توجه به بازارهای هدف، پیش‌نیازهای مغفول در الگوی کشت

ارائه الگوی کشت در حد پر کردن ساعت کلاس، پاسخگوی نیاز کشاورز نیست

سپهرغرب، گروه کشاورزی - طاهره ترابی مهوش : کشاورزی یکی از مؤلفه‌های اساسی زندگی بشری است و ریسک تولید و تجارت آن بسیار بالاست حال آنکه امنیت غذایی نیز یکی از بسترهای اصلی آن محسوب می‌شود، به طوری که امروز سلاح و مهمات عیار امنیتی را تضمین نمی‌کند، زیرا تأمین غذای سالم با امنیت بالا برای جوامع، این تعادل‌ را به‌هم ریخته که فی‌الواقع غذا تأمین‌کننده زندگی و امنیت جوامع است.

در این بین کشاورزی در ایران با توجه به کمبود بارش از ریسک بالایی برخوردار است اما در 50 سال گذشته ما دستاوردهای بزرگی داشته‌ایم و در 20 محصول در دنیا رتبه تک‌رقمی و پنج محصول رتبه یک را به‌دست آورده‌ایم اما امروز با توجه به بارندگی کم، حوادث طبیعی و غیره در کشور، 120 میلیون تن محصول کشاورزی تولید می‌شود و با توجه به کثرت جمعیت در کشور می‌توان آن را افزایش داد اما باید دانست کشاورزی یک امر پیچیده و مبتنی بر طبیعت است اما نکته مهم اینکه در ایران یک‌سوم میانگین بارش در دنیا را تجربه می‌کنیم که متأسفانه 85 درصد آن نیز تبخیر می‌شود.

به طوری که در حال حاضر ظرفیت آبی کشور ما 103میلیارد متر مکعب است و راندمان آبی در دنیا برای محصولات کشاورزی دو و نیم کیلو، در ایران 900 گرم و راندمان آبی 40 درصد است و با آسیب‌شناسی‌های صورت‌گرفته می‌توان 60 درصد باقیمانده را به چرخه تولید محصولات کشاورزی بازگرداند.

به گفته شاهپور علایی؛ معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی چهار هزار و200 میلیون بهره‌بردار در کشاورزی کشور فعال هستند که میانگین سنی آن‌ها 52 سال است؛ بنابراین چون فقط هشت درصد فارغ‌التحصیلان این رشته‌ در بخش کشاورزی فعالیت دارند سطح سواد افرادی که کار کشاورزی را انجام می‌دهند پایین است.

این در حالی است که بخشی از سیاستگذاری‌های ما در حوزه کشاورزی همچون الگوی کشت در ایران مغفول مانده که اجرای این سیاست نیاز به الزامات و جذابیت دارد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با ‌رئیس پیشین مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

قاسم اسدیان با بیان اینکه مهم‌ترین مسئله‌ای که در اجرای سیاست اجرای الگوی کشت در کشور و استان مانع ایجاد کرده این است که ما کار را از آخر به اول آغاز کردیم گفت: نخستین مؤلفه‌ای که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد اینکه الگوی بازار ما چیست و بازار هدف کجاست.

وی عنوان کرد: باید بدانیم کدام محصول را برای کجا تولید می‌کنیم، هر تولید می‌بایست هدفمند باشد، باید بدانیم آنچه تولید کرده‌ایم برای مصرف داخلی است یا خارجی؟

وی افزود: این نکته بدان جهت حائز اهمیت است که استانداردهای در نظر گرفته‌شده برای مصرف داخلی متفاوت از محصول صادراتی است به طوری که رقم، اندازه، حجم بسته‌بندی و سایر مؤلفه‌هایی همچون باقی کود و سم در این تولیدات متفاوت است.

