیم گیاهان دارویی در مناطق کم‌بازده و شیب‌دار، موجب تحول در حفظ و احیای اکوسیستم‌های زراعی دیم کشور می‌شود. مطابق برآوردهای صورت گرفته، کشور حتی توانایی کشت بیش از یک میلیون هکتار گیاهان دارویی را دارد که می­‌تواند بیش از یک میلیون تن تولید داشته باشد که علاوه بر نیاز داخل، بازار خارجی را هم تصاحب کرده و در این زمینه ارز­آوری داشته باشد و حتی در چتر حمایتی طرح جهش تولید در دیمزار­های کشور نیز قرار گیرد و از مزایای حمایت نهاده­ای و آموزشی-ترویجی این طرح بهره­مند شود.

اما متأسفانه وزارت جهاد کشاورزی، خصوصاً معاونت‌های مربوطه یعنی معاونت زراعت و معاونت باغبانی در این زمینه همکاری لازم را انجام نمی‌­دهند. با توجه به اینکه طرح جهش تولید در دیمزارهای کشور در زیربخش زراعت قرار گرفته و کشت دیم گیاهان دارویی در زیربخش باغبانی، بنابراین این دو بخش با یکدیگر تعارض همکاری دارند. لیکن بهتر است کشت گیاهان دارویی از ذیل معاونت باغبانی خارج و به معاونت زراعت واگذار شود تا با موضوع مهم کشت دیم گیاهان دارویی ذیل مدیریت واحد کشت دیم پیگیری شود و لازمه‌ مدیریتی رشد تولید و استحصال گیاهان دارویی تأمین گردد.

**مهدی اکبری؛ سیاست‌پژوه اقتصاد کشاورزی