پژوهشگر میراث فرهنگی:

اهمیت ثبت «جشن سده» در معرفی آن به مردم جهان است

شاهین سپنتا افزود: جشن سده به‌عنوان بیست و چهارمین عنصر میراث ناملموس ایران در پرونده ای مشترک به نام ایران و تاجیکستان در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو ثبت جهانی شد و این اتفاقی فرخنده بود اما ثبت جهانی جشن‌ها بر روی کاغذ به‌تنهایی کافی نیست و برگزاری باشکوهِ این جشن‌ها ازجمله سده می‌تواند به پاسداریِ از آن‌ها کمک و این میراث ناملموس ایرانیان را به‌درستی به مردم جهان معرفی کند.

وی ادامه داد: سده یک جشن ملی است و به اقلیت دینی خاصی تعلق ندارد درنتیجه این جشن باید با حضور همه ایرانیان اعم از زرتشتی و مسلمان برگزار شود.

وی یادآور شد: هر میراثی چه ملموس و چه ناملموس وقتی به ثبت جهانی می‌رسد دیگر متعلق به یک ملت یا محدوده یک شهر یا استان نیست بلکه متعلق به همه مردم جهان است و در درجه اول مردم منطقه‌ای که خاستگاه آن میراث هستند باید به‌درستی آن را زنده نگه دارند.

این پژوهشگر و کوشنده میراث فرهنگی افزود: وظیفه ما ایرانی‌ها در معرفی و پاسداشتِ این جشن با ثبت جهانی آن دوچندان شده است پس وزارتخانه میراث فرهنگی باید تمهیداتی بیاندیشد که بتوان جشن سده را باشکوه هرچه تمام مثل جشن نوروز و جشن چله (یلدا) در همه استان‌ها برگزار کرد.

سپنتا گفت: جشن سده در فهرست آثار ناملموس جهانی قرار گرفته به این معنا که این میراث متعلق به تمام مردم دنیاست و باید آن را بشناسند و پاس بدارند اما این کار باید از خودِ ما ایرانی‌ها شروع شود.

وی افزود: ما پیشنهاد دهنده ثبت جهانی جشن سده بودیم و کارشناسان یونسکو با بررسی‌های تخصصی رأی به ثبت آن داده‌اند درنتیجه وظیفه ما روشن است که باید در پاسداشت سده که زنده نگه داشتن این آیین ملی‌ست قدم‌های بزرگتری برداریم.

این کوشنده میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: آنچه در سال‌های گذشته دیده‌ایم، سنگ‌اندازی در برگزاری این جشن ملی بوده این در حالی ست که جشن سده متعلق به همه ایرانی‌هاست و همه باید بتوانند جشن سده را برگزار کنند چراکه اساساً همه جشن‌های ایرانی متعلق به همه ایرانی‌ها با هر دین، مذهب، مرام و مسلکی هستند.

سپنتا با بیان اینکه شادی در فرهنگ ایرانی همیشه یکی از ضروریات زندگی بوده و این در جشن‌های ایرانی تجلی پیدا کرده است، گفت: جشن‌هایی مثل نوروز، یلدا و سده ثبت شده‌اند و باید حضورشان در زندگی مردم بیشتر احساس شود؛ برگزاری این جشن‌ها می‌تواند به حفظ این میراث ناملموس کمک کند.

وی افزود: میراث ناملموسی که در فهرست آثار جهانی قرار می‌گیرند، در درجه اول باید برای حفاظت از فراموشی و در درجات بعد برای معرفی هرچه بیشتر به درستی و خوبی برگزار شوند تا بتوان ازظرفیت آن‌ها برای عرصه‌هایی چون گردشگری استفاده کرد اما کارکرد جشن‌ها در درجه نخست، کارکرد اجتماعی است.

این پژوهشگر ادامه داد: این جشن‌ها برای ایجاد امید و انگیزه بیشتر بین اعضای جامعه هستند. اگر ما نتوانیم از این کارکرد اجتماعی به‌درستی استفاده کنیم قطعاً به‌درستی هم نمی‌توانیم از کارکرد گردشگری آن بهره بگیریم.

سپنتا تأکید کرد: زمانی هدف اصلی ثبت جهانی جشن‌ها مثل جشن سده محقق می‌شود که به‌درستی نگهداری و حفظ شوند، اینکه مردم در سراسر کشور این آیین شاد را برگزار کنند و کارکرد اجتماعی آن پررنگ شود.

وی با بیان اینکه، سده یکی از جشن‌های دوره ای است و جشن‌های دوره ای جشن‌هایی هستند که در ابتدای یک دوره برگزار می‌شوند، گفت: جشن سده نیز جشنی است که در ابتدای یک دوره صد روزه برگزار می‌شود.

به گفته وی جشن «چله تابستان» که در ابتدای یک دوره چهل روزه است و یا جشن «چله زمستان» (یلدا) که در ابتدای یک دوره 40 روزه قرار دارد ازجمله جشن‌های دوره‌ای در ایران هستند.

جشن سده جشنی ایرانی از آیین‌های مهم ایران باستان است که در آغاز شامگاه 10 بهمن برگزار می‌شود. این جشن بیش از هزاران سال قدمت دارد (از زمان پیدایش آتش) و از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی به‌شمار می‌رود. سده به‌عنوان یک میراث ایرانی است و اعضای جوامع را بدون توجه به سن، جنسیت و موقعیت اجتماعی گرد هم می‌آورد.

در این آیین، آتش به همراه آب، باد و خاک از عناصر مقدس به‌شمار می‌رود، که در بسیاری از جشن‌های ایرانیان نقش کاربردی داشته است. ایرانیان باستان معتقد بودند آتشی که در این روز افروخته می‌شود، نماد و نشانه گرم شدن زمین و آماده شدن برای ورود به فصل بهار است.

سده جشن همکاری و همبستگی مردمان است. مردم از هر قومیت و هر مذهبی در این جشن باستانی شرکت می‌کنند. این جشن با برگزاری مراسم روشن کردن آتش و حلقه زدن به دور آن، برگزاری مراسم مذهبی، قصه‌خوانی، شاهنامه‌خوانی، آواز و موسیقی، میزبانی و پذیرایی از میهمانان با غذاها و نان‌های خاص و آیینی، شیرینی و میوه و تنقلات همراه است.

جشن سده به شماره 2067 در 29 بهمن‌ماه سال 1398 در فهرست ملی ایران ثبت شد و وزیر وقت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در بخشنامه‌ای دستور پاسداشت و زنده‌گردانی این کهن آیین را به استانداران کشور ابلاغ کرد. پرونده جشن سده نیز در سال 1399 در فهرست رزرو یونسکو قرار گرفته بود.

این جشن در هجدهمین جلسه کمیته بین دولتی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس که از 13 تا 18 آذرماه 1402 در شهر کاسان جمهوری بوتسوانا برگزار شد، به فهرست آثار میراث فرهنگی ناملموسِ جهانی افزوده شد.

از ایران سه پرونده برای ثبت جهانی در هجدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس شامل هنر تذهیب مشترک با آذربایجان، تاجیکستان، ترکیه و ازبکستان، افطار و مراسم اجتماعی- فرهنگی آن مشترک با آذربایجان، ترکیه و ازبکستان، و جشن سده مشترک با تاجیکستان بررسی و در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو قرار گرفت.