این کارشناس حوزه کشاورزی خاطرنشان کرد: دومین مؤلفه پیش‌نیاز الگوی کشت الگوی مصرف ماست؛ بدان معنا که باید مشخص شود آیا قصد ما از تولید آن تازه‌خوری است یا فرآوری؟

اسدیان با بیان اینکه در این راستا لازم است برای محصولات که بر پایه تازه‌خوری تولید می‌شوند، سیستم‌های جمع‌آوری، کشت و انبارداری برنامه‌ریزی خاصی داشت زیرا نیاز این تولیدات با آنچه به‌منظور فرآوری تولید می‌شود تفاوت فاحشی دارد، تصریح کرد: بعد از مشخص شدن الگوی مصرف به لزوم توجه به الگوی تولید می‌رسیم یعنی باید دقت کنیم که تولید ما معیشتی (اراضی کوچک‌مقیاس) است یا صنعتی و مکانیزه؟ توجه به این موضوع مشخص می‌کند چه نوع ماشین‌آلات، تجیهزات، امکانات و برنامه‌هایی نیاز داریم.

وی با بیان اینکه در تولید با پایه معیشتی هزینه، بهره‌وری و سیستم آبیاری به شدت با تولید مکانیزه متفاوت است، اذعان کرد: درواقع پس از ارائه الگوهای پیش‌نیاز عنوان‌شده تازه نوبت به ارائه الگوی کشت می‌رسد.

وی با اشاره به اینکه ارائه الگوی‌ها پیش‌نیاز و توجه به برنامه تناوب نوع سیستم آبیاری و نوع منطقه، تعیین‌کننده نوع محصول متناسب با توان اکولوژیکی منطقه است، ابراز کرد: این مسائل زنجیروار به یکدیگر متصل بوده و نمی‌توان در سیاست ارائه الگوی کشت تنها به انتهای کار یعنی نوع محصول بدون در نظر گرفتن آن پیش‌نیازها پرداخت.

این دانش‌آموخته کشاورزی افزود: به‌عنوان مثال نیاز سالانه مصرف زعفران در جهان 300 تن است که 250 تن یعنی 94 درصد آن توسط ایران تولید می‌شود اما حتی یک گرم آن توسط ایران صادر نمی‌شود بلکه توسط واسطه‌ها به اسپانیا و کشورها خلیج فارس (امارات) ارسال و در آنجا بسته‌بندی شده و به نام آن کشورهای دیگر صادر می‌شود.

اسدیان با تأکید بر اینکه در حوزه الگوی کشت با پایه صادراتی لزوم توجه به کاهش بار میکروبی از طریق استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز در این زمینه، توجه به مقوله بسته‌بندی و ارتباط با بازارهای جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است، تشریح کرد: پس الگوی زارعی یا همان الگوی کشت در بسیاری از محصولات چیزی نیست که آن را در سطح استان و یا منطقه با سهل‌ترین شرایط در نظر گرفته و اجرا کنیم.

وی در واکنش به نبود ضمانت اجرایی درخصوص رعایت الگوی کشت گفت: وقتی می‌توان از ضمانت اجرایی حرف زد که چیزی به کشاورز ارائه کرده باشید؛ وقتی کاری نشده نمی‌توان انتظار داشت که به سیاستگذاری‌های ما پایبند باشد؛ برای مثال از بین 300 نوع محصول تولید در کشور بین 70 تا 90 نوع آن در استان کشت می‌شود که تنها از هشت نوع آن در قالب محصولات راهبردی حمایت می‌شود.

این کارشناس حوزه کشاورزی ادامه داد: تأسف‌بارتر اینکه هیچ‌کدام محصولات به جز این تعداد محصول بیمه نمی‌شوند.

اسدیان با تأکید بر اینکه وقتی ما اهمیت به کشاورز و کار او نمی‌دهیم چگونه انتظار تبعیت داشته باشیم تصریح کرد: ما در مناطق مختلف با سرمازدگی، تنش‌های آبی و افت‌ آب‌های زیرزمینی و غیره مواجهیم که هرکدام مشکلات بی‌شماری را پیش روی کشاورز قرار می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه آن روی راهبرد ما در مواجهه با کشاورز این است که با او کاری نداریم و در مقابل از او می‌خواهیم که سیاستگذاری‌های ما را بپذیرد، اذعان کرد: متأسفانه در حال حاضر ما نه در قبال کشاورز هزینه می‌کنیم، نه تعهدی نسبت او داشته و نه حتی محصول او را بیمه کرده‌ایم اما در مقابل برای برخی از محصولات از قیمت‌گذاری دستوری استفاده می‌کنیم.

