برنامه هفتم توسعه نقطه آغاز قانونمند شدن مدیریت تغییرات اقلیمی ایران

 ما بچه‌های دهه 60 دوران کودکی خود را به خاطر داریم، وقتی در یکی از صبح‌های زمستانی چشممان را که باز می‌کردیم ناگهان با منظره‌ای متفاوت از روز گذشته مواجه می‌شدیم، دانه‌های سفید و پنبه‌ای برف پشت پنجره برایمان چشمک می‌زد، حیاط خانه پر شده بود از برف و ما بی‌قرار بازی و آدم‌برفی درست کردن با آن، مانند فنر از رختخواب می‌پریدیم و با سر و صدایی ناشی از ذوق‌زدگی به کوچه می‌دویدیم.تمام طول راه با پرتاب گلوله‌های برف مسیر کوتاه می‌شد و در نهایت با دستانی یخ‌زده و قرمز کنار بخاری نفتی کلاس می‌ایستادیم تا خون به دستانمان برسد و توان گرفتن مداد را داشته باشیم. این یخ‌زدگی در هر زنگ تفریح تکرار می‌شد اما بی‌قراری برای شنیدن زنگ آخر مدرسه که نوید رفتن به کوچه را می‌داد، زمان را طولانی‌تر می‌کرد، بی‌تاب بودیم تا شیطنت رفتن به مدرسه در راه بازگشت به خانه دوباره تکرار شود.

این خاطرات بچه‌های دهه 50 و 60 است، اما چه شد که این شادی‌ها به‌مرور رنگ باخت و دیگر خبری از آن پاییزهای پرباران و زمستآن‌های مملو از برف نیست، دیگر در زمستان کسی به پشت‌بام‌ها نمی‌رود تا برای سبک کردن سقف خانه برف‌ها را پارو کند و به کوچه بریزد، دیگر صدای فردی که فریاد می‌زد برف پارو می‌کنیم شنیده نمی‌شود. این روزها اگر در زمستان، بارانی هم ببارد جای خوشحالی دارد حالا برف پیشکش باشد، البته این روند فقط مختص زمستان و برف نیست بلکه تابستآن‌ها هم گرم‌تر شده‌اند و این مسئله آتش‌سوزی‌های فراوان در جنگل‌ها و مراتع را در پی داشته است.

کارشناسان علت را تغییر اقلیم می‌دانند. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا را با داریوش گل‌علیزاده؛ رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست و زهره مریانجی؛ دانش‌آموخته اقلیم‌شناسی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست گفت: یکی از مهم‌ترین گام‌ها در راستای مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات آن این است که مسئولان بپذیرند این معضل رخ داده، این پذیرش خود یعنی اینکه نیمی از راه را پیموده‌ایم.

داریوش گلعلیزاده افزود: مقابله با چنین پدیده جهانی نیازمند برنامه‌ریزی است از این رو سازمان حفاظت از محیط زیست پیشنهاد تدوین برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی را با رویکرد افزایش سازگاری با اثرات این معضل و کاهش آسیب‌پذیری در قالب لایحه مدیریت تغییرات اقلیمی به دولت پیشنهاد داده و در برنامه هفته توسعه گنجانده شد.

وی عنوان کرد: بعد تأیید این لایحه و تصویب آن در برنامه هفتم توسعه، یک سال فرصت داریم تا برنامه را نهایی کنیم چون حجم کار خیلی سنگین است؛ بنابراین کارهای سازمانی هر دستگاه مشخص کرده و ما نیز در کارگروه تخصصی آن را نهایی می‌کنیم، در واقع این بزرگترین نیاز و اولویت کشور در زمینه مدیریت تغییرات اقلیمی است.

وی ابزار کرد: بر اساس این لایحه هر دستگاهی باید برنامه‌های خود را در راستای سازگاری و کاهش آسیب‌پذیری در برابر تغییر اقلیم تهیه و به سازمان محیط زیست ارسال کند که بعد از بررسی، در یک بسته سند جامع جمع‌آوری می‌شود و در قالب برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی کشور در دستور کار سازمان‌ها و نهادهای مختلف قرار می‌گیرد و بعد از آن هر اقدامی از سوی هر دستگاهی باید بر اساس این برنامه باشد.

رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست تأکید کرد: در واقع این مصوبه یک برنامه بالادستی خواهد بود و تمام سازمان‌ها موظف می‌شوند که برنامه‌های خود را بر اساس این برنامه تهیه کنند و پیش ببرند.

