ارتقای فرهنگ شهروندی گامی به سوی توسعه پایدار شهرها

توجه به فرهنگ شهروندی و آموزش آن، رویکرد نوینی است که بیشتر کشورهای توسعه‌یافته به آن پرداخته‌اند و نتایج مؤثر آن در توسعه پایدار، رفاه و پیشرفت‌های فرهنگی و اجتماعی موجب شده است که کشورهای در حال توسعه نیز ضرورت آن را درک کرده و زمینه آموزش و تحقیق آن را فراهم آورند.این پدیده پس از جهانی‌شدن در دهه‌های اخیر از مهم‌ترین مسائل اجتماعی معاصر است، زیرا لازمه حل مسائل شهری بحران‌های شهرنشینی و اصلاح رفتار شهروندان وجود یک فرهنگ مناسب شهروندی و شهرنشینی است.

آموزش فرهنگ شهروندی مهم‌ترین عامل مؤثر در مسیر رشد اقتصادی، بهبود کیفیت زندگی، ایجاد دانش و مهارت، تأمین فرصت‌های شغلی و افزایش تولید جامعه به‌شمار می‌رود؛ از این‌رو در جوامع منزلتی یگانه یافته است و مبتنی بر ارزش‌ها و اصول اخلاقی است که بر روابط اجتماعی میان مردم حاکم است.

آموزش به‌ویژه آموزش فرهنگ شهروندی عامل اساسی در ارتقای فرایندهای توسعه به‌شمار می‌رود و دغدغه اصلی مسئولان و برنامه‌ریزان در بسیاری از کشورهای جهان، آماده ساختن شهروندان فعال برای مشارکت در یک زندگی مدنی است.

علی قاسم‌زاده، شهردار اصفهان معتقد است: تمام افراد ازجمله کودکان در مدارس ابتدایی تا بزرگسالان به‌تدریج باید با فرهنگ شهروندی مأنوس شوند تا شهر ما از حیث اخلاق، ادب و فرهنگ شهرنشینی جزو بهترین شهرهای کشور و جهان باشد؛ البته در حال حاضر شرایط خوبی نسبت به بسیاری از شهرها از نظر فرهنگ شهرنشینی داریم، اما در بعضی حوزه‌ها همچنان با کاستی‌هایی روبه‌رو هستیم، از این‌رو شهروندان باید کمک کنند تا با ارتقای فرهنگ شهرنشینی در حوزه‌های مختلف شهرمان را همچنان پیشتاز فرهنگ شهروندی قرار دهیم.

  بهبود فرهنگ شهروندی یکی از الزامات شهرنشینی است

عضو شورای اسلامی شهر اصفهان اظهار می‌کند: بهبود فرهنگ شهروندی یکی از الزامات شهرنشینی است، این اقدام علاوه بر اینکه باید توسط سازمان‌ها و نهادهای اداره‌کننده شهر و مدیریت شهری انجام شود، باید از ناحیه شهروندان نیز مورد توجه و دقت قرار گیرد.

ابوالفضل قربانی، می‌افزاید: هنگامی که ما در شهر بزرگ زندگی می‌کنیم، اگر رعایت مسائل زندگی در آن اجتماع انجام نشود، تحمل فضا بسیار برای ما سخت است و هزینه‌ها به‌شدت افزایش پیدا می‌کند، همچنین بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های اعصاب و روان و بیماری‌های جسمی بر این موضوع مترتب می‌شود؛ همانطور که زندگی در یک آپارتمان علاوه بر اینکه نیاز به وجود قوانین دارد، رعایت قوانین نیز توسط ساکنان الزامی است و شهر نیز از این قاعده مستثنی نیست.

وی با بیان اینکه فرهنگ شهروندی علاوه بر اینکه دلالت بر الزام وجود قوانین دارد، بر مباحث آموزشی، فرهنگ‌سازی و رعایت آن‌ها توسط مردم نیز تاکید دارد، می‌گوید: شهرداری برای این منظور هرساله در ردیف‌های بودجه مبالغ قابل توجهی تحت عنوان «ارتقای فرهنگ شهروندی» قرار می‌دهد و به‌نظر می‌رسد در این خصوص هرچه هزینه شود، در اصل یک کار فرهنگی انجام شده که بسیار لازم و ضروری است.

وی خاطرنشان می‌کند: گاهی خدمات لازم سطح شهر در یک حوزه انجام می‌شود، اما به دلیل اطلاع نداشتن، آموزش ندادن یا رعایت‌نکردن موضوع توسط شهروندان به یک معضل برای شهر تبدیل می‌شود، همچون جمع‌آوری زباله در روزهای خاص هفته که اگر برنامه زمان‌بندی رعایت نشود، علاوه بر آسیب به سلامت و بهداشت محیط، منظره شهر را نازیبا جلوه می‌دهد، همچنین از الزامات اصلی رفت‌وآمد در سطح شهر رعایت آداب و قوانین مربوط به این رفت‌وآمدها است که باید در حوزه فرهنگ شهروندی تعریف و توصیه شود.

عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با تأکید بر اینکه فرهنگ شهروندی یکی از مسائل اصلی است که مدیریت شهری باید توجه لازم را در تمام حوزه‌ها نسبت به آن داشته باشد، ادامه می‌دهد: مدیریت شهری باید در این خصوص با استفاده از ابزار روز و بهره‌مندی از رسانه در این ارتباط برنامه‌ریزی داشته باشد، به‌طور حتم شهروندان نیز رعایت خواهند کرد، همان‌طور که شاهد بودیم استفاده از کمربند ایمنی در خودرو به‌واسطه آموزش و فرهنگ‌سازی انجام شد.

  عملکرد خوبی اصفهانی‌ها در حوزه حس تعلق شهری

رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان در این باره می‌گوید: فرهنگ شهروندی واژه‌ای است که از انتهای قرن نوزدهم میلادی برای نخستین‌بار در آمریکا مطرح شد، این واژه در تعامل شهر و شهروندان است.

سیدمهدی سجادزاده، می‌افزاید: پس از کش‌وقوس‌های تاریخی در کشور ما از دو دهه پیش مدیریت شهری به‌طور جدی و به‌صورت عملی به این موضوع پرداخت، به‌صورت تئوری قبل از آن نیز مباحثی در رابطه با حقوق شهروندی مطرح بوده است.

وی با بیان اینکه موردی که در مباحث شهروندی و حقوق شهروندی در شهرها و کلان‌شهرها بررسی می‌کنیم، رفتار شهروندان نسبت به شهر و محیط پیرامونی آن‌ها و نگاه متقابل است، تصریح می‌کند: در واقع نگاه شهر به شهروندان مورد توجه است، به لحاظ اینکه ما شهر را به‌عنوان یک موجود زنده و در حال تکاپو می‌بینیم.

وی با بیان اینکه در صورتی می‌توان ادعا کرد شهری توسعه، تحرک و پویایی فرهنگی و اجتماعی دارد که شهروندان نیز این تکاپو را داشته باشد، این رابطه مستقیم بین شهر و شهروندان است، ادامه می‌دهد: از این منظر بحث شهروندی در حوزه مدیریت شهری قابل بررسی است، از این رو نخستین اقدامی که در حوزه شهروندی در اصفهان صورت گرفت، اوایل دهه 80 مجموعه‌ای تحت عنوان «خانه شهروند شهرداری اصفهان» فعال شد.

وی با بیان اینکه فرهنگ شهروندی در نخستین گام به مباحث تفکیک پسماند خشک از تر و ترافیکی پرداخت، می‌گوید: هرچه پیش رفتیم همان‌طور که شهر پیچیده‌تر شد، مباحث شهروندی نیز دچار پیچیدگی شد و در ادامه موضوع شهر هوشمند و شهرداری الکترونیک مطرح شد، همچنین پس از دوره شیوع کرونا بسیاری از تئوری‌هایی که در گذشته در مباحث شهروندی مربوط به مدیریت شهری وجود داشت، تغییر کرد.

رئیس اداره توسعه فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان به اشاره به اینکه مباحثی که در حال حاضر روی آن کار می‌کنیم نسبت به مباحث اولیه دچار پیچیدگی است، خاطرنشان می‌کند: در عین حال این مسائل نیاز روز جامعه است، 18 سال پیش، زمانی که دبیرخانه فرهنگ شهروندی تبدیل به کمیته فرهنگ شهروندی شد تمرکز بر تفکیک پسماند خشک از تر بود، اما امروز به جایی رسیده‌ایم که در خصوص تفکیک پسماند تر صحبت می‌کنیم.

قربانی با بیان اینکه اصفهان نخستین کلان‌شهر ایران بود که تفکیک پسماند را توسط کمیته فرهنگ شهروندی مطرح کرد و جزو موفق‌ترین طرح‌هایی بود که در کلان‌شهرهایی همچون تهران و مشهد نیز پس از اصفهان اجرا شد، می‌افزاید: امروز پس از گذشت 18 سال به‌غیر از اینکه مردم را به جداسازی پسماند خشک از تر دعوت می‌کنیم، آموزش تفکیک پسماند تر و جداسازی تفاله چای، تفاله قهوه و پوست میوه داده می‌شود.

وی تأکید می‌کند: مردم این کلان‌شهر در یکی از مباحث شهروندی به نام «حس تعلق شهری» به نسبت خوب عمل کردند، به‌ویژه در حوزه پسماند و گیاهان خانگی که قابل استشهاد است.