این دانش‌آموخته کشاورزی افزود: مثلاً برای رب قیمت دستوری و تعزیراتی اتخاذ می‌کنند اما در مقابل گوجه فرنگی جز محصولات راهبردی نیست. حال این سؤال مطرح می‌شود که این چگونه سیاست‌گذاری است که در آن محصول اولیه نه حمایت شده و نه مورد برنامه‌ریزی قرار می‌گیرد اما در مقابل محصول فراوری‌شده از آن، به‌صورت دستوری قیمت‌گذاری می‌شود.

اسدیان با بیان اینکه سیاستگذاری‌های دوگانه صادرات و واردات محصولات کشاورزی یکی دیگر از موانع پیش روی اجرای الگوی کشت است، اظهار کرد: سؤال این است که هنوز کشاورز ما در تولید محصول صادراتی به موضوع باقی مانده سموم و فلزات سنگین آگاه نیست حال آنکه فارغ از مشکلاتی که در مرز در پی نگهداری این محصول در کانتینر (با توجه به امکانات مورد نیاز) ایجاد می‌کند، همین امر با برگشت محصول خسارات فراوانی را بر کشور وارد می‌کند زیرا با انتقال این محصول از سر مزرعه تا مرز هزینه هنگفتی را بر کشور تحمیل کرده است.

وی با اشاره به اینکه شعار دادن و صحبت‌هایی که بیشتر برای پر کردن ساعت کلاس بوده و تنها مصرف داخلی داشته و برای تعداد محدودی از مخاطبان کاربردی است، چاره کار اجرای الگوی کشت نیست، ابراز کرد: اینگونه برخورد‌ها با موضوع کشاورزی با واقعیت شرایط زیست و فعالیت این جامعه به‌شدت فاصله دارد.

این کارشناس حوزه کشاورزی با تأکید بر اینکه در حال حاضر اجرای الگوی کشت در کشور با عدم اجرای آن سر سوزنی فرق ندارد، اظهار کرد: آنچه انجام می‌شود در حد ارائه آماری مورد علاقه برخی از آقایان است.

اسدیان با تأکید بر اینکه ارائه الگوی کشت نیازمند برنامه‌ریزی است، تشریح کرد: برای مثال در کشور بالغ بر 310 دشت وجود دارد، حال سوال این است که آیا الگوی کشت این دشت‌ها و منابع آبی در دسترس آن‌ها به‌عنوان حوزه آبریز مورد توجه قرار گرفته یا خیر؟

وی با بیان اینکه در این امر توجه به تغییر اقلیم کجای کار قرار گرفته؟ گفت: سال جاری در تمام محصولات با تنش گرمایی و در برخی موارد سرمایی مواجه بودیم، برای مثال از 12 تا 16 اردیبشهت در منطقه زنگنه ملایر با سرمای شدید مواجه شدیم که سردرختی و انگور منطقه را تحت تأثیر قرار داد حال سؤال این است که برای این موضوع برنامه حمایت کجاست و چه حمایتی از کشاورزان انجام شده آیا غیر از این است مردم به حال خودشان رها شده‌اند.

این کارشناس حوزه کشاورزی با تأکید بر اینکه ارائه الگوی کشت نیازمند گروه حرفه‌ای است نه آکادمیک، خاطرنشان کرد: علاوه بر اینکه این گروه می‌بایست مسلط به بحث‌‌های کلان همچون آمایش سرزمین باشد البته نه آمایش سرزمینی دروغین.

اسدیان با تأکید بر اینکه داده غلط، برآورد غلط را به‌دنبال خواهد داشت، ابراز کرد: تغییر اقلیم، کاهش نزولات جوی باید در الگوی کشت به‌صورت جدی دنبال شود و مورد بررسی قرار گیرد.

وی با بیان اینکه حتی مباحثی همچون افزایش دمای چهار دهم تا نیم درجه می‌بایست مورد توجه قرار گیرد، اذعان کرد: نکته این است که به ازای افزایش یک درجه حرارت طی یک سال، 17 درصد نیاز آبی گیاه افزایش پیدا می‌کند اما دریغ از توجه به این موضوعات.

