آگاهی زنان؛ نیمی از پازل توسعه جوامع

خانواده قدیمی‌ترین و مهم‌ترین واحد اجتماعی و اولین محل آموزش رفتارهای فردی و اجتماعی به شمار می‌رود و نقش اساسی زن در خانواده و جامعه به عنوان یکی از ارکان اصلی مسیر رشد و تعالی انسان، غیرقابل انکار است، امروزه با گسترش جوامع و اهمیت توسعه روابط اجتماعی، زنان به عنوان نیمی از جمعیت جامعه علاوه بر وظایفی در خانواده از جمله تربیت و سلامت روحی، روانی و جسمی فرزند و همسر، در قالب نقش‌های اجتماعی و شغلینیز وظایفی بر عهده دارند.

به گواه تاریخ، نهاد مقدس خانواده مهم‌ترین نقش را در پویایی و حفظ سلامت جامعه دارد و تحقق جامعه سالم، نیازمند نقش‌آفرینی سازنده زنان در خانواده و جامعه است و نقش بنیادین زنان در توسعه و پیشرفت جوامع امروز، بیش از پیش بر تمام افراد محرز شده است؛ به طور قطع، افزایش آگاهی و توسعه نقش زنان به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان تربیتی نیروی انسانی، تأثیری دو چندان در هموارسازی مسیر پیشرفت جوامع دارد.

 

شبکه‌های اجتماعی نوین به عنوان یک رسانه تأثیرگذار در ایجاد فضایی باز و گسترده برای کاربران خود، به ویژه زنان نقش مهمی را ایفا کرده است و در کنار تمام وجوه مثبت این فضا و تأثیر آن در آگاهی‌بخشی و ارتقای سطح علمی، منطقی، اجتماعی و عاطفی جامعه، یکی از اساسی‌ترین مسائلی که جوامع امروزی با آن مواجه هستند، هویت اجتماعی است که با ورود شبکه‌های مجازی دچار تغییر و تحولات عمده شده است.

 

فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، اطلاعات گسترده‌ای را در کمترین زمان ممکن در اختیار کاربران قرار می‌دهند و در تغییر نگرش‌ها، باورها و حتی اعتقادات افراد تأثیرات بسیاری دارند، از همین رو میزان و نوع فعالیت در این فضا، یکی از عواملی است که می‌تواند در دگرگونی باورها و سبک زندگی فردی و اجتماعی افراد تأثیرگذار باشد.

 

در این بین، فعالیت زنان به واسطه عواملی متعدد از جمله داشتن اشتغال مرتبط با تلفن همراه، رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی و استفاده بیش از پیش از رسانه‌های اجتماعی به منظور یادگیری، گذراندن وقت، دنبال کردن اطلاع‌رسانی‌ها، اخبار و محتواهای تولید شده در این فضا افزایش یافته و با توجه به این روند، اینترنت و شبکه‌های مجازی در ارتباطات گروهی و اجتماعی زنان نیز تغییرات زیادی ایجاد کرده است.

 

*** تغییر رفتار افراد در گرو میزان و نوع استفاده از شبکه‌های اجتماعی

 

ملیحه کیانفر، رئیس اداره سلامت میانسالان وزارت بهداشت اظهار می‌کند: نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها، نشان دهنده تغییر رفتار کاربران در زمینه‌های فردی، عاطفی، خانوادگی و اجتماعی با تأثیرپذیری از میزان و نوع استفاده از شبکه‌های اجتماعی است، همچنین نوع فعالیتی که کاربران در این فضا دارند، بر ایجاد تفاهم ارتباطی نقش دارد و کاربران با استفاده از زبان و مفاهیم مشترک به گفت‌وگو در این فضا می‌پردازند و مقاصد ارتباطی را دنبال می‌کنند.

 

وی می‌افزاید: شبکه‌های اجتماعی، صفحات ساده موتور جست‌وجوگر با اضافه شدن امکاناتی مانند پیام‌رسانی و ایمیل که خاصیت اشتراک‌گذاری را به کاربران خود ارائه می‌دهند هستند، این شبکه‌ها محل گردهمایی صدها میلیون کاربر است که بدون توجه به مرز، زبان و فرهنگ، به تعامل و تبادل اطلاعات می‌پردازند و هدف این شبکه‌ها، ایجاد جهانی آزادتر و شفاف‌تر و درک و ارتباط بیشتر است.