گلعلیزاده با اشاره به اینکه در این فرایند تمام جوانب برنامه‌های پیشنهادی سنجیده می‌شود تا در صورت اجرا کمترین آسیب به محیط زیست وارد و روند سرعت تغییر اقلیم کندتر شود، تشریح کرد: چند سالی است که در کشور شاهد بروز سیل و طوفان‌های گرد و غبار هستیم که خسارت زیادی را متوجه کشور می‌کند، تمام این‌ها پیامدهای تغییر اقلیم است، اگر تغییرات اقلیمی را بپذیریم و بدانیم که کشور ما آسیب‌پذیر است، برنامه‌ها و فعالیت‌های خود را متناسب با شرایط پیش می‌بریم تا خسارت کمتری ببینیم.

وی افزود: این روند در قالب یک برنامه مدیریت اتفاق می‌افتد که آن را در قالب پیش‌نویس لایحه تغییرات اقلیمی در برنامه هفتم آوردیم.

وی تصریح کرد: در آیین‌نامه اجرایی این حکم که مشتمل بر شاخص‌ها، ضوابط، معیارهای محیط زیستی و مصادیق طرح (پروژه)‌های مشمول ارزیابی است، ظرف مدت سه ماه پس از ابلاغ این قانون توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

وی افزود: بر اساس بند الحاقی یک ماده 22 لایحه برنامه هفتم، به استناد بند (8) سیاست‌های کلی محیط زیست و به‌منظور توسعه اقتصاد سبز، صنعت کم کربن و تقویت سازگاری و کاهش آسیب‌های ناشی از تغییر اقلیم، سازمان حفاظت محیط زیست مکلف است با همکاری سایر دستگاه‌ها نسبت به تدوین برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی کشور طی سال نخست برنامه اقدام و ترتیبات قانونی مورد نیاز را اعمال کند.

این مسئول تأکید کرد: به‌عنوان مثال آلودگی هوا حل‌شدنی است و می‌توان آن را در دو برنامه مدون مانند نوسازی خودروها و بالا بردن کیفیت سوخت برطرف کرد، اما فرسایش خاک و پدیده فرونشست زمین قابل حل نیست زیرا بیش از 95 درصد تولید غذای دنیا وابسته به خاک است، وقتی سیل می‌آید خاک حاصلخیز که منبع تولید غذا است را از بین می‌برد، پوشش گیاهی نابود و اراضی فقیر می‌شود. در این شرایط تولید غذا تحت تأثیر قرار می‌گیرد و زوال تنوع زیستی اتفاق می‌افتد.

گلعلیزاده یادآور شد: اگر فرونشست اتفاق بیفتد دیگر آن بخش از خاک قابل برگشت نیست و چون دیگر قابلیت جذب آب را ندارد، موجب تشدید سیلاب می‌شود، به‌عنوان مثال در شمال کشور که نباید سیل رخ دهد اما چون پوشش گیاهی در بالادست از بین رفته سیلاب‌ها را در این بخش از کشور شاهد هستیم.

وی گفت: اراضی در حال فقیر شدن است و اگر همینطور ادامه یابد حجم تولید در هکتار کاهش خواهد یافت، مهاجرت‌های درون سرزمینی زیاد می‌شود و باعث تهدید شهرها خواهد بود، حیات آن منطقه تحت تأثیر قرار می‌گیرد و مردم از منظر تأمین آب و بروز گرد و غبار دچار تهدید می‌شوند.

در ادامه دانش‌آموخته اقلیم‌شناسی با بیان اینکه تغییرات اقلیمی اتفاقی است جهانی و کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست، گفت: نکته حائز اهمیت اینکه در بروز این اتفاق یکسری عوامل درونی و بیرونی مؤثر واقع می‌شود.

زهره مریانجی با تأکید بر اینکه بروز تغییرات اقلیمی در سطح زمین در قالب عوامل بیرونی و درونی طبیعی از دایره اراده انسان خارج است، تشریح کرد: این عوامل به فعالیت لکه‌های خورشیدی، فعالیت دوره‌های خورشیدی، انحراف دایرةالبروج و غیره بازمی‌گردد.

وی با اشاره به اینکه عوامل درونی نیز به مسئله مرتبط با سیاره زمین بازمی‌گردد، اذعان کرد: در این بین نکته حائز اهمیت اینکه برخی فعالیت‌های انسانی منجر به ‌تشدید شدن مسائل مرتبط با موضوع اقلیم به‌صورت طبیعی است.

این کارشناس آب و هوا با بیان اینکه با افزایش گازهای گلخانه‌ای ما به‌شدت جو زمین را دچار دگرگونی می‌کنیم، ابراز کرد: این تغییرات ترکیبات جو، باعث می‌شود که گرمایش جهانی را با ‌شدت بیشتری تجربه کنیم.