این کارشناس کشاورزی با بیان اینکه یکی از مسائلی مهمی که ما در جامعه کشاورزی باید نسبت به آن آگاه باشیم احساس نیاز کردن کشاورز به آموزش بیشتر و به‌روز است گفت: حال سؤال این است که در جامعه کشاورزی ما این احساس نیاز ایجاد شده که یقیناً این گونه نیست برای مثال وقتی محصول دچار آفت و یا برگ آن دچار ریزش و زردی شده آن‌وقت است که کشاورز ما تازه احساس نیاز به متخصص این حوزه را برای رفع مشکلش در مزرعه می‌کند.

اسدیان با تأکید بر اینکه در این حوزه علاوه بر لزوم ایجاد احساس نیاز در کشاورز مبنی بر لزوم استفاده از دانش متخصصان می‌بایست مجموعه‌ای که قرار است این خدمات را ارائه دهند نیز از توانایی لازم جهت پاسخگویی به نیازهای مختلف بهره‌برداران برخوردار باشد افزود: این امر می‌تواند به روش‌های مختلف اتفاق بیفتد.

وی با تأکید بر اینکه یکی از بخش‌های متولی در این حوزه، معاون ترویج جهاد کشاورزی است که در بدو امر می‌بایست برای بهره‌برداران در دسترس باشد تشریح کرد: باید برنامه به گونه‌ای چیده شود که مراکز خدماتی که در آن کارشناسان این معاونت مستقر هستند موارد کارشناسی و حرفه‌ای به بهره‌برداران القا کنند.

این کارشناس حوزه کشاورزی با اشاره به اینکه در حال حاضر در مواردی حتی برخی از کشاورزان در زمان استفاده کود و سم نیز با مشکل مواجه‌اند، اذعان کرد: در این زمینه آموزش‌های چهره به چهره از طریق حضور کارشناسان در مزارع بسیار حائز اهمیت است.

اسدیان با تأکید بر اینکه در این زمینه یکی از مباحث مورد غفلت بهره‌مندی از ظرفیت بخش خصوصی است، ابراز کرد: در نظر بگیرید که جامعه مستقیم کشت در کشوری همچون آمریکا سه درصد است اما در این زمینه جامعه خدمت‌رسان به این بخش حدود 40 درصد است که این بخش توسط بخش خصوصی ارائه می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه کشاورز در بخش دریافت مباحث ترویجی نیازمند ارتباط مستمر با کارشناسان است، اظهار کرد: جالب است که برای احداث یک ساختمان 100 متری چهار مهندس ناظر در بخش‌های مختلف آن نظارت می‌کنند اما در حوزه کشاورزی این‌گونه نظارت‌ها به هیچ وجه حتی در سطح چندین هکتار نیز اعمال نمی‌شود این در حالی است که ما در بخش کشاورزی نیز نظام مهندسی، اداره و ارگان‌های دولتی، و مدیریت‌ها و معاونت‌های مختلف را داریم.

وی، افزود: در این زمینه چند بحث مطرح می‌شود نخست اینکه باید از بخش خصوصی غافل نشد و برای پای کار آمدن این بخش می‌بایست سودده بودن آن را همچون سایر نظام‌ها تضمین کرد به طوری که هر کشاورز متعهد شود برای هر کشت از توان چند ناظر استفاده کند.

این کارشناس حوزه کشاورزی با تأکید بر اینکه ارتقای سطح دانش و توانمند کردن ناظران و متخصصان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، افزود: علاوه بر آموزش‌های چهره به چهره، استفاده از فناوری همچون شبکه‌های اجتماعی نیز می‌تواند برای مباحث ترویجی مثمرثمر واقع شود.

اسدیان با انتقاد از علمکرد رسانه ملی در خصوص اختصاص زمان به حوزه کشاورزی، گفت: در حال حاضر 23 کانال و شبکه در رسانه ملی فعال است حال سؤال این است که کدام‌یک از این شبکه‌ها روزی چند دقیقه از وقت خود را به حوزه کشاورزی با وجود اهمیت این بخش اختصاص می‌دهد؟ اینکه نیم ساعت از برنامه حتی یک شبکه به حوزه کشاورزی اختصاص ندارد، واقعاً شرم‌آور است.