 

رئیس اداره سلامت میانسالان وزارت بهداشت با اشاره به اینکه زنان نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل می‌دهند و با برخورداری از قابلیت‌ها و امکانات شبکه‌های اجتماعی می‌توانند تأثیر بسیاری بر نسل‌های بعدی داشته باشند، تصریح می‌کند: بر اثر استفاده از این تکنولوژی، تغییرات زیادی در نگرش، رفتار و زندگی زنان سراسر جهان ایجاد شده است و با شناخت عوامل مؤثر بر این موارد و برنامه‌ریزی صحیح، می‌توان در جهت تقویت رفتارهای مؤثر و مثبت، گام‌های صحیحی برداشت و اثرات سو بر روابط و مناسبات نامطلوب برخاسته از تکنولوژی نوین را کاهش داد.

 

***ضرب‌آهنگ تند تغییر تکنولوژی

 

وی با بیان اینکه ورود به فضای اینترنت و عضویت در شبکه‌های اجتماعی بر زندگی خانوادگی و روابط بین فردی تأثیر بسیاری دارد، ادامه می‌دهد: افراد کنترلی بر تغییر تکنولوژی ندارند و ضرب‌آهنگ تند این تغییر در کنار فواید خود، می‌تواند تهدیدی باشد که زندگی افراد را هیچ کند، موجب تزلزل در روابط میان فردی و ایجاد احساس آشوب و پریشانی در افراد شود.

 

کیانفر با بیان اینکه تغییر و تحول سریع جامعه، ساختار عمیق اطلاعاتی که در اعمال روزانه افراد دخیل است را نیز دگرگون می‌کند، می‌گوید: با متحول شدن رسانه‌های همگانی و ایجاد تغییر در محتوای آنها، نمی‌توان انتظار داشت که هیچ تغییری در افراد جامعه ایجاد نشود.

 

رئیس سلامت میانسالان وزارت بهداشت خاطرنشان می‌کند: در گذشته، بیشتر روابط اشخاص محدود به افرادی بود که با آنها ارتباط رو در رو داشتند، از افرادی تأثیر می‌پذیرفتند که در قاب فرهنگ آنها رشد کرده بودند و آنچه را که آنها از طریق جامعه‌پذیری به آنها انتقال می‌دادند، فرا می‌گرفتند و بر اساس آن معیار، رفتاری تعیین می‌شد، اما با وجود اینترنت در عصر حاضر، فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای برقراری تماس با سایر افراد ایجاد و با رشد و گسترش لجام‌گسیخته اینترنت، تهدیدها و چالش‌هایی متوجه روش‌های سنتی تعامل انسانی شده است.

 

***نفوذ اینترنت و شبکه‌های مجازی در لایه‌های زندگی

 

وی اضافه می‌کند: اینترنت و شبکه‌های مجازی در ارتباطات گروهی و اجتماعی زنان نیز تغییرات زیادی ایجاد، در لایه‌های زندگی آنها نفوذ، روابط را از وضعیت سنتی خارج و فضای جدیدی را برای کاربران ایجاد کرده است و شاهد شکل‌گیری رفتارهای جدید، تغییر رفتارهای سنتی و افزایش آگاهی نسبت به محیط و جامعه در میان زنان ایرانی هستیم.

 

کیانفر با اشاره به اینکه افزایش آگاهی و کسب تجارب متفاوت، گاهی منجر به تغییر انگیزه‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای افراد می‌شود و گاهی نیز تفکرات و تعاملات را درگیر چالش‌های عمیقی می‌کند، اظهار می‌کند: فضای اینترنت در حالی که افراد را مشتاقانه به سوی خود جلب می‌کند، ناکامی‌های بی‌شمار نیز به همراه دارد.

