به مناسبت روز جهانی خاک؛

تخریب یک‌سوم خاک‌های جهان

روز جهانی خاک برای ارزش گذاشتن به اهمیت خاک و پیشگیری از نابودی آن همه‌ساله در جهان در روز 5 دسامبرگرامی داشته می‌شود. کشور ما هم برای حفظ خاک خود اقداماتی انجام داده است.

ایرج حشمتی به مناسبت روز جهانی خاک اظهار کرد: یکی از اقدامات جدی در حفاظت از محیط زیست حفاظت از دو ثروت عظیم و ذخیره حیاتی ملت‌ها یعنی «آب» و «خاک» و پرهیز از برخورد مسرفانه با آن‌ها است. هر ساله سازمان خوار و بار کشاورزی ملل متحد (FAO) در روز 5 دسامبر (14 آذرماه) بزرگداشت روز جهانی خاک را برگزار می‌کند و شعار سال 2023 میلادی «Soil and Water: a source of life»، «خاک و آب منشأ زندگی» است. در همین خصوص پیام‌های کلیدی از طرف سازمان خواروبار کشاورزی ملل متحد (FAO) برای تبیین اهمیت حفاظت و مدیریت یکپارچه منابع آب و خاک با لحاظ موضوعات تغییر اقلیم، اهمیت حفاظت تنوع زیستی خاک و جلوگیری از تخریب، فرسایش و آلودگی آن ارائه شده است.

وی ادامه داد: ازجمله پیام‌های کلیدی روز جهانی خاک این است که خاک و آب منابع ضروری برای حفظ حیات روی زمین‌ و منابع به هم پیوسته‌ای هستند که نیاز به مدیریت یکپارچه دارند. شیوه‌های نامناسب مدیریت خاک و آب بر فرسایش خاک، تنوع زیستی خاک، حاصلخیزی خاک و کیفیت و کمیت آب تأثیر می‌گذارد و حفاظت از خاک و آب به کاهش و سازگاری با تغییرات اقلیم کمک می‌کند.

این مسئول افزود: به این منظور مقرر شده در کشور ما، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط بزرگداشت روز جهانی خاک را در 14 آذر سال جاری در وزارت جهاد کشاورزی برگزاری کنند و با تأسی از اندیشه‌های محیط زیستی مقام معظم رهبری جهت فرهنگسازی حفظ منابع آب و خاک کشور، هفته خـــاک را گرامی دارند.

حشمتی تأکید کرد: از مهم‌ترین اهداف این رویداد فرهنگسازی و مشارکت مردمی در جهت حفاظت از خاک و آب به‌عنوان منبع تامین‌کننده امنیت غذایی و سلامت جامعه است. به همین دلیل قرار است مسابقه هنری شامل عکاسی، فیلم کوتاه 100 ثانیه‌ای، طراحی و نقاشی، انشا ویژه سنین 13 تا 17 سال و صنایع دستی نیز برگزار شود.

وی در ادامه گفت: خاک و آب، پایه و اساس تولید غذا و خدمات اکوسیستمی و رفاه انسان هستند و با شناخت نقش ارزشمند آن‌ها، ما می‌توانیم اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای محافظت از این منابع برای نسل‌های آینده انجام دهیم. سیستم‌های کشاورزی دیم 70 درصد از آب شیرین جهان را برداشت می‌کنند و 80 درصد از زمین‌های زراعی را تشکیل می‌دهند و در 60 درصد تولید جهانی غذا نقش دارند. این سیستم‌ها به‌شدت به شیوه‌های مؤثر مدیریت رطوبت خاک متکی هستند.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص اهمیت خاک ادامه داد: خاک دارای خدمات اکوسیستمی متنوع نظیر تأمین غذا، فیبر، سوخت، حمایت از میراث فرهنگی، تامین مصالح ساختمانی، منبع دارویی و منابع ژنتیک، زیستگاه موجودات زنده، جایگاه چرخه عناصر غذایی تنظیم سیلاب‌ها، تنظیم آب و هوا، ترسیب کربن، تصفیه آب و کاهش آلاینده‌های خاک است. خاک بیش از 25 درصد کل تنوع زیستی زمین را در خود جای داده است و از زندگی در خشکی و کل زمین پشتیبانی می‌کند. بیش از 90 درصد موجودات زنده در خاک زندگی و یا بخشی از زندگی خود را در خاک سپری می‌کنند.

حشمتی افزود: حفاظت از خاک با افزایش ذخایر کربن موجود در خاک و مبارزه با تغییرات آب و هوایی نقش مهمی دارد. علاوه بر برگ و ساقه، ریشه‌های زیرزمین نیز کربنی را که توسط گیاهان هنگام فتوسنتز ثابت می‌ماند، ذخیره می‌کنند. هنگامی که گیاه می‌میرد کربن موجود در ریشه به خاک اضافه می‌شود و می‌تواند قرن‌ها در آن‌جا بماند. مقدار کربن در هر سال افزایش می‌یابد اما بدون پوشش گیاهی ذخیره کربن خاک کاهش می‌یابد زیرا مقداری از آن به‌تدریج تجزیه و باعث انتشار دی‌اکسید کربن در جو می‌شود.