مریانجی با ابراز اینکه وقتی این اتفاق میفتد ما با واکنش مثبت در طبیعت مواجه می‌شویم، ابراز کرد: مثلاً وقتی یخ‌های قطبی آب می‌شود ساختار خاک سطح روی زمین تغییر پیدا کرده و در عین حال آن خاکی که در زیر یخ‌ها وجود دارد گرمایش بیشتری را دریافت می‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه این امر خود تغییرات اقلیمی را تشدید می‌کند، تصریح کرد: بر این اساس یقیناً به‌صورت 100 درصدی نمی‌توان جلوی این پدیده را گرفت اما می‌توان آن را مدیریت کرد.

وی با تأکید بر اینکه کنترل فعالیت‌های صنعتی انسان یکی از این راهکارهای مدیریتی است، تشریح کرد: بر این اساس در سطح جهانی دستورالعمل‌هایی همچون معاهده کیتو، مونترال و دیگر معاهدات در نظر گرفته شد تا یکسری محدودیت‌های محیط زیستی را رعایت کنند.

این کارشناس اقلیم افزود: اما در این بین نکته اصلی این است که بسیاری از کشورهای پیشرفته از پایبندی به این معاهدات گریز دارند که نمونه آن در دوره ریاست جمهوری ترامپ بر آمریکا به‌وضوح قابل مشاهده بود زیرا در این دوره آمریکا در کلیه فعالیت‌های خود این معاهدات را کنار گذاشت.

مریانجی با اشاره به اینکه کشور ما نیز یک کشور نیمه‌خشک است پس اقلیم خشک و نیمه‌خشک بر آن حاکم است، اذعان کرد: از طرفی در عرصه میانه کره زمین قرار دارد بنابراین این شرایط باعث شده که تأثیرات این پدیده در کشور ما با شدت بیشتری احساس شود.

وی ادامه داد: برای مثال اگر در منطقه خشک ایران شاهد بارش‌های بی‌نظم باشیم این تغییر اقلیم بی‌نظمی‌ها را تشدید خواهد کرد.

این کارشناس آب و هوا عنوان کرد: این تغییرات اقلیمی بر بروز و شدت بی‌نظمی‌ها و بارش‌های دفعی و یا تدام خشک‌سالی‌ها دامن می‌زند، همچنین آسیب جدی بر اکوسیستم طبیعی وارد می‌کند.

مریانجی با تأکید بر تأثیرات تغییرات اقلیمی در عرض‌های میانه و بالای کره زمین تشریح کرد: در این عرض‌ها ما با پدیده یخبندان مواجه هستیم که در آن دما به زیر صفر می‌رسد؛ بنابراین در فصل زمستان با سرد شدن هوا و رفتن دما به زیر صفر، بارندگی‌ها به شکل برف و منجمد است؛ وقتی بر اثر گرمایش زمین دمای زمین افزایش پیدا کند این بارش‌ها به‌صورت مایع خواهد بود که این امر تغذیه آب‌های زیرزمینی و سایر مزیت‌های بارش برف در منطقه را با اختلال مواجه خواهد کرد.

وی با تأکید بر اینکه برای مناطق کوهستانی همچون استان همدان این مؤلفه تغییر اقلیم بسیار محسوس‌تر است، افزود از طرفی رفتار اقلیمی در این مناطق دچار تغییر شده مثلاً پاییز ما خشک شده و حتی شرایط به نحوی پیش‌رفته که به‌صورت میانگین در فصل بهار نیز دیگر از اوسط اردیبشهت‌ماه انتظار بارش نداریم.

وی مطرح کرد: در واقع فصل بارندگی و زمان بارش در استان ما بسیار کوتاه شده که خود یک آسیب بزرگ از نظر آب و هوایی به‌حساب می‌آید.

این دانشیار دانشگاه اظهار کرد: وقتی بحث از تغییرات آب و هوایی می‌شود تنها مقدار بارش ملاک نیست، بلکه ملاک رفتار آب و هوایی است که جنبه‌های مختلف همچون تاریخ بارش، بازده زمانی و شدت را شامل می‌شود.

مریانجی با بیان اینکه برای مواجهه با تغییر اقلیم رویکرد سازگاری مطرح است عنوان کرد: تسکین تغییر اقلیم به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌های مربوط می‌شود درحالی‌که هدف سازگاری در درجه نخست ملایم کردن اثرات غیرقابل اجتناب ناشی از این معضل است که از طریق طیف گسترده‌ای از اقدامات در یک سیستم آسیب‌پذیر مورد توجه قرار می‌گیرد.

وی گفت: مثلاً گونه‌های گیاهی کم‌آب‌بر هم در مقابل تنش آبی مقاوم هستند و هم در جذب آب به سفره‌های زیرزمینی تأثیر دارند و یا استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر همچون انرژی خورشیدی و باد که استان همدان از این مزیت‌ها برخوردار است و یا استفاده از فناوری روز برای به حداقل رساندن احتراق ناقص در خودروها و غیره.