تنوع دیدگاه‌ در تولید علوم انسانی اسلامی دور از انتظار نیست

علوم انسانی کنونی همانند دیگر علوم مدرن، محصول اندیشه‌ای است که در اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم میلادی در دوره «روشنگری» شکل گرفت. گسترش روزافزون و نقش گسترده علوم انسانی در حیات فردی و اجتماعی و فردی انسان برکسی پوشیده نیست تا آنجا که اندیشمندان این عرصه مهندسی و نبض فکری جوامع بشری را به عهده دارند دغدغه‌های علوم انسانی همه به گونه‌ای هستند که انسان را از تولد تا مرگ و از آدم تا خاتم و تا آخرین بشر روی کره خاکی همراهی می‌کنند. بدون تردید علوم انسانی جاری نظیر روان شناسی جامعه شناسی اقتصاد و غیره که بر مراکز علمی و غیرعلمی سیطره دارند ریشه در تمدن مادی و سکولار غرب دارند و براساس جدایی عالم ماده از ماورای ماده بلکه انکار ماورا ماده تنظیم یافته است. این علوم تا پیش از انقلاب اسلامی، با همین ویژگی و پیشینه به تدریج به ایران وارد و به دانشجویان عرضه شد. اما انقلاب اسلامی، طلیعه دار اندیشه‌ای مبتنی بر مبانی دینی و پایبند به ارزش‌های اسلامی بود. روشن است که چنین دیدگاهی علوم انسانی مدنظر خود را می‌طلبد.

در ادامه گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند عضو هیأت علمی دانشگاه عالی دفاع ملی تحت عنوان «چالش‌ها و راه‌کارهای علوم انسانی اسلامی» را می‌خوانید:

 

حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند موضوع تحول در علوم انسانی اسلامی را مساله نوپدیدی عنوان کرد و گفت: این بحث از سابقه زیادی برخوردار نیست و پس از انقلاب اسلامی و در امتداد حکمرانی اسلامی به آن توجه شده است. بنابراین پرداخت جدی به موضوع تحول در علوم انسانی اسلامی قدمت طولانی ندارد ضمن اینکه به علت گستردگی و تنوع و تأثیر این بحث، نرسیدن اندیشمندان به وحدت نظری، طبیعی است.

 

وی رسیدن به وحدت نظری و راهبردی در زمینه ضرورت شکل‌گیری علوم انسانی اسلامی در فضای نخبگانی را ضروری عنوان کرد و ادامه داد: وجود تنوع دیدگاه‌ها در بحث تحول در علوم انسانی اسلامی دور از انتظار نیست بنابراین برای رسیدن به تفاهم بیشتر در بین نظریه پردازان و نخبگان، تنوع دیدگاه‌ها کاهش پیدا نمی‌کند، اما علیرغم وجود این موضوع آنچه که جای آن خالی است و می‌تواند جلوی ضرر تنوع دیدگاه‌ها را به مدیریت کشور بگیرد، قوه عاقله‌ای است که مدیریت راهبردی تحول در علوم انسانی اسلامی را داشته باشد و به عنوان عقل منفصل زمینه رقابت بین دیدگاه‌های متفاوت را فراهم نماید تا به این واسطه بهترین گفتمان، شیوه و نقشه راه در مسیر تحول در علوم انسانی شکل بگیرد و آنچه که در صحنه مدیریت راهبردی کشور ایجاد می‌شود دچار اعواج و ابهام نگردد.

 

پیروزمند عدم شکل‌گیری گفتگوهای مستمر علمی در مراکز دانشگاهی و رسانه‌ها را یکی از نقاط ضعف در کشور عنوان کرد و افزود: تعامل و بیان نظرات باید شکل بگیرند و یکی از راه‌های بیان این نظرات برگزاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی است که بستر بیان اندیشه‌های مختلف را فراهم کرده و در قالب نشست‌ها و برگزاری مجامع بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته است.

 

وی به موانع شکل‌گیری تعامل میان نخبگان اشاره کرد و گفت: با توجه به اهمیت و گستردگی موضوع تحول در علوم انسانی اسلامی، گفتگوهای مستمر و قاعده مند ضروری است اما از مهمترین موانع در این زمینه نداشتن فرهنگ گفت و گو و نقدپذیری است. متأسفانه نظریه پردازان در مجامع علمی کشور بیشتر علاقمند هستند حرف خود را یک طرفه بیان کنند و بقیه فقط شنونده باشند و یا سخنان آنها را بپذیرند.

 

عضو هیأت علمی دانشگاه عالی دفاع ملی ادامه داد: یکی دیگر از موانع عدم شکل‌گیری گفتگوهای مداوم شکل‌گیری تفکرات و جریان‌های مختلفی بود که بعد از انقلاب شکل گرفت. اگرچه ایجاد این جریان‌ها از دستاوردهای انقلاب اسلامی است اما چون صاحبان جریان تشکل‌هایی را برای خود فراهم کردند و در استمرار بخشیدن به تفکرشان خود را وابسته به دیگران نمی‌بینند، بدون مواجهه با سایر تفکرات حرکت خود را ادامه می‌دهند و رقبای شأن را جدی نمی‌گیرند.

 

مسئول مرکز تحقیقات بنیادین در فرهنگستان علوم اسلامی بیان کرد: اگر افراد صاحب جریانات فکری انگیزه مواجهه با سایر جریانات را ندارند، باید از نیروهای نسل دوم و سوم تشکل‌ها که نیروهای جوانی هستند، استفاده شود.

 

پیروزمند نقش اصحاب رسانه را در ایجاد تعامل میان نخبگان مهم ارزیابی کرد و گفت: یکی از راهکارهای شکل‌گیری گفتگوهای مداوم به نقش اصحاب رسانه بازمی گردد که باید ابتکار به خرج دهند و موافقان و مخالفان را در کنار یکدیگر قرار دهند تا بستر بیان نظرات فراهم شود.

 

پیروزمند با اشاره به نقش کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی در پیشبرد اهداف تحول در علوم انسانی گفت: یکی از محاسن مهم این کنگره برافراشته نگه داشتن پرچم تحول در علوم انسانی طی سال‌های گذشته و پایداری در این زمینه است. برگزاری کنگره فرصتی را پدید آورده تا نخبگان و اهالی اندیشه تفکرات خود را عرضه کنند و بیش از این هم نمی‌توان توقعی داشت.

 

وی اظهار کرد: کنگره علوم انسانی اسلامی آینه تمام نمای دستاوردهای علوم انسانی نیست اما همین که بستری برای طرح آخرین دستاوردها در حوزه علوم انسانی و اسلامی در اختیار داده شده، باعث امیدواری جبهه انقلاب است. ضمن اینکه پاسخ‌های علمی و عملی به جامعه روشنفکری خواهد بود که با نگاه انتقادی پرسش‌هایی را مبنی بر اینکه تحول در علوم انسانی نتوانسته دستاوردی برای خود ایجاد کند، مطرح می‌نمایند.

 

یادآور می‌شود هفتمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی و ششمین دوره اعطای جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی 22 آبان ماه سال جاری در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران برگزار می‌شود.