 

وی با بیان اینکه در کنار تمام سودمندی‌های فضای اینترنت، گاهی آموزش، پیشرفت و جنبه‌های مهمی از تعاملات انسانی در این فضا کم‌ارزش می‌شود و می‌تواند کاهش ارتباط با خانواده، تقلیل حلقه اجتماعی و افزایش افسردگی و تنهایی را نیز به همراه داشته باشد، می‌افزاید: تحقیقاتی در خصوص اثرات استفاده از شبکه‌های اجتماعی بین زنان جامعه ایران انجام شده است که اگرچه تعمیم آن به کل کشور با احتیاط باید صورت بگیرد، می‌تواند راهگشای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مناسب در این زمینه باشد.

 

***مدت زمان استفاده زنان از رسانه‌های اجتماعی مجازی قابل تأمل است

 

رئیس سلامت میانسالان وزارت بهداشت تصریح می‌کند: تحلیل وضعیت استفاده زنان شهر تهران از رسانه‌های اجتماعی که در سال 1400 منتشر شده است، نشان می‌دهد 10.9 درصد زنان، کمتر از یک ساعت در شبانه روز و حدود 90 درصد زنان، بیش از یک ساعت در شبانه روز از رسانه‌های اجتماعی مجازی استفاده می‌کنند.

 

وی با تاکید بر اینکه استفاده بیش از یک ساعت در شبانه روز از رسانه‌های اجتماعی مجازی، توسط حدود 90 درصد زنان مورد مطالعه، قابل تأمل است و به نظر می‌رسد که میزان استفاده زیاد زنان از رسانه‌های اجتماعی، تنها زمانی قابل پذیرش است که نوع استفاده آنها مانند استفاده‌های علمی و تولید محتوا، توجیه کننده میزان استفاده باشد، ادامه می‌دهد: طبق یافته‌های پژوهش ذکر شده، زنان مورد مطالعه، بیشتر مصرف کننده محتواهای ارائه شده در فضای اینترنت بودند.

 

***زنان؛ بنیان‌گذار زیربنایی‌ترین پایه‌های اخلاقی جامعه

 

زن به عنوان نیمی از پیکره اجتماع، دارای‬ نقشی تعیین‏‌کننده‏‬ در بقا، گسترش نسل انسان و پرورش و تربیت فرزندان، همواره مورد توجه اسلام بوده است و عقیده اسلام و جهان‌بینی آن درباره زن و حقوق انسانی او، رویکرد نوینی را پایه‌ریزی کرد؛ درواقع مقام زن در اسلام، مقامی منحصر به فرد است و مشابهی برای آن وجود ندارد.

 

در واقع زنان زیربنایی‌ترین پایه‌های اخلاقی را در یک جامعه رقم می‌زنند و با استفاده از پایگاه‌های اجتماعی مختلف، نقش‌های گوناگونی را عهده‌دار می‌شوند که در نهایت منجر به ترویج عدالت خواهد شد و نحوه حضور آنها در محیط جامعه، یکی از شاخص‌های مهم سنجش توسعه هر کشور است.

 

عصر حاضر نیز تحت عنوان عصر سلطه ارتباطات نامیده شده است و امروزه رسانه‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزار اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی، نقش مهمی در ایجاد تحولات دارند، تا آنجا که کارکرد درست و عدالت‌محور رسانه‌ها، به ایجاد راهکارهایی برای برون‌رفت از بحران‌ها می‌انجامد، استفاده از رسانه و به خصوص فضای مجازی در سراسر جهان رو به افزایش و تأثیر آن در شکل‌گیری یا دگرگونی رفتار، عقاید، عواطف و روابط فردی و اجتماعی بدون انکار است.

 

زنان نیز در این عصر همانند تمام افراد در معرض اطلاعات و تغییرات مذکور قرار دارند و با توجه به نقش آنها در تربیت نسل‌های آینده، آگاه‌سازی و آگاهی‌بخشی به آنها به عنوان یکی از ارکان اصلی پایه‌ریزی آینده جوامع، از اهمیت بالایی برخوردار است، چراکه زنان نه تنها نیمی از پیکره جامعه را تشکیل می‌دهند، بلکه تربیت‌کنندگان آینده‌سازانی هستند که چرخ‌های پیشرفت را به حرکت درمی‌آوردند.