اجرای عملیات آبخیزداری راهی برای خروج از خشک‌سالی

با توجه به آنکه ایران در شمار 10 کشور بلاخیز دنیا اعم از سیل، زلزله و خشک‌سالی به‌شمار می‌رود، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در کاهش خسارات سیل و حفظ پوشش گیاهی تأثیر بسزایی دارد. براساس مطالعات مرکز پژوهشکده خاک از دهه 30 تا اواخر دهه 90 بیش از هفت هزار و 350 سیل در ایران اتفاق افتاده که بیش از هزار و 600 مورد آن با متوسط خسارت 40 میلیارد تومان در دهه 90 همراه بوده است.

بنابر گفته کارشناسان آبخیزداری، طی سال‌های اخیر موضوع تغییر اقلیم و خشک‌سالی به‌ویژه به‌صورت ممتد، شرایط کشور را تحت تأثیر خود قرار داده است. از این رو برای یک سری مخاطرات محیطی فضای تغییر اقلیم به‌دنبال حفظ پوشش گیاهی هستیم تا فضا را برای حفاظت از سرزمین و آب و خاک فراهم کنیم. بنابر آمار اعلامی از حدود 125 میلیون هکتار حوزه‌های آبخیز کشور، حدود 32 تا 33 میلیون هکتار، مدیریت آبخیزی انجام شده و 90 میلیون هکتار آن همچنان باقی مانده است.

آبخیزداری و آبخوانداری از اولویت‌های قانون‌گذاری در مجلس شورای اسلامی است و نمایندگان مردم در دوره‌های مختلف به طور جد پیگیر این موضوع بودند؛ چراکه با اجرای عملیات آبخیزداری می‌توان بیش از 50 درصد بارش‌ها را برای مصارف کشاورزی، صنعتی و آب شرب ذخیره کرد.

در همین رابطه معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: با توجه به شرایط اقلیمی کشور، اجرای عملیات آبخیزداری ازجمله راه‌هایی است که منجر به حفظ آب و خاک می‌شود.

حسن وحید مدیریت حوزه آب و خاک و پوشش گیاهی را از راهکار‌های اجرای عملیات آبخیزداری اعلام کرد و افزود: با روش‌های مختلف مکانیکی، بیومکانیکی و بیولوژیکی عملیات آبخیزداری در حال انجام است و همواره بحث‌های مدیریتی در حوزه‌های آبخیز اتفاق می‌افتد. اجرای عملیات آبخیزداری در کاهش 70 درصدی خسارت سیل، تقویت سفره آب‌های زیرزمینی و اثر مستقیم و غیرمستقیم معیشت بهره‌بردار اثرگذاری دارد و همواره از بحران سیل جلوگیری می‌کند.

وی با بیان اینکه هر هکتار عملیات آبخیزداری 3.5 تا چهار میلیون تومان اعتبار نیاز دارد، افزود: اجرای عملیات آبخیزداری در 90 میلیون هکتار در 10 سال نیازمند 739 همت اعتبار است.

او با بیان اینکه در شرایط کنونی بیش از 140 میلیارد مترمکعب کسری آبخوان‌ها است، گفت: اجرای عملیات آبخیزداری در هر هکتار 9 تن فرسایش خاک، چهار تن رسوب، 120 کیلو در هکتار تولید علوفه، کاهش 70 درصدی خسارت سیل و 500 تا هزار متر مکعب کاهش تبخیر آب را به همراه دارد. با اجرای عملیات آبخیزداری در 90 میلیون هکتار، سالانه 51 میلیارد متر مکعب آب استحصال خواهد شد، همچنین 630 میلیون تن کاهش فرسایش و 6.7 میلیون تن تولید علوفه در کشور را به همراه دارد.

معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها با بیان اینکه 28 درصد کشور در معرض سیلاب‌های شدید است، افزود: 600 شهر و 8650 روستا در معرض سیلاب است، همچنین 410 دشت کشور با بیلان منفی روبرو است.

طی 10 سال اخیر بیش از 1600 سیل در مناطق مختلف اتفاق افتاده که خسارت هر سیل به طور متوسط 40 میلیارد تومان برآورد شده است، درحالیکه با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری خسارت‌های سیل بیش از 70 درصد کاهش می‌یابد.

*عملیات آبخیزداری در 40 میلیون هکتار از نقاط بحرانی باید اجرا شود

مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها گفت: در سنوات اخیر به طور پی در پی، کشور تحت تأثیر خشک‌سالی هواشناسی و اقلیمی قرار دارد که همواره این موضوع اثر خود را بر منابع آبی می‌گذارد. با وجود بودجه نسبتاً اندک آبخیزداری و آبخوانداری که برای سال جاری لحاظ شده، اقدامات مؤثری در سطح کشور پیش‌بینی کرده‌ایم که با افزایش بودجه در حوزه بحرانی و اولویت‌دار، اجرای طرح‌ها شتاب بیشتری به خود خواهد گرفت. اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری در مساحت بیش از 30 تا 40 میلیون هکتار در نقاط حساس و بحرانی باید اجرا شود.

حمیدرضا نوری گفت: در کشور حدود 90 میلیون هکتار عرصه‌های آبخیزداری وجود دارد که نیازمند برنامه‌ریزی و مدیریت هستند. از این مقدار مطالعه حدود 19 میلیون هکتار انجام شده و می‌توان برای آن‌ها برنامه‌ریزی جهت اقدامات آبخیزداری انجام شود و عرصه‌های باقی‌مانده که حدود 70 میلیون هکتار هستند نیز به مطالعه تفصیلی اجرایی نیاز دارند. با توجه به موضوع تغییر الگوی کشت در مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز تلاش می‌کنیم در بحث امنیت غذایی به تغییر کاربری اراضی و سیاست‌های بهره‌وری آب و زمین در توسعه باغات توجه کنیم.

با توجه به اقلیم خشک و نیمه‌خشک کشور ما، حفظ و مهار آب‌های نزولی و نفوذپذیری آن به اعماق زمین یک اولویت مهم در کشور محسوب می‌شود؛ از این رو اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری بر کاهش خسارت سیل و به تأخیر انداختن تغییر اقلیم تأثیر بسزایی دارد.