وی در ادامه اظهارکرد: طبق یک مطالعات انجام شده، خاک‌ها و بسترهای سطحی برگ‌ها و شاخه‌های مرده نیز می‌توانند دو یا سه برابر کربن را ذخیره کنند. علاوه بر نقش و خدمات اکوسیستمی خاک، توجه به آمارهای جهانی، اهمیت حفاظت از خاک دوچندان مشخص می‌شود. تاکنون یک‌سوم از خاک‌های جهان تخریب شده‌اند و چنانچه این روند تا سال 2050 ادامه یابد، سرانه جهانی زمین قابل کشت و زراعت، تا یک چهارم میزان آن در سال 1960 تقلیل خواهد یافت.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: تا سال 2050 جمعیت جهان به بیش از 9 میلیارد خواهد رسید و این میزان به معنای دو میلیارد افزایش جمعیت بیش از جمعیت فعلی جهان است. در این صورت لازم است تولید مواد غذایی به میزان 60 درصد افزایش یابد تا بتواند پاسخ‌گوی جمعیتی باشد که خواستار تغذیه‌ای به‌مراتب بهتر از امروز هستند.

حشمتی افزود: حفاظت و مدیریت یکپارچه خاک و آب، ظرفیت زمین را برای مقاومت در برابر حوادث شدید آب و هوایی مانند خشک‌سالی، سیل و طوفان‌های شن و گرد و غبار ارتقا می‌دهد. شیوه‌های مدیریت یکپارچه خاک و آب، خدمات ضروری اکوسیستم، حمایت از حیات روی زمین و افزایش انعطاف‌پذیری اکوسیستم را ارائه می‌دهد که در همین خصوص دولت سیزدهم خط‌مشی‌های مدیریت، حفاظت و بهره‌‏برداری پایدار از خاک کشور را با رویکرد مدیریت یکپارچه آب و خاک ابلاغ کرد.

وی ادامه داد: از مهم‌ترین اقدامات سازمان به‌منظور حفاظت و مدیریت یکپارچه خاک و آب با رویکرد هوشمندسازی و استفاده از فناوری‌های نوین در حفظ منابع آب و خاک و با هدف تسریع در دستیابی به پیشرفت پایدار می‌توان به «راه‌اندازی سامانه جامع حفاظت محیط زیست و رصد و پایش آلودگی منابع آب و خاک» در جهت اجرای قانون حفاظت از خاک و آیین نامه جلوگیری از آلودگی آب (ماده 46 قانون توزیع عادلانه آب) اشاره کرد که پایش و خوداظهاری تمامی صنایع در این سامانه ثبت می‌شود و مورد رصد و ارزیابی قرار می‌گیرند.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: از ابتدای سال جاری تا پایان نیمه نخست سال در مجموع 23 هزار و 493 واحد تولیدی ـ صنعتی، خدماتی و درمانی به‌صورت مستمر مورد پایش و خوداظهاری قرار گرفته است. در 6 ماهه اول سال 1402 نظارت بر انجام خوداظهاری پایش (بخش شیمی آب و پساب)، 3630 مورد بوده و 697 مورد پایش خاک توسط آزمایشگاه‌های معتمد و ادارات کل انجام شده است.

حشمتی ادامه داد: از اقدامات اجرایی مقابله با پدیده گردوغبار در قالب شش سرفصل عملیاتی برای سازمان حفاظت محیط زیست می‌توان به حفاظت، احیاء و خرید حقوق عرفی در مناطق غبارخیز، مالچ‌پاشی توام با نهال‌کاری با استفاده از مالچ پلیمری سازگار با محیط زیست، لایروبی، ساماندهی و اصلاح نهرها برای هدایت آب به کانون‌های غبارخیز، مراقبت، نگهداری و آبیاری و مدیریت رواناب‌ها همراه بذرکاری در مناطق با ظرفیت غبارخیزی، تعمیر و تامین تجهیزات ایستگاه‌های موجود گردوغبار، در مجموع در گستره 135 هزار و 606 هکتار، 13 هزار و 700 مترمکعب و 32 ایستگاه پایش در سطح 28 استان و با اعتباری بالغ بر 205 هزار و 370 میلیون ریال اشاره کرد.

وی تصریح کرد: از سیاستگذاری‌های مهم در جهت پیشگیری و کنترل آلودگی خاک، ورود و استفاده از حدود مجاز آلودگی خاک و آلاینده‌های ورودی به آن برای کاربری‌های مختلف خاک، در معیارهای تعیین سطح آلایندگی واحدهای تولیدی صنعتی، معدنی و خدماتی آلاینده وفق ماده (27) قانون مالیات بر ارزش افزوده (عوارض سبز، مصوب 1400) است.

معاون محیط زیست انسانی افزود: علاوه بر این برنامه‌ها، به‌منظور دستیابی به پیشرفت پایدار دانش‌بنیان و به‌منظور حمایت از فعالان و بنگاه‌های اقتصادی، صندوق ملی محیط زیست نیز انواع طرح‌های دانش‌بنیان در زمینه فناوری‌های نوین بازچرخانی آب، مدیریت پسماند، انرژی‌های نو و... را در چارچوب ضوابط و مقررات مربوطه مورد بررسی و حمایت مالی قرار داده است و با نظارت بر تحقق اجرای آن‌ها، تحقق اهداف کلان محیط زیست کشور را دنبال می‌کند.

حشمتی ادامه داد: دولت سیزدهم به پیروی از فرمایشات مقام معظم رهبری و رییس جمهوری همواره موضوعات محیط زیستی را در رأس برنامه‌های توسعه کشور قرار داده که از اقدامات مهم در این خصوص می‌توان به برگزاری کنفرانس بین‌المللی گرد و غبار در تهران اشاره کرد که امیدواریم ثمرات بسیار خوبی برای کشور خواهد داشت.

وی در پایان اظهار کرد: با درک عمیق قدر و منزلت منابع خاک و آب کشور و لزوم حفظ و حراست از این سرمایه خدادادی برای بهره‌برداری پایدار و حفظ امانت برای نسل‌های آینده، اعتقاد راسخ داریم اصل 50 قانون اساسی در این خصوص تحقق می‌یابد.